آشنایی با هنر مقرنس مورد استفاده در بناها

هنر مقرنس

هنر مقرنس , یکی از عناصر تزیینی معماری که در زیبا ساختن بناهای ایرانی به خصوص مساجد و مقبره‌ها نقش مهمی‌دارد,
مقرنس کاری است. مقرنس‌ها که شباهت زیادی به لانه زنبور دارند،
در بناها به شکل طبقاتی که روی هم ساخته شده برای آرایش دادن ساختمان‌ها و یا برای آنکه به تدریج از یک شکل هندسی ,
به شکل هندسی دیگری تبدیل شود،به کار می‌روند.

این مقرنس‌ها را می‌توان ازجمله وسایل موثر ساختن گنبد‌ها دانست که بعدها محتوای نظری اولیه را از دست داده ,
و بیشتر برای تزیین به کار رفت.برخی معماران ایرانی نیز که این مقرنس‌ها را در جبهه ساختمان‌ها به کار می‌برده اند ,
در ساختن آنها مهارت را به حدی رساندند که نمی‌گذاشتند موجب سنگینی ساختمان شود و بر اصل و پایه فشار آورد.

با مشاهده شکل‌های طبیعی قندیل‌های یخی و آهکی درون غارها در می‌یابیم ,
که به احتمال زیاد هنرمندان نخستین این فن از همان قندیل‌ها برداشتی هنرمندانه کرده اند,
و عینا آن را در سطوح داخلی و خارجی بناها با استفاده از آجر گچ و یا سیمان به کار گرفته اند.

مقرنس‌ها معمولا در سطوح فرو رفته گوشه‌های زیر سقف ایجاد می‌شود.
اما محل قرار گیری این عنصر تزیینی می‌تواند در بالای دیوارها،سقف‌ها گوشه‌ها سردرها و … باشد.

آشنایی با هنر مقرنس کاری

مقرنس‌ها از لحاظ شکل به ۴ دسته تقسیم می‌شوند:

۱- مقرنس‌های جلو آمده:

به مقرنس‌هایی می‌گویند که مصالح آن از خود بناست و در نهایت سادگی و بدون هیچگونه پیرایه ای به صورت آجر یا گچی ،
انتهای سطوح خارجی نمای بیرون ساختمان را آرایش می‌دهند و استحکام آنها زیاد است.

۲- مقرنس‌های روی هم قرار گرفته:

علاوه بر مصالح به کار رفته اصلی بنا مانند گچ و آجر و سنگ، در سطوح داخل و خارج بنا به کار می‌روند,
و غالبا در چند ردیف (دو تا پنج یا بیشتر) روی هم قرار دارند و دارای ثبات متوسطی است.

استفاده از مقرنس برای ساخت بناهای ایرانی

۳- مقرنس‌های معلق:

شبیه همان منشورهای آهکی آویزان در غارهاست که اصطلاحا استلاکتیت نامیده می‌شوند
و غالبا از چسباندن مواد مختلف چون گچ، سفال ،کاشی و … به سطوح مقعر داخل بنا صورت می‌گیرند ,
که آویزان به نظر می‌رسند و دارای ثبات کمی‌هستند.

۴- مقرنس‌های لانه زنبوری:

چنانکه از تام این دسته از مقرنس‌ها پیداست، شبیه لانه زنبور و در مجموع کندوهای کوچک بر روی هم قرار گرفته اند.
این دسته از نظر شکل ظاهری شبیه به مقرنس‌های معلق اند.

مقرنس در دو قرن پنجم و ششم هجری قمری و یا به عبارتی در دوره سلجوقیان در مرحله تحول سریع قرار گرفت ,
در اکثر بناهای این دوره مقرنس‌های زیبایی دیده می‌شوند.
آشکار ترین نمونه معماری عهد سلجوقی مسجد جامع اصفهان است ,
که گنبد مقرنس کاری شده آن از شاهکارهای معماری اسلامی‌به شمار می‌رود.

همشهری انلاین