چاپ باتیک یا چاپ کلاقی چیست؟

نوع پارچه ای که در چاپ باتیک استفاده می شود باید این ویژگی را داشته باشد که در حرارت بالا مقاوم باشد ,
و خراب نشود و تا حد امکان ظریف باشد.

رنگ هایی که برای این نوع چاپ استفاده می شوند باید شفاف بوده و دارای ماندگاری بالا باشند.

چاپ باتیک

چاپ باتیک یا چاپ کلاقی به معنای چاپ مقاوم است و یا به عبارتی به معنای پوشاندن قسمت هایی از سطح پارچه ,
با ماده ای مقاوم که مانع از نفوذ رنگ به پارچه می شود و به این ترتیب نقوش زیبا بر روی پارچه شکل می گیرد.

طرح و نقوش در چاپ باتیک در هنر هر منطقه ای نشانگر آداب و رسوم فرهنگ دین و آئین آن منطقه می باشد.

پارچه های چاپ شده بسیار زیبا و خیال انگیز است و با همه سادگی که دارد نشانه ای از پایداری یک سنت ,
و یادگاری از پیشنیان ماست که شامل ساخته های هنر ایشان و پشتکار,
بسیار ستایش برانگیزشان می باشد.

موارد استفاده چاپ باتیک بسیار زیاد است و شامل انواع پرده ها – تابلوها – دیوار کوبها و لباسهای محلی ,
و حتی لباسهای هنری می باشد.

نمونه ای از نقش های چاپ باتیک

که متاسفانه به علت نبود امکانات لازم و شناخت کافی از این هنر – در دست نبودن و کم بودن آثار گذشتگان,
وجود استادکاران اندک که تنها به صورت سنتی به انجام کار می پردازند باعث شده است این هنر,
به خوبی شناخته نشوند و در میان عموم مردم رشته ای ناشناخته تلقی گردد,

و همین امر این هنر را روبه فراموشی کشانده در صورتی که باتیک هنری است که کاربرد های فراوانی ,
در زندگی دارد(dot) گذری کوتاه به هنر چاپ در قبل و بعد از اسلام طبق اسناد و مدارک موجود ,
در حدود ۲۵۰۰-۱۵۰۰ ق م ابریشم از چین به ایران راه یافت.

ابریشم تنها کالایی بود که صورت ترانزیت از ایران می گذشت و ایرانیان از عمده خریداران و فروشنده آن ,
به ممالک غرب بودند.در آغاز قرن ۷ م ابریشم بافی در ایران مورد تاکید است.

چاپ باتیک در مازندران

گفتنی است که ساکنان کرانه مازندران از سده ۶ ق م با روش چاپ پارچه به وسیله هنری که امروزه,
باتیک نامیده می شود آشنا بوده و به وسیله آن پارچه های ابریشمین را منقوش می کردند .

تاریخچه باتیک ایران

آنرا کلاغی یا کلاقی می خوانند درپاره های نقاط نیز « قنوز» که معادل آذری ابریشم است تلفظ می شود,
و وجه تسمیه اش این است که چون در گذشته های دور معمولا قسمتهایی از پارچه را که قرار بود,
رنگ آمیزی شود به اشکال خاصی گره زده یا می دوختند و سپس مبادرت به رنگرزی می کردند.

طبیعتا چون رنگ نمی توانست در قسمت های گره خورده یا دوخته شده نفوذ کند پس از پایان رنگرزی ,
قسمتهایی که دوخته یا گره زده شده به صورت نگاتیو در می آمد که رنگ را به خود نگرفته است.

و باز از آنجایی که معمولا از یک رنگ و بیشتر هم از رنگ سیاه استفاده میشد ، نقاط گره خورده یا دوخته شده ,
به صورت پرکلاغ تداعی گر می شد به همین جهت کلاغی گفته می شد.

در لغت نامه دهخدا آمده است کلاغی که چارقدی ابریشمین که زنان عشایر بر سر کنند ، قسمتی از روسری و جر آن،
دستمال بزرگ ابریشمین که مردان بر کلاه و زنان کرد بر سر روی خود ببندند(dot) باتیک در حال حاضر ,
علاوه بر ایران  به صورت هنری ملی در بخشی از کشورهای جنوب و شرق آسیا نیز رواج دارد.

روش انجام چاپ باتیک

معمولا صنعتگران از ابزار و ادوات متفاوت استفاده می کنند .معروف است که این هنر بیشتر در منطقه ای پرت,
دور افتاده در جنوب تبریز که در گذشته های دور« اوشکایا » نامیده می شده بوده است.

با ویژگیهای پارچه برای چاپ باتیک آشنا شوید

پارچه های مناسب برای چاپ باتیک باید دارای دو ویژگی مهم باشد :

پارچه مناسب برای چاپ باتیک

۱- رنگرزی آنها در درجه حرارتهای پایین یعنی ۳۰ تا ۴۰ درجه سانتی‌گراد امکان پذیر باشد.

در چاپ باتیک به دلیل استفاده از واکس بر روی پارچه، در هنگام رنگ‌آمیزی وقتی درجه حرارت حمام رنگرزی به ۵۰ درجه ,
سانتی‌گراد و بالاتر می رسد، واکس موجود روی پارچه جدا شده و سپس خراب شدن نقشهای ایجاد شده,
روی پارچه میشود.

از سالهای گذشته تاکنون از پارچه‌های پنبه‌ای و ابریشمی که در درجه حرارت‌های پایین نیز جذب رنگ مطلوبی دارند,
برای چاپ باتیک استفاده شده است.

۲- پارچه باید تا حد امکان ظریف باشد.

ظرافت پارچه باید به حدی باشد که واکس باتیک امکان عبور از ضخامت پارچه و ظاهر شدن بر روی طرف دیگر آن را ,
داشته باشد. در صورت ضخیم بودن پارچه، واکس امکان عبور از درون آن را پیدا نکرده ,
و فقط یک طرف پارچه را می‌پوشانند.

لذا در هنگام رنگرزی، رنگ از پشت پارچه به قسمتهای پوشیده شده از واکس نفوذ کرده و سبب از بین‌رفتن نقش ایجاد شده,
روی آن می‌گردد. با توجه به دو ویژگی فوق میتوان گفت که پارچه‌های ابریشمی بهترین شرایط را,
برای چاپ باتیک را دارا می‌باشند.

امروزه در ایران و سایر کشورها از این نوع پارچه برای چاپ باتیک استفاده می‌شود.

تبیان , سازمان میراث فرهنگی مازندران