روز جهانی آزادی مطبوعات در ۳ می

روز جهانی آزادی مطبوعات

روزنامه نگاری در ایران به صورت امروزی از زمان ناصرالدین شاه آغاز شد به پیشنهاد یونسکو و تصویب مجمع عمومی
سازمان ملل در نوامبر ۱۹۹۱ میلادی روز سوم ماه مه هر سال به عنوان روز جهانی مطبوعات شناخته شده است.
امروزه ، مطبوعات در زمینه ی مسائل تحلیلی ، سرعت در اطلاع رسانی ، حرکت و پیش بینی برخی از
وقایع و رویدادها و ارائه آگاهی های لازم به جامعه،برای بالابردن حساسیت مردم نسبت به واقعیات اجتماعی،نقش بسزایی دارند(dot)

• تعریف مطبوعات

مطالب و نوشته هایی که چاپ و انتشار می یابد و برای مطالعه در دسترس عموم مردم قرار می گیرد
، اعم از کتاب ، مجله ، ماهنامه ، فصلنامه ، روزنامه و….
(dot) را مطبوعات می نامند.
اما در عرف عام ، مطبوعات بیشتر به روزنامه ها و مجله هایی اطلاق می شود که اخبار روز و
جدید در آن به چاپ رسیده باشد(dot)

• پیشینه مطبوعات

از سنگ نبشته ها و جنگ نامه های سلاطین هخامنشی ، ساسانی
و سلسله های پادشاهان قدیم که پیروزیها و وقایع مهم را بر آنها حک می کردند که بگذریم ، در
آغاز سده یپنجم هجری و به روزگار سلطان محمود غزنوی در غزنین،روزنامه ای به نام روزنامه « ایام » و
یا برخی از جراید به همین نام در عراق و شام و به روزگار نظامی گنجوی و پیش از او
در شهر گنجه و جاهای دیگر جریدهیادبی وجود داشته است.

همچنین در زمان سزار ، روزنامه ای به نام « اکتادیورنای » به طور خطی دست نوشته و در فرانسه
اخبار ادبی « نوول لیترر» شامل افسانه ها و قطعه های نظم و نثر و قصائد ستایشگران هیات حاکمه روز
در دسترس عموم نهاده می شد.
این روزنامه ها در واقع کارنامه ی شهریار عصر را در برداشت تا مردم آنها را بخوانند و کارهای انجام
یافته را بدانند.

ترکان عثمانی کلمهی« وقایع » را که جمع « واقعه » به معنی رویداد می باشد به جای روزنامه به
کار بردند ، چنانچه قدیمی ترین روزنامه ای که در سال ۱۸۰۳ در استامبول تأسیس شد ، « تقویم وقایع
» نام داشت.
در هندوستان « کاغذ اخبار »‌ مانند : « مرآت الاخبار ، شمس الاخبار ، سید الاخبار » و نظایر
آنها را به کار بردند .
عربها آن را ورقه خبریه ، اوراق حوادث و رساله خبریه نامیدند .
در مصر و لبنان کلمه ی جریده ، مجله و صحیفه را مانند «الصحافه » به کار گرفتند.

در ایران ، در آغاز،کلمهی« اخبار » و « کاغذ اخبار »‌ به کار رفت و اولین تصویر در نشریه
ی میرزا صالح که نخستین نمونه محسوب می شد به تقلید از هندیان به کار رفت ، اما در موقع
تاسیس روزنامه رسمی دولتی ، در زمان وزارت امیرکبیر کلمهی« وقایع » را مانند نام «دارالفنون » از عثمانی ها
گرفتند و با اضافه کردن کلمه ی اتفاقیه آن را« وقایع اتفاقیه » نامیدند.
به تدریج کلمه ی روزنامه که در معانی مشابه دیگری معمول بود در برابر ژورنال فرانسه متداول شد و دارای
مفهوم تازه ای گردید.

• تاریخچه روزنامه نگاری در ایران

روزنامه نگاری در ایران به صورت امروزی از زمان ناصرالدین شاه آغاز ، و روزنامه هفتگی وقایع اتفاقیه که در
سال سوم سلطنت وی یعنی به سال ۱۱۹۰ هـ.
ق زیر نظر میرزا تقی خان امیر نظام منتشر شد نخستین روزنامه ایران بود .
در سال ۱۲۷۷ هـ.
ق،روزنامه ی دولت علیه ایران که نشریه ای مصور بود زیر نظر صنیع الدین انتشار یافت .
بعدها این روزنامه به نام « روزنامه دولتی » خوانده شد.
انتشار این روزنامه تا سال ۱۳۲۴ هـ .
ق تحت عنوان « ایران » ادامه داشت و بعد از مدتی وقفه ، دگر بار به سال ۱۳۲۹ هـ
.
ق به نام « روزنامه رسمی دولت » انتشار یافت.
در سال ۱۲۸۳ هـ .
ق روزنامه دیگری به نام « روزنامه ملتی » در تهران پخش شد و مقصود این بود که روزنامه ی
مزبور از روزنامه ی دولتی کاملاً متمایز باشد.

نخستین شماره آن در یازدهم محرم ۱۲۸۳ و آخرین شماره آن در بیستم جمادی الاخر ۱۲۸۷ ، انتشار یافته است.در
زمان مظفرالدین شاه ، روزنامه « معارف » که وابسته به انجمن معارف بود انتشار یافت و ریاست عالیه این
انجمن را شاه به عهده داشت.
بعد از استقرار مشروطیت،چهار روزنامه ی مجلس ، ندای وطن ، حبل المتین و صبح صادق منتشر شد.

روزنامه ها و مجله هایی که در دوران مشروطیت به سبک فکاهی منتشر شدند نقش مهمی را در توسعه ی
مطبوعات ایفا کردند.
مهمترین این نشریه ها بدین قرارند : کشکول ، تنبیه ، حشرات الارض ، بهلول ، شیدا ، شیخ چغندر
و…
والبته نشریه ی صوراسرافیل که از نظر مطالب فکاهی مقام اول را داشت .
نویسنده ی متون چرند و پرند صور اسرافیل علامه میرزا علی اکبر خان قزوینی معروف به دهخدا بود.از روزنامه هایی
که در خارج از ایران منتشر می شد و به علت آزادی خواهی مدیرانشان ، ورود آنها به داخل کشور
ممنوع بود ، « اختر » به مدیری آقا محمد طاهر تبریزی ، « قانون» به مدیری پرنس میرزا ملکم
خان و « حبل المتین » به مدیری شیخ احمد روحی را می توان نام برد.

در دوره ی مشروطیت،بیداری افکار عمومی به سرعت و شدت اوج گرفت و روزنامه ها نفوذ عظیمی در تجدید حیات
اندیشه های مردم داشتند.
روزنامه های مجلس ، صوراسرافیل، ایران نو ، شرافت ، ثریا و پرورش که به قلم میرزا علی محمد خان
شیبانی کاشانی نگاشته می شد نفوذ زیادی در افکار عمومی داشتند.از روزنامه های ادبی : تربیت ، ادب و بهار
از نشریه های تراز اول محسوب می شدند ، و در این میان فقط سه نشریه ی اقیانوس ، آی
ملا عمو و فکر ، مدافع استبداد بودند.

پر تیراژترین ( ۰۰۰/ ۱۰ نسخه ) روزنامه های ایران در دوران مشروطیت روزنامه مجلس بود که مذاکره های مجلس
را منتشر می ساخت.
در دوره دوم مشروطیت قطع روزنامه های روزانه بزرگتر شد ، اما تیراژ آنها کاهش یافت .
تعداد روزنامه های ایران در سال ۱۳۲۵ هـ .
ق ۸۴ بود و در سال ۱۳۲۸ هـ .
ق این رقم به ۳۶ و در سال بعد به ۳۳ مورد تقلیل پیدا کرد.

روزنامه های مهم دوره احمد شاه عبارت بودند از : ایران نو ، شرق ، برق ، رعد ، استقلال
ایران ، مجلس ، کوکب ایران ، ستاره ایران ، نوبهار ایران ، کاوه ، شفق ، تجدد ، آزادستان.
روزنامه هایی که توسط زنان منتشر می شد ، عبارت بودند از : دانش ، شکوفه ، زبان زنان و
نامه بانوان .

پر تیراژترین روزنامه های ایران در دوران مشروطیت روزنامه مجلس بود

• روزنامه ها و روزنامه نگاران و وضع مطبوعات در عصر پهلوی

در جنگ جهانی اول که دولت عثمانی ، به
اتحاد مثلث پیوست ، روس و انگلیس از شمال و جنوب در صدد تجاوز و تعرض به ایران بودند و
کشتار دسته جمعی و ویرانی و تجاوز به حقوق ملت را که پیش از آغاز جنگ جهانی در تبریز ،
رشت و مشهد آغاز شده بود به بهانه ی مقتضیات جنگ ، تجدید و تشدید ، کردند.
روزنامه ها که بعد از افتتاح مجلس سوم ، آزادی از دست داده در کودتای ۱۲۹۹ را دوباره به دست
آورده بودند،در مورد اینکه کشور هدف تعرض سربازان بیگانه و در معرض دخالت نامحدود روس و انگلیس قرار گرفته بود
، در تحریک عناصر ملی و تشویق طرفداران حزبی خود از سیاست تغییر پایتخت ، و مقاومت در مقابل تهاجمات
خارجی بسیار مؤثر بودند.

روزنامه های حبل المتین، یادگار انقلاب، خیرالکلام و نسیم شمال در میان ترس و وحشت و اضطراب موجود ، در
رشت منتشر می شدند ، با اینکه پس از مدتی کوتاه ، قیام جنگلیها و انتشار روزنامه جنگل تا حدی
توانست به این وحشت پایان بخشد؛ اما باید یادآور شد که اغلب روزنامه های ایران در دوران چهار ساله ی
جنگ بین المللی متأثر از سیاست خارجی دول صاحب نفوذ در ایران یعنی آلمان ، روس و انگلیس بودند.
روزنامه ی کاوه در همین زمان به مدیریت سید حسن تقی زاده در برلن منتشر می شد .
روزنامه های دیگری که انتشار آنها از قبل تا این عصر ادامه داشت عبارت بودند از : بهلول ، ادب
، بهار ، مجله های آفتاب ،علمی ، پارسو فردوسی .

بعضی از این مطبوعات تا عصر محمدرضا پهلوی ادامه داشت که معروفترین آنها : کیهان ، اطلاعات ، رستاخیز ،
ایران نوین ، صبح امید ، و مجله های فردوسی ، سیاه و سفید ،امید ایران ، توفیق ( مجله
فکاهی ) کیهان هفتگی ، جوانان ، اطلاعات هفتگی و زن روز بودند که با سقوط رژیم پهلوی و پیروزی
انقلاب اسلامی بجز روزنامه های کیهان و اطلاعات بقیه از صحنه حذف شدند.

• قانون اساسی و مطبوعات
می توان در رابطه با مطبوعات ،به اصول زیر از قانون اساسی اشاره کرد:- اصل
سوم : « بالابردن سطح آگاهی های عمومی در همه ی زمینه ها با استفاده صحیح از مطبوعات و رسانه
های گروهی و وسایل دیگر از وظایف دولت است ».
– اصل بیست و چهارم : « نشریات و مطبوعات در بیان مطالب آزادند مگر آنکه مخل به مبانی اسلام
یا حقوق عمومی باشد.
تفصیل آن را قانون معین می کند » .

– اصل بیست و پنجم : « بازرسی و نرساندن نامه ها ، ضبط و فاش کردن مکالمات تلفنی ،
افشای مخابرات تلگرافی و تلکس ، سانسور ، عدم مخابره و نرساندن آنها ، استراق سمع و هر گونه تجسس
ممنوع است مگر به حکم قانون ».

– اصل یکصد و شصت و هشتم : « رسیدگی به جرائم سیاسی و مطبوعاتی علنی است و با حضور
هیأت منصفه در محاکم دادگستری صورت می گیرد.
نحوه ی انتخاب ، شرایط و اختیارات هیأت منصفه و تعریف جرم سیاسی را قانون بر اساس موازین اسلامی معین
می کند» .

روزشمار