چرا نباید به کسی بی دلیل سوء ظن داشته باشیم؟
دین ما به حق الناس اهمیت فراوانی می دهد و بارها در آیات مختلف و روایات متنوع از این گناه به زشتی یادشده است. اگر ریشه بی اعتمادی و گمان بد در میان مردم یک جامعه رواج یابد جامعه ناگزیر به تزلزل خواهد بود. دلایل سفارش دین به پرهیز از سوء ظن را در پرشین وی بخوانید.
دلیل سوء ظن افراد نسبت به یکدیگر
سوء ظن بد گمانی سوءظن یا شک به معنای «گمان بد» میباشد.
پرهیز از سوء ظن
یکی از عواملی که بنیان هر جامعه ای را متزلزل کرده و حتی می تواند فرو پاشد، همانا «سوء ظن»
افراد نسبت به یکدیگر است، به خصوص این که این عنصر زهرآگین به جامعه کوچک خانواده راه پیدا کند؛
قرآن مجید در رابطه با اجتناب از این صفت زشت اخلاقی می فرماید: «یا ایهَا الَّذینَ آمَنُوا اجتَنِبوا کثیرًا
مِنَ الظَّنّ انَّ بَعضَ الظَّنّ»؛[۱] ای کسانی که ایمان آورده اید! از بسیاری از گمان ها بپرهیزید؛ چرا که بعضی از گمان ها، گناه است.»[۲]
گمان بد، نه تنها به طرف مقابل و «حیثیت و آبروی» او، لطمه وارد می کند و روح «بی اعتمادی» را
در جامعه کوچک خانواده سایه افکن می نماید، بلکه برای صاحب آن نیز بلای بزرگی است که همانند
خُوره او را آزار می دهد و دنیایی وحشت ناک و آکنده از غربت را برای او فراهم می سازد. اسلام
اجازه نمی دهد هر کسی با این کار با آبروی دیگران بازی می کند و جهنّمی نیز برای خویش به وجود آورد.
رسول گرامی اسلام صلی الله علیه و آله و سلم در حدیثی می فرماید: «خداوند خون و مال و
آبروی مسلمان را بر دیگران حرام کرده و همچنین گمان بد درباره او بردن را.»[۳]
راه مقابله با گناه سوء ظن
اولًا؛ گمان بد را، انسان از خود دور سازد، به این ترتیب که به راههای حمل بر صحّت بیندیشد و احتمالات
صحیحی را که در مورد آن عمل وجود دارد، در ذهن خود مجسم سازد تا به تدریج بر گمان بد غلبه کرده
گمان نیک و خیر را جایگزین آن نماید.
قرآن می فرماید: «چرا هنگامی که این (تهمت) را شنیدید، مردان و زنان با ایمان نسبت
به خود (و کسی که همچون خود آن ها است) گمان خیر نبردند و نگفتند این دروغی بزرگ
و آشکار است؟! [۴] به همین جهت است که در آموزه های روایی اهل بیت علیهم السلام
چنین دستور داده اند، که اعمال برادران و خواهران ایمانیت را بر نیکوترین وجه ممکن حمل کن
تا وقتی که دلیلی بر خلاف آن قایم شود.[۵]
ثانیاً؛ اگر گمان بدی، بدون اختیار در ذهن پیدا شد، در عمل کوچکترین اعتنایی به آن نکنید و ترتیب
اثری به آن ندهید و طرز رفتار خویش را دگرگون نسازید. در حدیثی از پیامبر اکرم صلی الله علیه و
آله و سلم می خوانیم: سه چیز است که وجود آن در مؤمن پسندیده نیست و راه فرار دارد، از
جمله سوء ظن است «فَمَخَرَجُهُ مِن سُوءِالظَّن ان لایحَقِّقَهُ » که راه فرار از آن این است، که به آن جامه عمل نپوشاند.»[۶]
مرا پیر دانای مرشد شهاب
دو اندرز فرمود بروی آب
یکی آن که بر خویش، خوش بین مباش
دگر آن که بر خلق بدبین مباش
درباره درمان بدگمانی بیشتر بدانید
از راههای اصلاح بدگمانی و درمان آن، اینکه بداند و با تقویت حسن ظن و تاکید بر جنبه خیرخواهی دیگران
و تصدیق آنان به خیرخواهی میتوان از بدگمانی رست. همان طوری که پیامبر(ص) «اذن خیر»
بود(توبه، آیه ۶۱) آن حضرت با اینکه میدانست منافقان سخنانی که بر زبان میرانند مقاصد
دیگری را در نظر دارند، ولی خوش بینانه با آنها برخورد میکرد و
سخنانشان را حمل بر جنبههای مثبت و سازنده مینمود تا جایی که آنان، حضرت را به عنوان «اذن»
یعنی حرف شنو و شخص سادهای که هر چیزی را میپذیرد و باور میکند، یاد میکردند.
خداوند در آیه ۶۱ توبه بیان میکند که ایشان برای خیر خواهی نسبت به آنان این گونه عمل میکرد؛
چرایی این رفتار را باید در حرص شدید آن حضرت(ص) برای هدایت مردم و رهایی از آتش دوزخ دانست.(توبه، آیه ۱۲۸؛ نحل، آیه ۳۷)
این گونه بود که خودش را به رنج میانداخت(شعراء، آیه ۳) و سخنان یاوه و درشت منافقان را گوش میداد و مقاصد نهان
آنها را که به آن علم قطعی و شهودی داشت، به رویشان نمیآورد و به همان ظاهر کلامشان مستند
میکرد و میپذیرفت؛ چرا که ایشان بر خلق عظیم و دنبال هدایت مردم بوده است.(قلم، آیه ۴)
——————————————-
پی نوشت
[۱] حجرات/ ۱۲
[۲] ر. ک: فتح/ ۱۲
[۳] ر. ک: محجّهالبیضاء، فیض کاشانى قدس سره، ج ۵، ص ۲۶۸، دفتر انتشارات
[۴] نور/ ۱۲
[۵] ر. ک: تفسیر نمونه، آیتاللَّه مکارم شیرازى و دیگران، ج ۱۴، ص ۳۹۶ و ج ۲۲
[۶] ر. ک: بحارالانوار، علامه مجلسى قدس سره، ج ۷۲، ص ۲۰۱، مؤسسه الوفاء
منبع:
اقتباس از کتاب پرسمان قرآنی ازدواج و خانواده ـ حوزه ـ ابنا رسول