آشنایی با هنر زیبا و اصیل سراجی (چرم سازی)

هنر چرم سازی

هنر چرم سازی , کاربرد چرم پیش از ریسندگی و بافندگی بوده و با اینهمه فن آماده کردن پوست تاکنون
تغییر زیادی نکرده است .
یکی از مورخین دربارهٔ صنایع اروپایی شمالی می نویسد (( که فن چرمسازی از روزگار قدیم تا سدهٔ نوزدهم را
کد بوده است )) .
در مورد ایران هم تا این اواخر که روش نوین دباغی آغاز گردید همانگونه بوده است .
چرمسازان قرون وسطی در ساختن چرمهای ظریف و زیبا مشهور بودند .
این حوقل که در سال ۹۵۰ میلادی از خراسان دیدن کرده از چرمهای ظریف پوست بزی که چرمسازان گورکان در
نزدیک مرو می ساختند و به نام سختیان شناخته می بود بسیار تعریف می کند و می گوید فرآوردهٔ این
چرمسازان به سراسر کشور فرستاده می شد .
شاردن صنعت دباغی و چرمسازی ایران را این گونه توصیف می کند : (( این صنعتی دستی است که ایرانیان

در آن از همه استادترند )) و دربارهٔ چرم ساغری که ایران در زمان او ( ۱۶۶۵ میلادی
) به هندوستان و خاور نزدیک صادر می کرد به تفصیل سخن می گوید.

امروز برای به عمل آوردن خام ( چرم ) دو راه هست ،

آماده کردن پوست گوسفند و بز با زاج سفید و نمک به نـام چـرم زاغـی ، و دباغی خام گاو
، الاغ و اسب ، عمـل دباغی به طریق زیر انجـام می شود :
۱) خام را آب زدن.

خام خشک را از دهات و نواحی اطراف به دباغی آورده و بسته به کلفتی و مقدار چربی پوست ،
سه تا شش روز آن را در حوض آب خیس می کنند چرم بومی که از کشتارگاه می آید به
آب زده نمی شود .

۲) آهک زدن و عورامکاری.

پس از اینکه خام خشک خوب خیس خورد و نرم شد ، همراه با خام های تازهٔ خیس نشده ،
توی گودالهای آهک می گذارند ، گودال آهک خمره های لعابی است که توی زمین کار گذاشته اند و آن
را لـولـه کش می نامنـد .
آهک زنـده را روی خـام پاشیده و خمره را پر آب می کنند .
پس از چهار تا شش روز آب آهک نسوج خام را از هم باز کرده و موهای آن را نرم
کرده است .
خام را از خمرهٔ آهک بیرون آورده و هر کدام را روی تیر آویزان می کنند ، و با کارد
ویژه ای آن را عورامکاری می کنند و کارد را با سنگ عورام مرتب نیز می کنند .

۳) متورم کردن .
پس از عورامکاری ، خام را به خمرهٔ دیگری برده و روی آن را آرد جو می پاشند .

وقتی به اندازه کافی خام در خمره گذاشته شد آن را پر از آب می کنند ، و عمل تخمیر
آغاز می گردد و سبب می شود که پوست ورم کرده ، و نسبت به مواد دباغی حساس شود و
گوشتهای اضافی روی آن شل و آهکهایی که قبلاً روی آن پاشیده اند خنثی شود .
هنر چرم سازی این فرایند ، که آرد جو کردن نامیده می شود ، در زمستان ۲۰ روز و در
تابستان ۱۵ روز طول می کشد.
پس از اینکه پوستها پخته شد آنها را از خمـره بیرون آورده و هـر کـدام را روی تیر عمودی به
نام خار چوغ گذاشته و خـام را داس می کنند ، یعنی گوشتهای اضافی آن را می کنند ، این
کار را با چاقوی دو دسته ای به نام داس انجام می دهند .
سپس پوستها را با دیگر در خمرهٔ آردجو می گذارند تا باز پخته شود .

۴) نمک پاشیدن.

وقتی پس از سـه تا چهـار روز پختـن دوم هـم کامل شد ، پـوستـها را تـوی قدح می گذارند روی
هر پوستی نمک می پاشند و سه تا چهار روز آنجا می ماند .

۵)مازوکاری .
وقتی پوست برای مازوکاری واقعی آماده شد ،

آن را در گودالهای آجری که با چوب اندود شده و به نام گودچوب ( سیله ) شناخته می شود
می گذارند روی هر پوست که درون گودال می گذارند گرد مازوی نرم و یا گرد پوست درخت اقاقیا می
باشند .
گردکردن و کوبیدن مازو و پـوست اقاقیـا ، با دستاسی ( آرچی ) همانند آسیای دستی که در کوزه گران
به کار می برند انجام می شود ؛ و یا اینکه ممکنست که گرد آن را از بازار بخرند .
در بازار آسیای مخصوصی برای نرم کردن این گونه مواد وجود دارد .
پوست چهار تا پنج روز در گودال مازو می ماند .
هر روز آنها را پشت و رو می کنند و لگد می زنند .
هنر چرم سازی
۶) کاشیکاری.

پس از مازوکاری پوستها را در آفتاب خشک می کنند و روی تخته ای که در زیر آن چهارپایه (
کرسی ) قرار گرفته می گذارند .
قسمت گوشتی آن را با سنگ پا پرداخت می کنند .

۷) رنگ ریختن .
برای رنکاری چرم ،

رنگهایی مثل گِل ورز ، جوهر گلی و صابون سفید مناسب است و آن را بر رویهٔ پوست می ریزند
.

۸) صیقلزنی.

بار دیگر پوست را روی تختهٔ پرداخت کاری گذاشته و صیقل ( مهره ) پرداخت را با فشار روی آن
می کشند .
در دباغی های بزرگتر کاشیکاری ، رنگ ریختن و صیقلزنی هر سه را چرمساز ( چرمگر ) انجام می دهد
.
سی ایران