با این عمل رزق خود را زیاد کنیم!
افزایش رزق و روزی
اگر چه خداوند متعال کسب و طلب روزی را برای انسان مقرر داشته است, لکن
آزمندی و حرص انسان به مال اندوزی گاه چنان مانع رشد و تعالی انسان می شود که به گواهی آیات
قرآن, این امر, موجب غفلت از یاد خدا, تمرد از فرمان خدا و پیامبر اکرم صلی الله و علیه وآله
و رها کردن وی خواهد شد؛ به گونه ای که فرد را در زمره ی فاسقان قرار خواهد داد.
خداوند متعال در برخی از آیات قرآن کریم به برخی از ویژگی های انسان اشاره نموده است.چنانچه در گزارش یکی
از حالات درونی انسان, دلبستگی به مال و ریشه دواندن این خصلت در عمق جان آدمی[۱] و تمایل شدید وی
به مال و ثروت اندوزی[۲] مورد تأکید واقع شده است.اگر چه خداوند متعال کسب و طلب روزی را برای انسان
مقرر داشته است, لکن آزمندی و حرص انسان به مال اندوزی گاه چنان مانع رشد و تعالی انسان می شود
که به گواهی آیات قرآن, این امر, موجب غفلت از یاد خدا, تمرد از فرمان خدا و پیامبر اکرم صلی
الله و علیه وآله و رها کردن وی[۳] خواهد شد؛ به گونه ای که فرد را در زمره ی فاسقان
قرار خواهد داد.
این تعلقات موجب آلودگی روح و جان آدمی شده و زمینه ی انحطاط انسان را فراهم می آورند.حضرت زهرا علیها
السلام در بخشی از خطبه ی شریف «فدکیه» به حکمت تشریع تعدادی از عناوین برجسته در معارف اسلامی و قرآن
کریم اشاره میفرمایند.
حضرت در آغاز، ایمان را و بعد نماز را ذکر فرمودند و بعد به مسأله زکات پرداخته و «پاک ساختن
روح و افزایش روزی»[۴] را از دستاوردهای سترگ و ارزشمند آن بر شمرده اند.
زکات به عنوان یکی از احکام مهم اسلام است که خداوند متعال به عنوان یک قانون کلی, فرمان اخذ آن
را به نبی مکرم اسلام صلی الله علیه و آله داده است و تمامی مسلمانان پس از این فرمان مکلف
به پرداخت آن شدند.
زکات از ماده «زکو» و به معنای «رشد, توسعه و پیشرفت حاصل از رحمت الهی است [۵] که برخی نیز
آن را به معنای «پاکى و طهارت، خالص آن چیز، صدقه، زکات مال» دانسته اند.[۶]
ابن منظور نیز بر این
باور است که زکاه در لغت به معنای «پاکى و طهارت، افزایش یافتن, برکت و مدح» آمده است و معتقد
است که این واژه در تمامی معانی یاد شده در قرآن و احادیث آمده است.[۷]
در آیات قرآن کریم از
زکات به عنوان یکی از عوامل پاکی فرد و جامعه یاد شده است؛ چنانچه در آیه ۱۰۳ از سوره ی
مبارکه توبه ، فلسفه اخلاقی ، روانی و اجتماعی زکات را یادآور شده و می فرماید: «خُذْ مِنْ أَمْوالِهِمْ صَدَقَهً
تُطَهِّرُهُمْ وَ تُزَکِّیهِمْ بِها…
» بدان معنا که با اجرای این فرمان الهی ، آنها از رذائل اخلاقی، دنیا پرستی و بخل و امساک
پاک شده، و نهال نوعدوستی ، سخاوت و توجه به حقوق دیگران در آنها پرورش مییابد.
از این گذشته، مفاسد و آلودگی هایی که در جامعه به خاطر فقر و فاصله طبقاتی و محرومیت گروهی در
جامعه به وجود میآید ، با انجام این فریضه الهی برچیده می شود و صحنه اجتماع از این آلودگی ها
پاک می شود و نیز همبستگی اجتماعی و نمو و پیشرفت اقتصادی در سایه این گونه برنامهها تأمین میگردد.
بنابراین حکم زکات ، هم” پاک کننده فرد و اجتماع” است و هم نمو دهنده بذرهای فضیلت در افراد، و
هم سبب پیشرفت جامعه.
رساترین تعبیری که می توان پیرامون زکات بیان کرد این است که زکات؛ از یک سو آلودگی ها را میشوید
و از سوی دیگر تکامل آفرین است.[۸]
برخی از مفسرین بر این باورند که واژه «تُطَهِّرُهُمْ» در این آیه پاک
سازی روح و جان انسان از معاصی است زیرا زکاه و سایر صدقات کفاره گناهان می باشد و واژه «تُزَکِّیهِمْ»,
تزکیه انسان از اخلاق رذیله خاصه ، صفت خبیثه بخل است.[۹] به طوری که امام صادق علیه السلام به نقل
از نبی مکرم اسلام صلی الله علیه و آله و سلم فرمودند: «عابدترین مردم کسی است که فرائض را به
جا آورد و بخشنده ترین مردم کسی است که زکات مال خویش را بپردازد».[۱۰]
ابن منظور نیز بر این باور
است که زکاه در لغت به معنای «پاکى و طهارت، افزایش یافتن, برکت و مدح» آمده است و معتقد است
که این واژه در تمامی معانی یاد شده در قرآن و احادیث آمده است
همانگونه که در فرمایش حضرت فاطمه
علیها السلام ، آمده؛ افزایش رزق انسان ، اثر دیگر پرداخت زکات است.
در پاره ای از آیات قرآن کریم از توسیع و تضییق روزی و رزق انسان سخن به میان آمده است؛
چنانچه طغیان[۱۱] و ناسپاسی[۱۲] عامل تضییق رزق و داشتن تقوای الهی[۱۳], توبه و استغفار[۱۴] [در صورت ارتکاب گناه] عامل گشایش
برکات آسمان و زمین و افزایش روزی انسان معرفی شده است.
ائمه اطهار علیهم السلام نیز به کرات در بیانات خویش ، پرداخت زکات را عامل افزایش روزی بیان نموده اند
؛ چنانچه امام باقر علیه السلام فرمودند: «زکات روزی را افزایش میدهد»[۱۵] و از امام علی علیه السلام نیز منقول
است که فرمودند: «صدقه رحمت را نازل می کند»[۱۶] و «رزق را به وسیله صدقه فرو فرستید».[۱۷]
بنابر آنچه بیان
گردید ، فردی که بخشی از اموال خویش را در راه خدا انفاق و به عنوان زکات می پردازد؛ اگرچه
به ظاهر از اموال وی در آن زمان کاسته می شود ، لکن خداوند متعال روزی وی را چنان گسترده
و زیاد می نماید که این افزایش روزی با مقدار انفاق قابل قیاس نخواهد بود.
بنابر آنچه بیان گردید ، می توان به این نکته اذعان داشت که آنچه حضرت زهرا علیها السلام و سایر
حضرات معصومین علیهم السلام می فرمودند؛ و اکنون به عنوان روایات در اختیار ما قرار گرفته است؛ ریشه در تعالیم
قرآن و بر گرفته از آیات نورانی آن بوده است.
===================================
پی نوشت ها : [۱].محمد/۳۷: « إِن یَسَْلْکُمُوهَا فَیُحْفِکُمْ تَبْخَلُواْ وَ یخُْرِجْ أَضْغَانَکمُْ» : «اگر [اموال] شما را بخواهد
و به اصرار از شما طلب کند بخل مىورزید، و کینههاى شما را برملا مىکند».[۲].العادیات/ ۸ : «وَ إِنَّهُ لِحُبِّ
الْخَیرِْ لَشَدِیدٌ» : «و راستى او سخت شیفته مال است».[۳].المنافقون/۹: «یا أَیهَُّا الَّذِینَ ءَامَنُواْ لَا تُلْهِکمُْ أَمْوَالُکُمْ وَ لَا أَوْلَادُکُمْ
عَن ذِکْرِ اللَّهِ وَ مَن یفْعَلْ ذَالِکَ فَأُوْلَئکَ هُمُ الْخَاسِرُونَ»: «اى کسانى که ایمان آوردهاید، [زنهار] اموال شما و فرزندانتان
شما را از یاد خدا غافل نگرداند، و هر کس چنین کند، آنان خود زیانکارانند».و نیز التوبه/۲۴[۴].حضرت زهرا علیه السلام
: «…
والزکاهَ تزکیهً لِلنَّفسِ و نماءً فی الرزقِ…
»[۵].الراغب اصفهانى, حسین بن محمد, المفردات فی غریب القرآن, تحقیق: صفوان عدنان داودى, چاپ اول, بیروت, دارالعلم الدار الشامیه, ۱۴۱۲ه,
ص۳۸۰[۶].مهیار, رضا، فرهنگ ابجدى عربى- فارسى, ص: ۴۹[۷].ابن منظور, محمد بن مکرم, لسان العرب, چاپ سوم, بیروت, دار صادر, ۱۴۱۴ه,
ج۱۴، ص۳۵۸[۸].ر.ک: مکارم شیرازى، ناصر، تفسیر نمونه، چاپ اول، تهران, دار الکتب الإسلامیه، ۱۳۷۴ش, ج۸، صص ۱۱۷و ۱۱۸ ؛ قرائتى,
محسن, تفسیرنور, تهران, مرکز فرهنگى درسهایى از قرآن, ۱۳۸۳ ش، ج۵، ص ۱۳۸[۹].طیب, سید عبد الحسین, اطیب البیان فی تفسیر
القرآن, تهران, انتشارات اسلام, چاپ دوم، ۱۳۷۸ش, ج۶، ص۳۰۵[۱۰].شیخ صدوق، من لا یحضره الفقیه، قم، انتشارات جامعه مدرسین قم، ۱۴۱۳ق,
ج۴, ص۳۹۴, ح۵۸۴۰ [۱۱].طه/۸۱: « کُلُوا مِنْ طَیِّباتِ ما رَزَقْناکُمْ وَ لا تَطْغَوْا فیهِ فَیَحِلَّ عَلَیْکُمْ غَضَبی وَ مَنْ یَحْلِلْ
عَلَیْهِ غَضَبی فَقَدْ هَوى »[۱۲].النحل/۱۱۲: «…
فَکَفَرَتْ بِأَنْعُمِ اللَّهِ فَأَذاقَهَا اللَّهُ لِباسَ الْجُوعِ وَ الْخَوْفِ بِما کانُوا یَصْنَعُونَ »[۱۳].الطلاق/۳-۲: «…..وَمَن یتَّقِ اللَّهَ یجْعَل لَّهُ مَخْرَجًا * وَیرْزُقْهُ مِنْ حَیثُ لَا یحْتَسِبُ….
» و نیز: الأعراف/۹۶[۱۴].هود/۳: « وَ أَنِ اسْتَغْفِرُوا رَبَّکُمْ ثُمَّ تُوبُوا إِلَیْهِ یُمَتِّعْکُمْ مَتاعاً حَسَناً إِلى أَجَلٍ مُسَمًّى وَ یُۆْتِ
کُلَّ ذی فَضْلٍ فَضْلَهُ وَ…
»[۱۵].مجلسى، محمد باقر, بحار الأنوار الجامعه لدرر أخبار الأئمه الأطهار، بیروت, مۆسسه الوفاء، ۱۴۰۴ه, ج۹۳, ص۱۴, ح۲۷ [۱۶].آمدى، عبدالواحد بن
محمد تمیمى, غرر الحکم و درر الکلم، قم، انتشارات دفتر تبلیغات اسلامى قم، ۱۳۶۶ش, ص۳۹۵, ح۹۱۳۴[۱۷].همان, ح۹۱۳۶
تبیان