خداوند چگونه به وسیله رزق و روزی انسان را آزمایش می‌کند؟

پرسش

خداوند چگونه به وسیله رزق و روزی انسان را آزمایش می‌کند؟

پاسخ اجمالی

با توجه به روایات؛ خداوند گروهى را با
نعمت فراوان آزمایش می‌کند که آیا شکر نعمت را به جا می‌آورند و بخشى از ثروت خداداد را در مصالح
اجتماعی و دینی به کار گرفته و به محرومان توجه دارند و یا بر عکس، فزونى ثروت آنها را از
خدا و خلق بی‌گانه می‌کند و در غرور و غفلت فرو می‌برد؛ یا گروهی را با تنگى روزى و سوء
ظن نسبت به خدا آزمایش می کند که آیا صبر و استقامت آنها درهم می‌شکند و به حرام و ناشکرى
و اعتراض بر پروردگار رو می‌آورند یا خیر(dot)
پاسخ تفصیلی

روایات بسیاری در این زمینه وجود دارد که دو نمونه از آنها بیان می‌شود.

الف.امام علی(ع) می‌فرماید: «و ارزاق را بر مبناى تنگى و
فراخى قسمت نمود، و در این تقسیم‌بندى عدالت به خرج داد تا هر کس را بخواهد با فراوانى رزق و
کمى آن آزمایش کند، و بدین وسیله ثروتمندان و فقرا را از جهت شکر نعمت و تحمل سختى در مجراى
امتحان قرار دهد.آن‌گاه روزى فراخ را با سختى و پریشانى درهم آمیخت».[۱]ب.امام سجاد(ع) چنین با خدا مناجات می‌کند: «خدایا! تو
ما را آزمودى تا در کم و بیش روزی‌هایمان بدگمان شدیم و در مدت عمرمان به آرزوهاى دور و دراز
گرفتار آمدیم، تا آن‌گاه که روزى خود از درگاه دیگر روزی‌خواران طلبیدیم و به عمرى دراز چون عمر پیران کهنسال
طمع بستیم».[۲]

نکته‌ها و پیام‌ها

۱٫خداوند با کم کردن و زیاد کردن روزى، بندگانش را امتحان می‌کند.چنان‌که خود می‌فرماید: «و قطعاً شما
را به چیزى از [قبیلِ‏] ترس و گرسنگى، و کاهشى در اموال و جان‌ها و محصولات می‌آزماییم؛ و مژده ده
شکیبایان را».[۳]۲٫آزمایش خداوند گاهى با کم کردن روزى و ایجاد فقر در زندگى انسان است تا صبر او را بیازماید.چنان‌که
می‌فرماید: «و امّا چون وى را می‌آزماید و روزی‌اش را بر او تنگ می‌گرداند، می‌گوید: پروردگارم مرا خوار کرده است».[۴]و
گاهى نیز آزمایش خداوند از طریق روزى زیاد صورت می‌گیرد تا انسان شکرگزار و ناسپاس معلوم شود.چنان‌که می‌فرماید: «و چون
به آنان گفته شود: از آنچه خدا به شما روزى داده انفاق کنید، کسانى که کافر شده‌اند، به آنان که
ایمان آورده‌اند، می‌گویند: آیا کسى را بخورانیم که اگر خدا می‌خواست [خودش‏] وى را می‌خورانید؟ شما جز در گمراهىِ آشکارى
[بیش‏] نیستید».[۵]ممکن است پروردگار گروهى را با نعمت فراوان آزمایش کند که آیا شکر این همه نعمت را به جا
‌آورده و بخشى از ثروت خداداد را در اختیار محرومان قرار داده و آنچه را دارند در جاى خود مصرف
می‌کنند، یا بر عکس، فزونى ثروت، آنها را از خدا و خلق بی‌گانه می‌کند و در غرور و غفلت فرو
می‌برد؟! و گروهی نیز با تنگى روزى آزمایش می‌شوند که آیا این تنگ‌دستی، صبر و استقامت آنها را درهم می‌شکند
و آنان را به حرام و ناشکرى و اعتراض بر پروردگار وادار می‌سازد، یا خیر؟در مواردی در یک انسان نیز
ممکن است هر دو حالت واقع شود: گاه غنى و بی‌نیاز، و گاه فقیر و تنگ‌دست؛ و هر کدام از
این دو، میدان آزمون الهى است، میدان آزمون شکر و صبر و عدم استقامت و بی‌تابى.[۶]۳٫از آن‌جا که ممکن است
چنین توّهم شود که تفاوت گذاشتن میان بندگان، با عدالت سازگار نیست در جمله بعد می‌افزاید: «خداوند رزق و روزی را به طور عادلانه تقسیم کرد».اشاره به این‌که عدالت به معناى مساوات و برابرى نیست؛ بلکه عدالت آن است که
به هر کس آنچه مصلحت او است بدهند، چنان‌که در حدیثى از پیامبر اکرم(ص) آمده است که فرمود: خداوند می‌فرماید:
«بعضى از بندگان با ایمان من هستند که جز تنگدستى آنها را اصلاح نمی‌کند و اگر آنها را بی‌نیاز سازم
موجب فسادشان می‌شود و بعضى از بندگان من هستند که جز سلامت [و بی‌نیازی] آنها را اصلاح نمی‌کند و اگر
آنها را بیمار [و فقیر] کنم موجب فسادشان می‌شود؛ [بنابر این، به هر یک آنچه سبب صلاح حالشان می‌شود می‌دهم]».[۷]۴٫در
روایت دوم به آزمایش با سوءظن نسبت به خدا اشاره شده است.توضیح این‌که:انسان‌ها در کشاکش زندگى به مسائل شگفت‌انگیز و
حیرت‌آورى برخورد می‌کنند.با این‌که هر روز از زمانى که خورشید از نقطه مشرق جهان سر برمی‌کشد، جنبش و جوشش مردم
شروع شده و همه براى جلب منافع بیشتر از خانه بیرون می‌ریزند و هر فرد با تمام توان می‌کوشد، اما
در آخرین ساعات روز هر کس به اندازه تقدیر الهى بیش به دست نمی‌آورد؛ زیرا کم یا زیاد قسمت‌ها، همگى
از مبدأ،[۸] تقدیر و اندازه‌گیرى می‌گردد و او است که روزى همه را به اندازه متناسب، مقدّر می‌دارد؛ چنان‌که می‌فرماید:
«ما معیشت آنها را در حیات دنیا در میانشان تقسیم کردیم».[۹]‏ با این حال، تقدیر را در دست دیگران می‌بینیم
و این غفلت موجب غفلت دیگرى شده است و آن این است که نسبت به خداوند سبحان به سوء ظن
دچار شده‌ایم و بدین‌سان غفلت‌هاى پى در پى آن‌چنان ما را از خویش بی‌گانه کرده که گمان می‌کنیم عمر ما
جاودانه خواهد بود و در تأمین یک زندگانى ایده‌آل و ایده‌آل‌تر می‌کوشیم و از طراح عظیم هستى غافل هستیم.این توهّم‌ها
براى آن است که توکل و ایمان ما به جناب حق رو به ضعف نهاده و آنچه را که می‌بایست
فقط از خدا بخواهیم، در دست دیگران می‌بینیم و می‌پنداریم باید از آنان کمک خواست و در سختی‌هاى زندگى به
آنان اعتماد نمود.آرى، انسانى که آگاهى و دانش الهى دارد، با اعتماد به خداى کریم، پیوسته در آرامش و امن
و امان زندگى می‌کند و به خوبى می‌داند که اگر گاه‌گاهى کم و کاستى روى می‌دهد مربوط به تقدیر خداوند
است و هرگز به خود هراس راه نمی‌دهد و این نکته را همواره مدنظر دارد که آغاز و فرجام این
جهان مادى بسیار کوتاه و گذرا است.[۱۰]

——————————————————————————–

[۱].سید رضی، محمد بن حسین، نهج البلاغه، محقق، صبحی صالح، خ
۹۱، ص ۱۳۴، قم، هجرت، چاپ اول، ۱۴۱۴ق.[۲].على بن الحسین(ع)، امام چهارم، الصحیفه السجادیه، دعای ۲۹، ص ۱۳۶، قم، دفتر
نشر الهادى، چاپ اول، ۱۳۷۶ش؛ آیتى، عبدالمحمد، ترجمه الصحیفه السجادیه، ص ۱۸۶، تهران، سروش، چاپ دوم، ۱۳۷۵ش.[۳].بقره، ۱۵۵٫[۴].فجر، ۱۶٫[۵].یس، ۴۷٫[۶].مکارم
شیرازى، ناصر، پیام امام امیر المؤمنین(ع)، ج ‏۴، ص ۱۷۳، تهران، دار الکتب الاسلامیه، چاپ اول، ۱۳۸۶ش.[۷].کوفی اهوازی، حسین بن
سعید، المؤمن، ص ۲۴ – ۲۵، قم، مؤسسه الإمام المهدی(ع)، ‏۱۴۰۴ق؛ کلینی، محمد بن یعقوب، الکافی، محقق، مصحح، غفاری، علی
اکبر، آخوندی، محمد، ج ‏۲، ص ۶۰، تهران، دار الکتب الإسلامیه، چاپ چهارم، ۱۴۰۷ق.[۸].«و خزائن همه چیز، تنها نزد ماست؛
ولى ما جز به اندازه معین آن‌را نازل نمی‌کنیم»؛ حجر، ۲۱٫[۹].زخرف، ۳۲٫[۱۰].ممدوحی کرمانشاهی، حسن، شرحی بر دعاهای صحیفه سجادیه، شهود
و شناخت، ذیل دعای ۲۹، قم، مؤسسه بوستان کتاب، چاپ اول، ۱۳۸۳ش.

اسلام