نقوش فرش | نگاهی گذرا بر تاریخچه نقوش سنتی فرش

نقوش فرش

نقوش فرش , آدمی به واسطه نگاره ها وشکلهای آرایه ای، دریافت درونی خویش را از جهان نمودار می سازد.
از این رو هر نقش و نگاری برای بیان مقصودی درونی یا عاملی برای ارتباط با خلق کننده اثر پیرامون
خود است، این نگاره ها برای ذهن خیال پرور ایرانی مبنایی برای رشد و شکوفایی استعداد هنری ایشان گردید.
هنرمند ایرانی و سازنده اثر در کار خود از طبیعت الهام گرفته و هیچ گاه دست به تقلید از آنها
نزده است.
بر این اساس تنوع نقوش سنتی را می توان به ترتیب زیر تقسیم نمود .

۱-نقوش اسلیمی

الف : نقوش شکسته ب: نقوش گردان

۲-نقوش ختایی

هنرمندان و طراحان کهن در ابتدا به کشیدن نقشهای هندسی بر روی اشیاء
اقدام نموده اند و سپس به ترسیم خطوط مختلف و ترکیب آنها با یکدیگر مبادرت کرده اند و برای طراحی
آثار پیچیده تر ، نقوش و طرحهای طبیعی را بسط و گسترش داده اند .
طرحهای اولیه در ابتدا بازتابی از فعالیتهای کشاورزی و سبک زندگی اولیه فلات ایران بوده ، طرحهایی از کوه و
دریا و گیاهان که این نقوش را بیشتر بر روی ظروف سفالین اجرا می کرده اند ، طرحها اغلب با
رنگ سیاه اجرا شده ، بسیاری از آثاری که بدست آمده نیز از جنس طلا ونقره است .

بنابراین ویژگیهای نقوش در آثار تمدنهای اولیه را می توان در موارد زیر خلاصه کرد:

۱-کاربرد نقوش گیاهی نسبت به نقوش انسانی و حیوانی محدودتر است ۲-نقوش گیاهی در وسطش و فضاهای اصلی آثار کمتر
بکار رفته است ۳-نقوش گیاهی بیشترین کاربرد را در حواشی و نوارهای تزئینی دارد ۴-روش استفاده بصورت تکرار و قرینه
سازی است ۵-در نقوش گیاهی تنوعی دیده نمی شود ۷-نقوش ساده هندسی از زندگی کشاورزی و دامپروری مانند زمین و
کوه و …
تاثیر گرفته است.
از نظر سیر تاریخی و تحول هنر دوره هخامنشی مجموعه ای از هنر مادی ، آشوری ، بابلی و اوراتوئی
، یونانی و ایلامی است و هخامنشیان بعلت تسلط بر همه این سرزمینها هنر آنها را در اختیارگرفته اند .
تخت جمشید گنجینه بزرگ هخامنشی است .

ویژگیهای عمده نقوش .دوره هخامنشی موارد زیر است :

۱-استفاده از نقوش انسانی ، حیوانی ، گیاهی ۲-تقسیم بندی قالب و طراحی حاشیه و متن ۳-نقوش گیاهی رایج شامل
درخت سرو ، گل پر و نیلوفر آبی ۴-استفاده از شیوه های انتقال ، قرینه سازی انعکاسی در تکثیر نقوش

۵-محدود بودن نقوش گیاهی ۶- ظرافت و دقت در اجرای اثر هنر اشکانی تحت تاثیر هنر یونانی بوده و از
این دوره بیشترین آثار بدست آمده ، شامل نقاشی دیواری حجاری و گچبریهایی از نقوش هندسی ، گیاهی و انسانی
است .
نقوش هندسی و گیاهی بیشترین جنبه تزئینی دارد و با شیوه تکرار و با قرینه انعکاسی اجرا شده است .
نقوش دوره ساسانی برگرفته از نقوش و آثار دوره هخامنشی است.نقوش فرش

ویژگیهای نقوش این دوران عبارتند از :

۱-نقوش گیاهی پرکننده فضاهای خالی و میانی نقوش
انسانی و حیوانی ۲-تنوع اندکی در نقوش گیاهی دیده می شود ۳-از نقوش گیاهی در حواشی طرحها استفاده می شود

۴-شیوه تکرار و قرینه سازی در نقوش گیاهی کاربرد دارد ۵-نقوش گیاهی قوس دار و دورانی کاربرد دارد دوره سلامی
ظهور اسلام و گسترش آن در سرزمینهای اسلامی موجب انقراض سلسله ساسانی و جایگزینی این اسلام بجای دین زرتشتی گردید

که عمیقاً بر همه شئونات ایرانیان مخصوصا هنر آنها تأثیر گذاشت .

از ویژگیهای نقوش و طرحهای دوره اسلامی از ابتدا تا پایان دوره سلجوقی عبارتند از :
۱-کاربرد وسیع طراحی خطوط کوفی متنوع و ترکیب خطوط کوفی با نقوش اسلیمی و طراحی خطوط متنوع کوفی بر اساس
نقش مایه ای اسلیمی ۲-فشردگی و پیچیدگی طرحها ۳-تزئین فضای خالی نقوش اسلیمی یا نقوش هندسی ۴-ابتکار در ترکیب نقوش
و کاربرد متنوع آنها در زمینه های قاب ، ستاره ، چلپیا ، حاشیه ، متن ۵-ترکیب خط ، نقوش
انسانی ، حیوانی ، اسلیمی و هندسی با یکدیگر در تزئین آثار و اشیای کاربردی ۶-تأثیر مضامین ادبی و مفاهیم
مذهبی در تزئین آثار.نقوش فرش
ویژگیهای طراحی نقوش سنتی در این دوران شامل موارد زیر است
۱-استفاده از نقوش گیاهی ( ختایی ) در طراحی نقوش و آثار هنری ۲-استفاده از
ابرچینی و نقوش حیوانی عجیب مانند اژدها و سیمرغ ۳-تقسیم زمینه کار به حاشیه و متن و طراحی داخل متن
با لچک و ترنج ۴-طراحی و اجرای نقوش هندسی و گره ها در ابعاد بزرگ و استفاده از نقوش اسلیمی
و ختایی در فضاهای میان نقوش هندسی ۵-جدا شدن نقوش از خط یافتن استقلال و هویت خاص خود ۶-ایجاد نظم
و برقراری اصول دقیق در طراحی اسلیمی و ختایی ۷-ترکیب مصالح متنوع معماری در تزئینات مانند کاشی و آجر
ویژگیهای نقوش سنتی دوره صفویه عبارتند از :
۱-بزرگی
قوسهای اسلیمی و ختایی در عین ظرافت و رعایت تناسبات ۲-ترکیب اسلیمی و ختایی در یکدیگر ۳-کاسته شدن از فشردگی
قوسها و روانی طرحها ۴-ترکیب وسیع نقوش انسانی ، حیوانی ، هندسی ، اسلیمی و گیاهی دیگر فرش ایرانی