کدام مهریه به نفع من است؟

مهریه مناسب

علت این اسباب کشی دستور رئیس سازمان ثبت مبنی بر درج شرط مزبور در سندهای ازدواج است.
خلاصه داستان از این قرار است که در سال ۱۳۸۵ رئیس سازمان ثبت طی بخش نامه‌ای به سردفتران ازدواج اعلام
می‌کند که ایشان هنگام ثبت نکاح به زوجین تفهیم نمایند که می‌توانند مهریه را به طور عند الاستطاعه شرط
نمایند.
در سال جاری بنا بر اعلام سازمان ثبت مقرر شده است که در دفتر چه‌های ازدواج شرط مزبور چاپ شود.
به این صورت که دو گزینه وجود داشته باشد یکی اینکه مهریه عندالاستطاعه است و دیگری آنکه عندالمطالبه است
و زوجین هنگام عقد رسمی یکی از این دو شرط را به صورت اختیاری و بر اساس توافق برگزینند.

عندالاستطاعه بودن یعنی چه؟

خیلی ساده است.
یعنی فرض کنید مهریه شما ۱۰۰ سکه طلا باشد.

اگر به هر دلیل بخواهید این مهریه را از همسرتان بگیرید، اول باید ثابت کنید که او استطاعت پرداخت آن
را دارد.
اگر توانستید این کار را انجام دهید، تازه دادگاه شرایط شما را بررسی و خبرتان می‌کند.
به زبان دیگر، با جاری شدن این لفظ در عقدنامه شما، دیگر نمی‌توان چندان لفظ عندالمطالبه را بر مهریه گذاشت.

درباره این موضوع پرسش‌ها و ابهامات مختلفی مطرح شده است.
مثلاً آیا شرط عندالاستطاعه بودن مهریه اصولا شرط صحیحی است یا اینکه باطل می‌باشد؟ آیا اگر گزینه عندالاستطاعه به
وسیله زوجین انتخاب شود مهریه دیگر عندالمطالبه نیست یعنی تکلیف مرد به پرداخت آن نیاز به مطالبه زوجه ندارد؟ و
بالعکس؟ و اثر حقوقی این شروط چیست؟

در اینجا مجال پاسخ گفتن به این پرسش‌ها که جملگی از موضوعات فنی
حقوقی است نمی‌باشد و به نظر بنده تهیه کنندگان و پیشنهاد کنندگان هم چندان به این امور توجه ای نداشته‌اند.
مهم‌ترین اثر این راهکار و ابتکار جدید سازمان ثبت رهانیدن مرد از بازداشت در صورت اعمال ماده ۲ قانون نحوه
اجرای محکومیت‌های مالی است که البته این در صورتی است که گزینه عند الاستطاعه هنگام عقد برگزیده شود.
ولی آیا زوجین بر انتخاب این شرط توافق می‌کنند؟! این امر بعید به نظر می‌رسد زیرا همان‌گونه که در جامعه
کنونی تعیین مهریه زیاد و با ارقام نجومی ناشی از عدم اعتماد فیمابین کسانی است که قصد ازدواج دارند همین
بی اعتمادی متقابل نیز باعث می‌شود مردم به سمت انتخاب گزینه عندالمطالبه روی آورند و نه عندالاستطاعه!

از یک نکته
غافل نشویم که ابتکار سازمان ثبت یک فایده هم دارد و آن اینکه زوج را در هنگام عقد به این
فکر فرو می‌برد که اینکه از قدیم می‌گویند « مهریه را که داده است و که گرفته» خیلی هم درست
نیست و گرنه خانواده زوجه با گزینه عندالاستطاعه موافق بود پس نباید با مهریه بالا موافقت کرد بنابر این ابتکار
مزبور شاید به طور غیر مستقیم در کاهش مهریه‌ها موثر باشد(dot)

نگاه حقوقی به این مساله

ذکر عبارت عندالاستطاعه برای مهریه، به زعم تعدادی
از کارشناسان حقوقی، دست زنان را از گرفتن مهریه کوتاه می‌کند.
آن‌ها معتقدند اگر هم این مساله با توافق باشد، ظلمی به زن‌ها وارد خواهد شد و در مسیر توقیف، استیفای
مال شوهر و اثبات دارایی‌های او حق زن تضییع می‌شود.

در این‌باره، نظر دکتر «بهروز گلپایگانی»، مدرس حقوق را جویا شدیم: «نوشتن این عبارت، از نظر حقوقی اشکال پیدا می‌کند.
اگر کسی تعهد و دینی را به عهده می‌گیرد، باید بپردازد.
عندالاستطاعه یعنی در صورت توانایی، بدهی خود را می‌دهم و اگر توانایی نداشتم پرداخت نمی‌کنم.این معنی تعهد نیست و شاید
عنوان دیگری از نظر شرعی بتوان برای آن پیدا کرد؛ مثل هبه، صلح یا نوعی‌ایقاع.
در حالی که مهریه فلسفه دیگری دارد و یک عقد تملیکی است نه عهدی.» اما در روال کنونی دریافت مهریه،
اگر زن بخواهد مهریه خود را دریافت کند، می‌تواند مستقیما به اداره ثبت مراجعه کند و اصلا دادگاه نرود.
یعنی به ثبت برود و مهریه خود را اجرا بگذارد.

اجرای ثبت به او می‌گوید مال معرفی کن تا ما توقیف کنیم و زن باید مالی را از شوهر معرفی
کند تا ثبت توقیف کند.
حال اگر زن نتواند مالی را پیدا و مرد هم اموال خود را مخفی کرده باشد، آن وقت زن از
نظر حقوقی نمی‌تواند به حق خود برسد.
اگر هم به دادگاه مراجعه کند و بر اساس حکم دادگاه، زوج ملزم به پرداخت مهریه شود چون حکم دادگاه
صادر شده می‌تواند مراجعه و با اعمال ماده‌۲، تقاضای بازداشت زوج را کند.
افرادی هم که در حال حاضر به علت نپرداختن مهریه در زندان هستند، در اثر اعمال ماده‌۲ قانون اجرای محکومیت‌های
مالی در زنداناند.»

اثبات اعسار مرد

یکی از مسایلی که باز هم محل مناقشه است مساله اثبات اعسار مرد است؛ یعنی این که
ثابت شود مرد توانایی پرداخت دیه را دارد.
«اکرم پور رنگ‌ نیا»، دادیار سابق دیوان عالی کشور معتقد است که با صدور بخش‌نامه سازمان ثبت و نحوه پرداخت
مهریه بر مبنای عندالاستطاعه بودن، تغییری در وضع موجود حاصل نمی‌شود؛ زیرا موضوع اعسار مرد در پرداخت رسیدگی می‌شود.

معمولاً زوج برای اثبات نداشتن استطاعت و توانایی پرداخت مهریه، دادخواستی مبنی بر اعسار تقدیم دادگاه می‌کند و با شهادت
چهار نفر شاهد، اعسار خود را به اثبات می‌رساند و در این موارد، اگر دادگاه تشخیص دهد که زوج قادر
به پرداخت مهریه به صورت اقساط است، حکم به تقسیط مهریه می‌دهد و در غیر این صورت، حکم اعسار صادر
می‌کند که با این حکم، زوج تا زمانی که مال‌دار نشود، از پرداخت مهریه معاف است.
چه تضمینی وجود دارد که زوج تا آخر عمر استطاعت پرداخت داشته باشد؟

دادیار سابق دیوان عالی کشور، در پاسخ
به این سوال می‌گوید: «اگر زوجین در زمان عقد بر عندالاستطاعه بودن مهریه توافق کنند، در واقع چه تضمینی وجود
دارد که زوج تا آخر عمر استطاعت پرداخت داشته باشد؟ شاید مردی تا آخر عمر استطاعت پرداخت مهریه را نداشته
باشد یا این‌که شرایطی را به وجود آورد که اموال را به نام دیگران کند یا شرایطی به وجود آورد
که این استطاعت هرگز حاصل نشود.
بنابراین، مثل این است که اساسا مهری قرار داده نشود؛ با این تفاوت که اگر برای زن در زمان عقد
مهری تعین نشده باشد، زن می‌تواند مهرالمثل مطالبه کند، اما دراین مورد، چون مهریه تعیین شده، زن مهرالمثل هم نمی‌تواند
بگیرد».

این وکیل دادگستری درباره آثار و نتایج صدور چنین بخش‌نامه‌هایی گفت: «یا این بخش‌نامه مثل سایر بخشنامه‌هایی از این دست
هیچ‌وقت به مرحله اجرا در نمی‌آید و تنها در کتاب باقی می‌ماند؛ یا این‌که زوجه می‌تواند قسمتی از مهریه را
عندالمطالبه و قسمت دیگر را به صورت عندالاستطاعه طلب کند».

حقوق روز