پوشش بانوان ترکمن چگونه است؟ + تصاویر

پوشش بانوان ترکمن

لباس‌های زنان‌ ترکمن‌ بسیار متنوع است‌.
این‌ نوع‌ تنوع‌، علت‌ و فلسفه‌ خاصی‌ دارد که‌ با دوره‌های‌ سنی‌ آنان‌ مرتبط است‌.
پوشاک آن‌ها به لحاظ برش، ساده ولی چشم‌گیر است.
خصوصا دوخت‌های تزیینی موجود بر روی آن‌ها شگفت‌آور است(dot) پوشاک آن‌ها عبارت است از کلاهی با ابهت، پیراهنی با برش
ساده، شلوار، قبا، روسری، جوراب و کفش که در ‌چهار قسمت مورد ‌بررسی قرار می‌گیرد

الف‌ – تن‌پوش‌ها

ـ کؤینک‌(Köýnek)

زنان‌ ترکمن‌ پیراهن‌های ‌ابریشمین‌
می‌پوشیدند ( البته امروزه از جنس الیاف مصنوعی تولید می‌شود) که‌ غالبا به‌ رنگ‌ قرمز تمشکی بوده و گاهی جلوه‌ای
تابان داشت و «قیرمیز کؤینک‌» (Gyrmyz K). نام‌ داشت‌(dot) پیراهن‌، دارای الگوی ساده‌ای می‌باشد و شامل سه‌ قسمت‌ بود‌: ینگ‌
Ýeňیا آستین‌، یان‌(Ýan) یا پهلو و آشیری‌ Aşyryیا دامن.‌ در این پیراهن از نوارهای پارچه‌ای باریک ( در حدود ۳۳
سانتی متر) به منظور تحکیم دوخت استفاده می‌شد که به این منظور تکه‌های مثلثی شکلی را در میان تکه‌های مستطیل
شکل دامن لباس جای داده که در این صورت تن پوش پرچینی را که در قسمت پایین گشاد می‌شد، ایجاد
می‌کرد.
به بیان دیگر، دامن لباس از زیر بغل تا پایین (در پهلو) به تدریج گشاد می‌شد.
سر آستین‌ها و چاک یقه( که برای شیر دادن به اندازه کافی باز بود) سوزن دوزی می‌شد.

ردیف‌های سکه که در اوایل این قرن در جلو پیراهن دوخته می‌شدند تا سال ۱۳۴۹ شمسی منسوخ شدند ارتفاع این
لباس تا بیست سانتی‌متری پاشنه پا می‌باشد.
لذا حاشیه دوزی مفصلی که در پایین شلوار قرار دارد که قابل رویت می‌باشد.
بر روی پیراهن، ‌شال‌ یا کمربندی‌ بسته‌ می‌شد.
دختران‌ از کمربندی‌، آراسته ‌به‌ دانه‌های‌ کوچک‌ و ریز تسبیح و یا منجوق‌ استفاده‌ می‌کردند که‌«مونجوق‌ غوشاق‌» (Monjuk Guşak) و
یا «هنجی غوشاق» نامیده‌ می‌شد(dot) یقه‌ پیراهن‌ را با «گل‌ یقه‌» (Gül Ýaka) می‌آراستند.
«بوقاو» (Bukaw) سینه‌ریز نقره‌ای‌ درشتی‌ بود، که‌ ازگردن‌ می‌آویختند(dot)

ـ چابیت‌ çabyt

قبا و یا بالاپوشی‌ بود که تا همین اواخر توسط
طوایف «یموت» در مراسم رسمی پوشیده می‌شد(dot) نوع مخمل و ابریشم دارد و آستردار است.
نوع مخمل آن، دارای آستین‌های کوتاه و کمربند است.
در قسمت جلو باز گذاشته می‌شود تا اینکه تزیینات داخل آن ( مانند گل‌دوزی و جلوه‌های ماشینی) دیده شود.
نوع دیگر آن، از ابریشم راه راه قرمز است، داری سر آستین و آستین‌های بلند می‌باشد.
قد آن بلند و تا بالای ساق پا می‌باشد و دو طرف آن راسته و آزاد است.
یقه‌ای ساده و بدون برگردان دارد(dot) گشادی آستین آن متوسط می‌باشد و از زیر بغل به طرف مچ باریک می‌شود.
در زیر بغل قبا زایده‌ای سه گوش دارد که از جنس پارچه قبا نمی‌باشد و گاهی برای زیبایی اضافه می‌شود.
از قسمت کمر به طرف پایین کمی گشاد می‌شود و در دو پهلوی آن چاک دارد.
در قسمت مچ آستین، اطراف یقه و کناره‌های آن در جلو سینه تا انتهای دامن و اطراف آن و همچنین
در اطراف چاک پهلو نقش‌بندی مفصلی انجام می‌شود، که این روزها مختصر شده است.
طوایف «تکه»، زرد طلایی و آبی را هم با حاشیه دوزی دستی متضاد به کار می‌برند(dot) زنان ترکمن آن را‌‌
برروی پیراهن‌ می‌پوشیدند(dot)

جبه

در هوای سرد، زنان برروی پیراهن خود بالاپوشی گشاد و جلو باز می‌پوشند که جبه، نامیده
می شود و از پوستین نیم‌تنه و یا بلند هم استفاده می‌کنند.

نیم تنه
دختران‌ برای‌ دوران‌ عروس‌ شدن‌ نیم‌ تنه‌ مخصوص‌ تهیه‌ می‌دیدند که‌ پر از سوزن‌دوزی و آویزه‌هایی‌ از سکه
‌و پولک‌های‌ نقره‌ بود.پسران و دختران نیم تنه‌ای داشتند که بر پشت آن زیورهای مختلفی به شکل‌های سپر و تیرکمان
آویزان بود.

بوقو Buqaw
یقه کلفتی که با آویزه‌هایی به هم متصل و یا یک لوزی تزیین شده به نام «
گنجوک» گلو را می‌پوشانید، که در قرن بیستم میلادی به یقه بزرگ قپِاقه‌ای (گول یقه) تبدیل شد که یقه لباس
را می‌بندد.

ب‌ – شلوار
ـ بالاق‌ Balak
شلوار زنان ترکمن لیفه‌ای می‌باشد و نسبت به سایر شلوارهای سنتی زنانه در
ایران، میان ساقی گشادتر دارد.
دمپای دو ساق آن تنگ می‌باشد و ‌سوزن‌دوزی‌ مفصلیی دارد، که‌ در قدیم تزیینات به کار رفته شامل، دو ردیف
پهن از نقش مایه‌های متضاد با حاشیه‌های باریک‌تر بود.
سوزن‌دوزی‌ها، به‌ اسامی‌ گوناگونی ‌خوانده‌ می‌شد، از جمله‌: دویه‌ کله‌ ( سر شتر) ، سکدیرمه‌ چویچه‌ (نقش جوجه)، واخ آرمان،
ایکی‌حورمان‌، و …
،‌ که‌ به‌ ترتیب‌ از پایین‌ تا نزدیکی‌ ساق‌پا را تشکیل‌ می‌داد.
علاوه بر این نقوش، از قوش قانات(بال پرنده)، قویماق، تکه نقش، موی نقش (نقش عقرب) و بوستانی را نیز به
کار برده‌اند(dot) جنس و رنگ پایین شلوار مخصوص می‌باشد.
در حالی‌که بالای آن را از جنس کرباس و یا متقال و به رنگ سفید تهیه می‌کنند.
شلوار به گونه‌ای فراهم می‌شود که قسمت بالایی و نخی آزاد آن را، بتوان پس از پاره شده از پارچه
حاشیه دوزی پایین شلوار جدا کرد.
این حاشیه‌های پاچه شلوار، به طور جداگانه به عنوان جهیزیه دوخته می‌شوند و برخی چهل سانتی‌متر پهنا دارند که به
سمت قوزک‌ها گشاد می‌شوند برش شلوارهای زنانه، همسان برش شلوارهای مردانه است، اما با شلوارهای مردانه این تفاوت را دارد،
که پایین آن تنگ است و به پاها می‌چسبد.
در پایین پاچه‌های شلوار، نوار سیاهی به پهنای ۱-۵/۱ سانتی‌متر می‌دوزند که «بالاک یوب» نام د ارد .

ب‌ – پیشانی‌بند، سربند و روسری
ـ بؤروک‌ Börükیا عرقچین‌
روی‌ این‌ کلاه،‌ گرد و صاف (بدون‌ برجستگب‌) بود
ودختران‌ آن‌ را با زینت‌ آلات‌ نقره‌ای‌ منجمله‌ پولک وقبک‌هامی‌آراستند.
دختران‌ غالبا بؤروک‌ را بر سر گذاشته‌ و از روسری‌ استفاده‌ نمی‌کردند

این کلاه به نام‌های « تاسه گ» و
«تاخیه» نیز معروف است.
دختران موهای خود را به صورت چهار رشته می‌بافند، که دو رشته جلو و دو رشته پشت آنان می‌افتد(dot)
ـ توپبی‌ (Topbi)

وقتی دختر ترکمن‌ عروسی‌ می‌کرد، به‌ جای‌ بؤروک‌ یا کلاه‌ دخترانه‌، ازپیشانی‌بند، استفاده می‌کند که به
رنگ قرمز و نشانه شادی می‌باشد.
این پیشانی بند در نزد طوایف‌ و قبایل‌ گوناگون‌ با نام‌های‌ آل دانقی، توپبی‌، هاساوا(Hasawa) و…
شهرت‌ داشت‌(dot) سربند زن متاهل، پیشانی‌بندی با نقش نارنج و ترنج می‌باشد، (آلدنی) که به دقت تا شده و در
جلو گره می‌خورد که توسط سربندی (یغلیق،Yagliq) ابریشمی با نقوش چهارگوش که نقش (یاشماق یا روبنده) را برای احترام به
مردان بزرگ‌تر دارد، آراسته می‌شود.
در گذشته این سربند، زیر پیشانی‌بندی که درپشت با دنباله‌های آویزان گره می‌خورد، پنهان می‌شد(dot) این سربند را که اساس
الگوی آن یک ذوزنقه می‌باشد، از نی‌های به هم پیچیده تهیه کرده و روی آن را با استفاده از پارچه
ابریشمی به رنگ زرشکی، قرمز و به صورت شلوغ و چین‌دار پیچیده می‌شود و یک طرف آن دنباله پارچه بلند
دارد(dot) روی این کلاه، بنا به محل استفاده آن زیورهای نقره‌ای و زری فراوانی پوشیده می‌شود، گاهی در مواقع عروسی،
نیم تاجی مزین به جواهر بر روی آن نصب می‌شود(dot) فلسفه استفاده از این نوع کلاه‌های بلند زنانه، را در
راز ورمز روزهای نبرد و جنگ باید جستجو کرد.
این سربند گاهی با پلاک مستطیل نقره‌ای شکل خمیده‌ای در جلو (اغمه،Egme) و دسته‌هایی از پلاک های متصل کوچک‌ تر
(اوورمه، Owurme) توسط طوایف تکه طی دهه پنجاه این قرن استفاده می‌شد.
این سربند را در طوایف تکه «سُمَق» و در ایرساری «بُغمک» و در گذشته در یموت «خسبه» می‌نامیدند(dot) سربند ساخته
تکه به طور کلی با پارچه زرین و طرح‌های نقش‌دار مواج، پوشیده و آراسته شده و عقیق‌های جگری بر آن
متصل می‌شود.
سربندهای یموت به لحاظ طرح قوی‌تر است و در میات طوایف تکه، با لوزی ها و هلال‌های کوچک تکراری زراندود،
تزیین می‌شود(dot) گاهی از انواع زیورهای آویزه دار بر روی آن استفاده می‌شود، به طوری که سطح کلاه را به
طور کامل می‌پوشاند و به صاحب آن ابهتی می‌دهد.
آن‌ها گیسوان بافته خود را از میان گیسوبندهای نقره‌ای عبور داده و زیورهای مجلل و خوش ساختی را به کلاه
وصل کرده و از دو طرف چهره خود آویزان می‌کنند(dot) به تدریج که زن به سنین میان سالی می‌رسد، از
بلندی آن کاسته می‌شود (هر سال به اندازه دو بند انگشت)، وقتی کوتاه شد به آن «تبرّک» می‌گویند.
پیشانی‌بند زن در این مرحله به رنگ سیاه درمی‌آید، که علامت مجرب بودن وی می‌باشد و در دوران پیری به
رنگ سفید درمی‌آید که نشانه عاقل بودن است.

مهرداد ۵۴