آیا ماجرای همسر ایرانی امام حسین (ع) صحت دارد؟
آیا واقعا امام حسین با شهربانو ازدواج کرده است?
در مورد تاریخ زندگی همسران امام حسین (ع) و اینکه کدامیک از آنان در کربلا حضور داشتند و سایر ویژگیهای
آنها، بحث زیادی وجود دارد؛ اما در مورد هیچیک از آنان به اندازه «شهربانو» بحث نشده است.درباره شهربانو سؤالاتی مطرح
است، مانند اینکه آیا زنی به نام شهربانو همسر حضرت بوده است؟ و آیا این بانو دخترِیزدگرد، پادشاه ایران بوده
و به اسارت مسلمانان درآمده است؟
ارائه پاسخ صحیح برای سؤالهای یادشده، به پژوهشی تاریخی نیازمند است که در اینجا
به صورت گذرا اشارهای به آن خواهیم داشت.
باید توجه داشت که هر چند اصل ماجرا (ازدواج این بانو با امام حسین) شهرت بهسزایی دارد و در کهنترین
متون تاریخی شیعه چون وقعه الصفی، تاریخ یعقوبی، و الارشاد شیخ مفید نقل شده است، اما اختلاف میان این روایات
و عدم سازگاری پارهای از آنها با روایات فتوحات، آنقدر چشمگیر است که محققان معاصر، اصل داستان شهربانو و ازدواج
او با امام حسین (ع) و ولادت امام سجاد (ع) از شاهزاده ایرانی را مشکوک دانستهاند.
علی شریعتی، مرتضی مطهری و علامه محمدحسین طباطبایی نیز در صحت داستان تردید کردهاندو سید جعفر شهیدی به صورت کامل
این قضیه را مورد بحث قرار داده و رد کرده است.
اما براساس نقل مشهور، علی بن الحسین (ع) از جانب مادر از بانوی فرزانه، پاکدامن، شایسته و شریفی، از تبار
ایرانزمین به نام «شهربانو» است.
بنابر نظر بیشتر مورخان، مادر حضرت، دختر یزدگرد سوم؛ آخرین پادشاه ساسانی است، اما در اسم و نحوه ازدواج این
بانو با امام حسین (ع) اختلاف بسیار است(۵)؛ چنانکه اسامی وی تا چهارده (غزاله، سلافه، سلامه، سادره، شهربانویه و…
)حتی هفدهاسم شمرده شده است.
شیخ مفید مادر آن حضرت را شاهزنان دختر یزدگرد بن شهریار بن کسری ثبت کرده و برخی گویند نامش شهربانویه
است، اما همانطور که شیخ مفید نقل کرده و از ظاهر روایات نیز برمیآید، نام اصلی وی شاهزنان بوده است.
درباره شهربانو داستانهای زیادی ساختهاند که هیچیک ارزش نقد و بررسی ندارد.مانند اینکه برخی معتقدند او بعد از واقعه کربلا
خود را به رود دجله انداخت و برخی دیگر میگویند که بلافاصله به سمت ایران تاخت و در نزدیکی ری
در دل کوه ناپدید گشت.
او که پادشاهزاده بوده، پیش از اسلام زرتشت، و در هنگامیکه همسری امام حسین (ع) را برگزید، به دین اسلام
تشرف حاصل کرد.شهربانو از آن شایستگی برخوردار بود که همسر امامی چون سالار شهیدان، و نیز مادر علی بن الحسین
(ع) قرار گیرد.بهرهمندی از این فضیلت والا گواه بر شایستگی این بانوی مطهره است.
در میان صفات روحی این بانو برجستهتر از همه عفت، پاکی، کمال و آداب بلند و تیزهوشی اوست.به خاطر همین
ویژگیهای فراوان و خصال نیکو و صفات کریمه او بود که امام امیرالمؤمنین (ع) به تزویج آن بزرگوار با فرزندش
امام حسین (ع) اقدام فرمود(dot) وجود این مخدره (شاهزنان) در حقیقت رابطه مقدسی میان عرب و عجم به وجود آورد
که از همین ارتباط حضرت زینالعابدین (ع) پا به عرصه گیتی نهاد(dot) امام علی (ع) به بانو شاهزنان به خاطر
ایمان و عقل فراوانش محبت خاصی داشت و اخباری از آن حضرت بهجا مانده است که بیانگر فضیلت این بانوی
بزرگوار است، برخی از این اخبار عبارتند از:
الف) امیرالمؤمنین (ع) به فرزندش امام حسین (ع) سفارش میکند که
نسبت به آن بانو نیکی و احسان کند و میفرماید: «به شهربانو، نیکی کن که او پسندیده است و برای
تو بهترین فرد روی زمین بعد از تو را به دنیا خواهد آورد»(dot) ب) امام علی (ع) به اطرافیانش خبر
داد که شهربانو مادر پاکی برای ائمه طاهرین خواهد شد و همچنین میفرماید: «او مادر اوصیاء، ذراری پاک است».
در اینجا به نمونه دیگری که حاکی از فضل و کمال و ادب آن بانو است اشاره میکنیم:روزی امام علی
(ع) از او پرسید: «پس از داستان فیل از پدرت چه به خاطر داری؟» شهربانو اینگونه پاسخ داد: «او همواره
میگفت: هرگاه اراده خداوند تعلق بگیرد که بر امری غلبه کند، تمام خواستهها در برابر او نقش بر آب است
و هرگاه اجل سرآید تنها راه چاره به مرگ و نابودی انجامد.» امام (ع) از این سخن حکیمانه در شگفت
شد و فرمود: «چه خوب گفته است پدرت! تمام امور در برابر مقدرات الهی تسلیماند؛ تا آنجاکه مرگ آدمی نیز
در تدبیر او خواهد بود…
»(dot) امام حسین (ع)، برای همسرش بانو شاهزنان توجه و احترام خاصی قائل بود و بر دیگر زنانش مقدم میداشت
و این بانو در حمایت و زیر سایه امام از حرمت و احترام خاصی برخوردار بود تا آنجاکه ناز و
نعمتهای زمان سلطنت پدرش را از یاد برد؛ زیرا امام (ع) او را با تعلیمات و روحانیت اسلام تغذیه فرمود؛
بهحدی که از تشریفات سلطنت و پادشاهی بیزار شد.به قول سید عبدالعزیز سید الاهل: «امام حسین به قدری از تعلیمات
اسلامی به او آموخت که کاخهای مداین و برج و باروی کابل را فراموش کرد…
»(dot) این بانوی بزرگوار مورد ستایش مورخان نیز قرار گرفته است.از جمله مبرد، درباره او چنین میگوید: «شاهزنان از بهترین
زنان عالم بود…
»
زندگى پس از اسارت این بانو نشان داد که از همان ابتداى کودکى طهارت و پاکدامنى، شیوه او بوده
و شایستگى یافته تا مادر سید ساجدان باشد.
خودش مىگوید: قبل از اینکه به اسارت مسلمانان درآیم، شبى در خواب دیدم که پیامبر اسلام (ص) همراه امام حسین
(ع) به خانه ما تشریففرما شدند و حضرت محمد (ص) مرا به عقد امام حسین (ع) درآورد.از آن روز، نسبت
به امام حسین (ع) محبت خاصى در قلب خود احساس کـردم.شـب بـعـد، دوبـاره خواب دیدم که فاطمه زهرا (س) تشریففرما
شد و اسلام را بر من عرضه داشت، به دست مبارک ایشان اسلام آوردم.پس از آن حضرت زهرا (س) به
من فرمود: بـزودى لشـگر اسلام بر اینجا غلبه خواهد کرد و بدون اینکه حادثه ناگوارى پیش آید به فرزندم حسین
(ع) خواهى رسید(dot) در منابع روایی و تاریخی حداقل سه جریان در مورد ازدواج این بانو وجود دارد.در اینجا به
جریانی که معروفترین آنهاست و در بسیاری از منابع روایی و تاریخی مطرح میشود، اشاره میکنیم:
پـس از اسـارت شـهـربـانـو،
او را بـه مـجـلس خـلیـفـه دوم آوردنـد.کـمال و جلال و زیبایى او همه را متعجب کرد.وقتى شهربانو را در جمع
مسلمانان وارد کردند، چهره خود را پـوشـانـد و گـفـت: روز هـرمـز سـیـاهبـاد (کنایه از این که روزگار فرزندان هرمز به
کجا انجامید است).! عـمـر سـخـن او را نـفـهـمـیـد و خیال کرد که دشنام مىدهد.از اینرو خواست او را بزند که
امـام عـلى (ع) او را مـنـع کـرد.سـپـس، خـلیـفـه دسـتور داد تا او را براى فروش عـرضـه کـنـنـد و بـراى ایـنـکـه
خـریـداران، قیمت بیشترى بپردازند، گفت نقاب از صورت او بـردارنـد.شـهـربـانـو از بـرداشـتـن نـقـاب خـوددارى کـرد.امام على (ع) به عمر گفت:
رسـول خـدا (ص) فرموده است که بزرگ هر قوم را احترام کنید، پس او را در انـتـخـاب شـوهـر، آزاد بـگـذار
و هـر کـس را کـه انـتـخـاب کـرد، قـیـمـتـش را بـا او حـسـاب کـن(dot) وقـتـى کـه بـنـا شـد او را در
انـتـخـاب هـمـسـر آزاد بـگـذارنـد، شـهـربـانـو امـام حـسـیـن (ع) را انـتـخـاب کرد و بـا اشـاره، مـنـتـخـب خـود را شناساند.
نقل شده است که مادر امام زینالعابدین (ع) پس از بهدنیا آمدن امام سجاد از دنیا رفت و در بقیع
دفن شد.از آن پس نگهداری امام سجاد به یک کنیز سپرده شد که تا آخر عمر امام سجاد او را
مادر خطاب میکرد.
علمای شیعه این روایت را معتبر دانسته و تأیید کردهاند که پس از تولد حضرت سجاد، او در همان سال
در مدینه وفات کرده و مدفون شده است.
خانواده و زنان