خانه تاریخی زند در قم بازمانده اواخر عصر قاجار

خانه تاریخی زند قم یکی از خانه های قدیمی قاجار است که
معماری خاص و زیبایی خاص خود را دارد این خانه امروزه به عنوان
موزه مردم شناسی شهرت دارد در مرکز قدیمی شهر قم واقع شده است
در این موزه تمام وسایل های قدیمی و از اسباب، اشیا و لوازم زندگی، ابزار کار،
لوازم کشاورزی و صنعتی وجود دارد در ادامه مطلب از پرشین وی بیشتر با این خانه
آشنا خواهیم شد

خانه تاریخی و زند قم

خانه تاریخی زند را شاید خیلی ها نشناسند؛ خانه ای تاریخی بازمانده اواخر عصر قاجار در دل قم که معماری
اصیل ایرانی را به نمایش در آورده است  خانه زند که امروزه به موزه مردم‌شناسی شهرت دارد در مرکز بافت
قدیمی شهر قم(محله گذرقلعه) در کوچه باریکی واقع شده است.

در دو طرف این خانه دو تابلوی متفاوت به چشم می‌خورد؛ بر روی یکی سال ثبت ملی خانه یعنی ۱۳۷۷
درج شده و دیگری در نقطه مقابل، سال ثبت خانه را در فهرست آثار ملی، ۱۳۷۹ هجری شمسی نشان می‌دهد.وارد
خانه که شوید دو حیاط می بینید که مربوط به خانه دو برادر از بازماندگان قاجار با نام های حاجی
خان و حاج علی هستند که قدمت شان به ۱۳۰ سال قبل یعنی
اواخر دوره قاجار باز می گردد.مجموعه موزه مردم شناسی قم شامل این دو خانه می شود که دارای ۱۴ اتاق، ۳۶ درب و پنجره چوبی
از جنس گردو و ون و ۱۴ ستون سنگی است.

این بنا با توجه به مواد و مصالح موجود در منطقه که شامل سنگ، خشت، چوب، آجر و گچ
بنا شده که شاخصه معماری عصر قاجار بوده و نشان از مصالحی است که در دل کویر ایران بیش از
هرچیز در ساخت و ساز و معماری مورد استفاده قرار می گرفته که البته چند باری در طول تاریخ مرمت
شده ولی بافت اصیل آن دست نخورده باقی مانده است.

خانه تاریخی زند قم

در بدو ورود به خانه وارد حیاطی می شوی که بر
آجر فرش های منظم و مربعی شکل گام های گذاشته می شود و اولین چیزی که به چشم می آید
حوضی هشت ضلعی با قوسی هایی در چهار ضلع فرعی و کاشی های فیروزه ای رنگ در کف و فواره
ای در مرکز حوض که درست در مرکز حیاط خودنمایی می کندشاخصه معماری عصر قاجار استفاده فراوان از آجر است
که در این بنا نیز به وفور به چشم می خورد و در زیر تاقی دور ساختمان یک ردیف خشت
آبی رنگ به چشم می خورد که این رنگ آبی لعاب و یا رنگ نیست بلکه رنگ این نوع خاک
است

که با درجه معینی حرارت در کوره های آجرپزی به رنگ آبی در می آید.در این بنا ستون هایی
می بینید که هیچکدام از نظر طرح با دیگری یکی نیست و هرکدام طرحی متفاوت با سایر ستون ها دارد.
پایه ستون های ساختمان هم دستی را که دسته گلی را گرفته نمایش می دهد و بیانگر خوش آمدگویی بخش
شاه نشین در لحظه ورود شاه به ساختمان بوده است.

در بدو ورود به خانه وارد حیاطی می شوی که بر
آجر فرش های منظم و مربعی شکل گام های گذاشته می شود و اولین چیزی که به چشم می آید
حوضی هشت ضلعی با قوسی هایی در چهار ضلع فرعی و کاشی های فیروزه ای رنگ در کف و فواره
ای در مرکز حوض که درست در مرکز حیاط خودنمایی می کند، که با چهار باغچه یک متری در چهار
سوی حوض محصور شده و گل های سرخ آن نشان از روح لطیف و دوستدار طبیعت ساکنان این خانه است.این
خانه دو سال پس از خرید خانه حاجی خان خریداری و در سال ۱۳۷۹ شمسی در فهرست آثار ملی ایران
به ثبت رسیده است.

خانه تاریخی زند قم

روبری ورودی خانه یک ردیف پله پنج تایی دیده می شود که به دو اتاق تو در تو منتهی
شده که امروزه قسمتی از بخش اداری موزه مردم شناسی می باشد؛ در ضلع میانی حیاط ردیفی دیگر از پله
وجود دارد که با طی شش پله عریض به ایوانی یک متری می رود که ۱۶ درب چوبی مستطیلی در
دو جانب ایوان به چشم می خورد که به چهار اتاق راه می یابد.اتاق های ضلع میانی با چهار ویترین
که نمایشگر ابزار و سلاح های مفرغی، ظروف مسی و مفرغی و…
هستند، در دو جانب این راهرو قرار دارند.
اتاق انتهایی که کوچک و کمی نامتقارن است با پلانی ذوزنقه ای که بر دورتا دور دیوارهای اتاق قاب عکس
های قم کهن را نمایش می دهد.

در اتاق دیگر رفته زنی با لباس های عصر قاجار با دستانی پینه بسته در حال آسیاب کردن گندم
با سنگ ساب و هاون دستی است، در مجاورت او مردی گیوه دوز نشسته که نگاه خسته اش از مشقت
سوزن زنی برای دوخت گیوه ها حکایت می کند که سوی چشمانش را به زوال می برد، مرد دیگری با
لباس محلی و قدی خمیده با گاوآهن چوبی در حال شخم زدن زمین کشاورزی خود است همه این ها حکایت
از مشاغلی دارد

که ساکنین قم قدیم به آنها مشغول بوده اند.ضلع دیگر بنا که به ورودی خانه متصل است
با هشت درب چوبی کوچک به دو اتاق متصل بهم ختم می شود که در اتاق اول دو لنگه درب
امامزاده باوره کهک قرار دارد که برای نگهداری آنها را به این موزه منتقل کردند که قدمتی ۴۰۰ ساله دارد
و دیگر اثری که در این اتاق دیده می شود منبر مسجد روستای وشنوه، که متعلق به ۶۰۰ سال قبل
است و در گوشه اتاق نیز ماکت بنا به چشم می آید.

خانه تاریخی زند قم

در اتاق میانی مردی سفالگر را نشان داده که با ظرف و اشیا ساخته شده اش شغل خود را با
توجه به مصالح موجود در منطقه معرفی می کند که پشت چرخ سفالگری در حال ساخت اشیا و ظروف سفالی
برای فروش است .

از اتاق که بیرون میایی پس از عبور از سومین ردیف پله های خشتی به حیاط می رسی
که با کمی چرخش به سمت راست و عبور از چند پله به درب چوبی مشبکی می رسی که به
زیر زمین راه می یابد؛ سه تخت برای نشستن و گلیم هایی آویز شده بر دیوارها چیزهایی است که در
نگاه اول در زیرزمین خانه به چشم می خورد؛ فضای میانی زیرزمین صحنه ای از قهوه خانه های قدیم را
نشان می دهد که جایی برای رفع خستگی، تبادل اخبار و اطلاعات شهر و روستا میان ساکنین و عرصه ای
برای نمایش پهلوانی و جوانمردی بوده که امروزه این نکته در قهوه خانه ها به فراموشی سپرده شده است.

سمت چپ دالان ورودی خانه چهار اتاق تودرتو دیده می شود که در راهروهای
میانی چهارخمره سفالی که بیش از ۸۰۰ سال قدمت دارد

بر دیوار اولین اتاق این ضلع ساختمان قاب هایی از نسخ خطی دیده می شود پس از آن
با عبور از راهرویی کوتاه که در آن زنی ایرانی با طرحی از لباس های اصیل زنان قدیم با پارچه
های رنگارنگ به نمایش گذارده شده و روبروی آنهم خمره ای بزرگ سفالین دیده می شود.اتاق بعدی با قاب هایی
از لباس، کف پوش و گیوه، و پارچه های قدیمی که نشانگر پوشش و جنس پارچه منطقه در دوران تاریخی
است، به نمایش درآمده است و اما اتاق آخر این ردیف محفلی است قرآنی که زنان با لباس هایی پوشیده
چارقدهای بلند در حال قرائت قرآن و سواد آموزی به سبک قرآنی هستند.

خانه تاریخی زند قم

با عبور از در چوبی مشبک و هلالی
به حیاط می رسی و با گذر از شش ردیف پله به ایوان مجاور راه می یابد که دو ستون
و پنج درب مستطیل چوبی دیده می شود که این درها به دو اتاق منتهی می شود.اتاقی که نمایشگر سبک
و سیاق زندگی مردم ایران قدیم است؛ لحاف کرسی نقطه گرما بخش زندگی ساکنین شهر و روستا؛ محفل عشق و
یادآور خوشی و مرارت های زندگی ایران قدیم؛ مکانی برای گردهمایی و بحث و هم صحبتی اهالی خانه با یکدیگر
و…

اتاق پشتی این بخش بازنمایی از مکتب خانه های قدیم است که مکانی آموزشی برای فرزندان بوده
و معلم مکتب با کمک قرآن و دیوان حافظ و مولوی به بچه ها سواد می آموزد و در صورت
نیاز برای تنبه آنها از چوب و فلک استفاده می کرده که در اینجا این وسیله تنبیه و اصلاح بچه
نیز به چشم می خورد و با دیدنش درد را ناخودآگاه در کف پاهای خود حس می کنی؛ گویی تو
به جای آن طفل خبط کرده ای و در حال مجازات و تنبیهی!آخرین ضلع خانه نیز با با سه در
دیده می شود که با دو پله و عبور از دالانی کوتاه به اتاق مشرف بر حیاط منتهی می شود
که درب این اتاق به راهرو ورودی ساختمان راه می یابد

بیشتر بخوانید از خانه تاریخی زند (موزه مردم شناسی)

خانه تاریخی حاج علی خان زند و حاج قلی خان زند (دو برادر) با قدمتی مربوط
به دوره قاجاریه در محله چهارمردان قم واقع شده است . این دو خانه در سال
۱۳۸۰ توسط سازمان میراث فرهنگی مورد بازسازی و مرمت قرار گرفتند و
به یکدیگر مرتبط شدند . خانه زند تا مدتی بخشی از اداره سازمان میراث
فرهنگی بود اما درحال حاضر به موزه مردم شناسی تغییر کاربری داده است .

این موزه تنها موزه مردم شناسی قم است که به سبک زندگی مردم در
دوره های گذشته از جمله قاجار می پردازد و مجموعه ‌ای از اسباب، اشیا
و لوازم زندگی، ابزار کار، لوازم کشاورزی و صنعتی، پوشاک و شیوه چینش
اشیا در منازل قدیمی قم دراین موزه به نمایش درآمده است.
همچنین تصاویری از قم قدیم و آثاری از جمله سفال‌ های سلجوقی متعلق
به ۸۰۰ سال قبل، «منبر» مربوط به ۶۰۰ سال قبل از روستای وشنوه،
درب های تاریخی، ظروف تزیینی، تپانچه، مرکب و دوات مربوط به دوره قاجار در این موزه موجود است.

خانه تاریخی زند قم

قدیمی ترین وسایل در این نمایشگاه عبارت از پیکره ای به شکل گاو از جنس
خمیر شیشه مربوط به قرن پنجم و ششم هجری و تبرهایی از جنس برنز مربوط به هزاره اول و دوم پیش از میلاد هستند.

این بنا با توجه به شرایط کویری ساخته شده است مانند طراحی بادگیرها برای
تنظیم دما در طول فصول مختلف سال . مصالح به کار رفته برای ساخت این بنا
شامل سنگ، خشت، چوب، آجر و گچ است که شاخصه معماری عصر قاجار می باشد .
ورودی بنا شامل سر درکوتاه با نمای روکار آجری و بندکشی است

که در قسمت پیشانی ، اشکال هندسی و تزیینات نازک کاری دارد
و از طریق دالانی درجبهه جنوبی به حیاط مرکزی ( میانسرا) ارتباط می یابد.

آشنایی با خانه تاریخی زند قم

موزه تاریخی زند شامل دو حیاط است که مربوط به خانه برادران زند است
و قدمت آن به ۱۳۰ سال قبل یعنی اواخر دوره قاجار باز می‌گردد .
خانه زند ۶۰۰ مترمربع مساحت دارد و دارای ۱۴ اتاق، ۳۶ درب و پنجره چوبی از جنس گردو و ون و ۱۴ ستون سنگی است.

این عمارت شامل سه بخش است که شاه نشین تابستانی با بادگیر منفرد
که به زیرزمین راه دارد و درجبهه شرقی واقع است ، شاه نشین زمستانی
که فضای بیشتری را در بر می گیرد و در جبهه شمال واقع شده و بخش سوم ،
مخصوص خدمه که در جبهه غربی جای دارد .
از دیگر ویژگی های خاص و منحصر به فرد این ساختمان وجود ستون هایی
است که هیچکدام از نظر طرح با دیگری یکی نیست . این ایده در حاشیه
کویر ویژه این شهر و این خانه است که احتمالا معمار و سازنده این بنا خواسته هنر خود را به رخ دیگر معماران بکشد.

منبع : irna.ir – jamejamonline.ir  /فارس