ذکر کثیر به چه معناست؟
ذکر کثیر
پیامبر اکرم ـ صلی الله علیه و آله ـ فرمود: بدانید که بهترین اعمال شما نزد خداوند و پاکیزه ترین
آنها و آنچه از همه بیشتر درجات شما را بالا می برد و بهترین چیزی که آفتاب بر آن تابیده،
ذکر خدای سبحان است؛ زیرا خدای تعالی از خودش خبر داده، فرمود: من همنشین کسی هستم که مرا یاد کند.(عده
الداعی، احمد بن فهد، ص ۲۳۸)
«ذکر»، یعنی یادکردن، خواه با زبان باشد، یا با قلب یا با هر دو، بعد از نسیان باشد، یا بعد از ادامه ذکر.
ذکر خداوند متعال از بهترین و نیکوترین اعمال نزد خدا، بهترین لذّت نزد مومنین، خوی نیکوی صالحان و نشان همنشینی
با محبوب واقعی بوده و مایه شرافت و رستگاری انسان می باشد.
معناى «ذکر کثیر»
یکى از زیباترین جلوههاى ارتباط عاشقانه با خدا و اساسى ترین راه هاى سیر و سلوک، ذکر و یاد خداست؛ از اینرو
است که خدای متعال بندگان مؤمن خویش را به ذکر فراوان سفارش میکند: «یا أَیُّهَا الَّذینَ آمَنُوا اذْکُرُوا اللَّهَ ذِکْراً
کَثیراً» (احزاب، ۴۱)
یکی از معانی ذکر کثیر، تسبیح حضرت زهرا (سلام الله علیها) است: «تَسْبِیحُ فَاطِمَهَ الزَّهْرَاءِ سلام الله
علیها مِنَ الذِّکْرِ الْکَثِیرِ» (کافی، ج ۲، ص ۵۰۰) یعنی کسی که تسبیحات حضرت زهرا (سلام الله علیها) را بگوید،
جزو کسانی است که خدا را بسیار یاد کرده است.
«ذکر کثیر» به معناى واقعى کلمه؛ یعنى توجه به خداوند با تمام وجود، در تمام حالات؛ ذکر کثیرى که در
همه اعمال و رفتار انسان تجلی پیدا کند؛ به هنگام عبادت با حضور قلب و اخلاص؛ به هنگام نعمت با
یاد خدا و شکرگزاری؛ به هنگام گرفتاری و مشکلات با صبر و شکیبایی؛ و….با توجه به
این معنا است که پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله) در جواب پرسشی در ارتباط با
اینکه در روز قیامت کدام یک از انسان ها از مقام والاتری برخوردارند؟ پاسخ فرمود: آنها که خدا را بسیار
یاد میکنند: «اى العباد افضل درجه عند اللَّه یوم القیامه؟ الذاکرون اللَّه کثیرا» (ترمذی، محمد بن عیسی، سنن الترمذی، تحقیق،
تعلیق، شاکر، أحمد محمد، عبد الباقی، محمد فؤاد، ج ۵، ص ۴۵۸)
با این وجود ارزیابی اینکه چه کسی بیشتر از دیگران به یاد خدا است، امری نسبی خواهد بود؛
یعنی فردی میتواند در مقایسه با برخی افراد، بیشتر از آنان به یاد خدا باشد، اما در عین حال گروهی
دیگر نیز وجود داشته باشند که بیشتر از او به یاد خدا هستند.
در همین راستا میتوان «ذکر کثیر» را در مراتب مختلفی ردهبندی کرد و روایات و گزارشهایی که در
این مورد آمده و تفاوتهایی با هم دارند، به احتمال زیاد ناظر به همین تفاوتها و ظرفیتها در افراد میباشند.
به هر حال، مفسران قرآن با بهرهگیری از احادیث وارده در تفسیر آیه ۴۱۱ سوره احزاب، مصادیقی را به عنوان
ذکر کثیر معرفی کردهاند؛ از جمله گفتهاند منظور از ذکر کثیر آن است که:
منظور از ذکر کثیر چیست؟
۱ـ بنده هرگز خدا را فراموش نکند.بر اساس این معنا، مقصود از ذکر کثیر، توجه قلبى است که مؤمن بایستى همیشه و در همه حال به
یاد حق تعالى باشد؛ زیرا که ذکر زبانی دائمى نمیشود.
۲ـ منظور از ذکر کثیر آن است که انسان به یاد اسما و صفات حسنای الهی نیز باشد.
۳ـ ذکر کثیر آن است که در همه احوال بگوید: «سبحان اللَّه و الحمد للَّه و لا اله الا اللَّه
و اللَّه اکبر» (طبرسی، فضل بن حسن، مجمع البیان فی تفسیر القرآن، مقدمه، بلاغی ، محمد جواد، ج ۸، ص
۵۶۸)
۴ـ هرگاه بنده در شبانه روز صد بار به یاد خدا باشد، ذکر کثیر کرده است: «عَنْ أَبِی عَبْدِ
اللَّهِ ع…
قَالَ إِذَا ذَکَرَ الْعَبْدُ رَبَّهُ فِی الْیَوْمِ مِائَهَ مَرَّهٍ کَانَ ذَلِکَ کَثِیراً» (اشعری قمی، احمد بن محمد بن عیسی، النوادر،
ص ۱۳۷)
۵ـ از امام صادق (علیه السلام) سؤال شد، کمترین مقدار ذکر کثیر چیست؟ فرمود: گفتن سی مرتبه تسبیح
بعد از هر نماز است: «قُلْتُ: مَا أَدْنَى الذِّکْرِ الْکَثِیرِ؟ فَقَالَ التَّسْبِیحُ فِی دُبُرِ کُلِّ صَلَاهٍ ثَلَاثِینَ مَرَّهً» (حمیری، عبد
الله بن جعفر، قرب الإسناد، ص ۱۶۹)
پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله) در جواب پرسشی در ارتباط با
این که در روز قیامت کدام یک از انسان ها از مقام والاتری برخوردارند؟ پاسخ فرمود: آنها که خدا را
بسیار یاد میکنند: «اى العباد افضل درجه عند اللَّه یوم القیامه؟ الذاکرون اللَّه کثیرا»
تسبیح حضرت زهرا
۶ـ منظور از ذکر کثیر، تسبیح حضرت زهرا (سلام الله علیها) است: «تَسْبِیحُ فَاطِمَهَ الزَّهْرَاءِ
سلام الله علیها مِنَ الذِّکْرِ الْکَثِیرِ» (کافی، ج ۲، ص ۵۰۰)
یعنی کسی که تسبیحات حضرت زهرا (سلام الله علیها) را بگوید، جزو کسانی است که خدا را بسیار یاد کرده
است.
گفتنی است که از ابن عبّاس نقل شده است: هر دستورى را که خداوند مقرّر فرموده، حدّ و حدودى دارد،
و به هنگام عذر، ساقط میشود، مگر ذکر خدا که نه محدود است، نه عذرى براى ترک آن وجود دارد.(طبرى
محمد بن جریر، جامع البیان فی تفسیر القرآن، ج ۲۲، ص ۱۳)به هر حال، ذکر کثیر مفهومی وسیع و نسبی
دارد که همه آنچه را که به عنوان مصداق بیان شده، در بر میگیرد و با آن قابل جمع است.
تسبیحات حضرت زهرا (س) بعد نماز چیست؟
در تسبیح حضرت فاطمه علیهاالسلام شایسته است به نکاتی که در روایات بیان شده است، توجه نماییم. از قبیل:
-ابتدا از الله اکبر آغاز کنیم و سپس الحمدلله و در آخر ذکر سبحان الله به جای آوریم .
-اذکار آن را متصلا انجام داده و قطع نکنیم.
-بلافاصله پس از سلام نماز گفته شود.
-بعد از اتمام تسبیح ، ذکر لا اله الا الله نیز گفته شود.
در این میان چنانچه پس از اتمام تسبیح شک کردیم که آیا تعداد اذکار را درست گفته ایم یا نه ،
طبق نظر بزرگان دین با توجه به «قاعده فراغ» به شک مذکور توجه نکرده و بنا را بر صحت می گذاریم.
شایان ذکر است که تسبیح حضرت فاطمه علیهاالسلام از ذکرهای مجرب و مشهور است
که به جای آوردن آن در همه حال و همه جا مطلوب است و اینکه در برخی از موارد خاص مانند
بعد از اقسام نمازها(۱۴)، قبل از خواب(۱۵)، به هنگام سفر(۱۶)، بعد از نمازهای نافله (۱۷)
و غیره توصیه شده است مانع از آن نمی شود که با به جای آوردن آن در سایر مواقع و در همه حال، از فواید و آثار مترتب بر آن بهره مند نباشیم .
میزان ـ باشگاه خبرنگاران جوان