تحلیل یک کاپیتان از سقوط هواپیما +عکس

دیشب وقتی از اخبار ۲۰:۳۰ خبر سانحه رو شنیدم سریعا دست به کار شدم. ابتدا به هر دوست و آشنایی که در سازمان هواپیمایی و فرودگاه می‌شناختم زنگ زدم. حال روز همه اون‌ها بدتر از من بود! و همگی سخت شوکه شده بودند.. از این روی از خیر اطلاع رسانی گذشته و تصمیم گرفتم بعد از تکمیل تحقیقاتم در باره پرواز یاد شده تحلیل فنی ام رو ارایه دهم. چون اغلب سایت‌ها و رسانه‌ها خبر‌های اولیه رو منتشر کرده‌اند.

همین الان مطلع شدم شکر خدا یکی از مهمانداران پرواز به نام خانم «زهرا آهویی» به همراه یکی از برادران امنیت پرواز زنده هستند. خانم آهویی در حالت کماء به سر می‌برد که دقایقی پیش به زیر تیغ عمل جراحی رفت.. برای این دو عزیز دعا کنید.

آیا می‌دانید ۵ سال قبل، یعنی دقیقا نوزدهم دیماه سال ۱۳۸۴ هواپیمای جت فالکون فرمانده شهید سپاه پاسداران سردار کاظمی به اتفاق همراهان بزرگوارش در ارومیه و در شرایط جوی مشابهی سانحه داد!؟‌ حتی شنیدم محل سقوط هم در یک منطقه بوده است…!

روز یکشنبه ۱۹ دی ماه یک فروند هواپیمای بوئینگ ۷۲۷ ایران ایر، با شماره پرواز ۲۷۷ به خلبانی کاپیتان «فریدون دادرس» بعد از یک ساعت تاخیر فرودگاه بین المللی مهرآباد رو به مقصد ارومیه ترک می‌کند. این هواپیما داری ۹۴ نفر مسافر ( که دو نفر ان‌ها خردسال بودند ) و ۱۶ نفر کروی پروازی بود. بعد از رسیدن به منطقه اپروچ باند ارومیه به دلیل بارش شدید برف و مشخص نبودن باند فرود، کاپیتان تصمیم به بازگشت می‌گیرد.. اما دقایقی بعد در پانزده کیلومتری شهر و در منطقه‌ای موسوم به «ترمنه» به دلایل نامعلومی به زمین می‌خورد. شماره ریجستر هواپیما «EP – IRP» بود. و ۳۷ سال از عمر پر فراز و نشیب اش می‌گذشت.

 

همان گونه که در بالا اشاره شد، من هیچ گونه شناخت و آگاهی از سیستم سازمان هواپیمایی خصوصآ‌ دستور العمل‌های پروازی خطوط هوایی «ایران ایر» ندارم. و اطلاعاتم منوط به نقل قول‌های دوستان و آشنایان است. و ممکنه صحیح نباشد. به هر حال با کنار هم قرار دادن اطلاعات و داده‌های دریافتی و تجارب پروازی تحلیل خودم رو بیان کرده و نکات مهم رو به عرض می‌رسونم.. یادتون باشه که تمام سوانح هوایی حاصل سه عامل مهم شامل خطای انسانی، شرایط جوی و عوامل فیزیکی که همان نقص فنی است می‌باشد. که گاهی یک یا دو عامل و بعضآ هر سه مورد سبب ساز سوانح دردناک هوایی می‌شوند. و من سعی دارم با توجه به فاکتور‌های اشاره شده به این حادثه توجه کنم.

تأخیر اعلام شده…

در ابتدای امر بدنبال علل تاخیر یک ساعته پرواز ۲۷۷ بودم. نخستین حدس و گمان ام بر این پایه بود که کاپیتان «فریدون دادرس» استند بای پیش بینی وضعیت هوای مقصد بوده است. که بعد از اعلام اداره هواشناسی با یک ساعت تاخیر تیک آف می‌کند.. اما این نظریه ام متآسفانه مردود اعلام شد..! طبق اطلاعات دریافتی.. این تآخیر به دلیل «تعویض هواپیما» بوده است..! زیرا طبق جدول تنظیم شده پروازی قرار بود یک فروند هواپیمای «فوکر ۱۰۰» به روال همیشگی انتقال مسافران رو عهده دار شود. اما متآسفانه به دلایل نقص فنی، در اخرین لحظات هواپیمای بوئینگ ۲۰۰ – ۷۲۷ جایگزین فوکر می‌شود!

خب.. با این حساب ( اگر این فرضیه صحیح باشد ) اولین حلقه اشتباه شکل گرفته است…! چون:

الف – اولآ در شرایط مشابه جوی هواپیماهای فوکر به دلیل دارا بودن سیستم‌های مدرن ناوبری ( که در ادامه همین مطلب مفصلآ به آن اشاره خواهم کرد ) بهتر از هواپیماهای قدیمی بوئینگ ۷۲۷ با عمر ۳۷ ساله از پس مشکل یا مشکلات بر می‌امدند!

ب – خلبانان فوکر ۱۰۰ در مقایسه با خلبانان سایر مدل‌های هواپیما از جمله کروی پروازی بوئینگ ۷۲۷ بدلیل پرواز‌های مستمر به ارومیه، شناخت بیشتری به منطقه دارند. و اصطلاحآ مثل کف دستشون اون جا‌ها رو می‌شناسند..! و به تعبیر پروازی اشراف کاملی بر «مینیموم‌ها» و سخت افزار‌های ناوبری دارند..! ( البته این احتمال بسیار ضعیف است. و همه کاپیتان‌ها با دارا بودن نقشه‌های پروازی در هر فرودگاه ناشناخته‌ای به راحتی فرود می‌آیند ) منظور بنده در شرایط سخت اضطراری است که هر احتمالی رو نباید از نظر دور داشت..

اولین پرسش..

اگه تنها نیم در صد این احتمال رو بپذیریم که هر هواپیمایی غیر از بوئینگ ۷۲۷ جایگزین این پرواز می‌شد ممکن بود براحتی باند فرودگاه ارومیه رو پیدا می‌کرد. حال این پرسش پیش می‌آید.. مسئول این گونه تصمیمات کارشناسی و حساس با کیست..!؟ به عنوان مثال هواپیماهای «ا تی آر – ۷۲» یا همان «فوکر – ۱۰۰» و حتی ایرباس‌ها کارایی بهتری در پیدا کردن باند در شرایط جوی نامساعد داشتند.

 پیش بینی هوا..

 یادش بخیر.. بیست سال و اندی پیش که ما با قارقارک هامون پرواز می‌رفتیم و هیچ خبری از سیستم‌های مدرن ماهواره‌ای «هواشناسی» نبود، قبل از پرواز مسئولان عملیات و دیسپچر‌ها نه تنها هوای حاضر ( اکچوال ) مبدآ، مسیر پروازی و مقصد رو در اختیار مون قرار می‌دادند، بلکه خیلی راحت پیش بینی هوای مسیر و مقصد برای یک تا سه ساعت آینده رو در اختیارمون می‌گذاشتند!‌ حتی یادمه طفلکی‌ها با اون تلفن‌های هندلی آخرین تغیرات رو جویا می‌شدند! و خلبان قبل از پرواز از همه هشدار‌های مربوط به هوا ( سیگمنت )‌ها آگاه می‌شد.. چطور ممکنه در عصر هواشناسی مدرن قرن بیست و یکم که از یک هفته قبل جریانات هوا رو به خوبی پیش بینی می‌کنند، کاپیتان پرواز زنده یاد «فریدون دادرس» که دست بر قضا معلم خلبان بوئینگ ۷۲۷ هم بوده است. از وضعیت فرودگاهی که قرار بود فرود بیاید بی اطلاع بوده است..!؟ البته این نکته رو اضافه کنم.. بر و بچه‌های ایران ایر در پاسخ به این پرسش بنده فرمودند.. بار‌ها اتفاق افتاده بود که پیش بینی‌های ارایه شده هوا کاملآ غلط از آب در می‌امد.. و دوستان مثال‌های فراوانی در این مورد به خاطر می‌آوردند..! اما صادقانه عرض کنم.. از یک استاد خلبان با تجربه کم اهمیت دادن به این اصل بسیار مهم واقعآ بعید به نظر می‌رسد. این احتمال وجود دارد که.. وضعیت هوای گزارش شده به خلبان، شرایط هوا و دید رو نرمال ( استاندارد ) گزارش کرده باشند! یا این که بر اساس همان اصل بی اعتمادی خدا بیامرز ترجیح داده بود برای فرار از اتلاف وقت خود و مسافران و لحظات کشدار انتظار، خود از نزدیک شرایط رو بررسی کند.. یادمون باشه «گزارش خلبان از وضعیت هوا، دقیق ترین استناد است» به هر حال این نظریه به خاطر ثبت شدن اطلاعات هواشناسی قابل اثبات است..

پرواز تا منطقه اپروچ…

زنده یاد «فریدون دادرس» به اتفاق خلبان دوم هواپیما روانشاد «محمد رضا قره تپه» بدون هیچ مشکی از فرودگاه مهرآباد تیک آف کرده و ساعت ۱۹:۴۰ دقیقه آمادگی خود رو برای فرود به مسئول برج مراقبت فرودگاه ارومیه اعلام می‌نماید. به عبارت صحیح تر هواپیما ارتفاع خود رو کاهش می‌دهد، فلاپ‌ها به مقدار نظر کاپیتان باز شده و پائین می‌آیند.. چرخ‌ها بدون هیچ مشکلی باز می‌شوند. از قبل از کاهش ارتفاع مهمانداران هشدار‌های لازم رو به مسافران داده‌اند.. کمر بند همه بسته شده است. و علایم اخطار بستن کمربند و نکشیدن سیگار روشن شده است.. برف شدیدی در حال بارش است و رفلکت شدیدی از تابش پرژکتور‌های هواپیما به دانه‌های برف ایجاد شده است. کنترل هواپیما به عهده خود کاپیتان است. مرحوم «مرتضی شایسته» مهندس پرواز هواپیما از قبل مقدار بنزین داخل باک‌ها رو طراز کرده است.. چک لیست قبل از فرود توسط کمک خلبان خوانده شده است.. و همه دستگاه‌ها حاکی از نرمال هستند.. به دلیل کاهش ارتفاع لرزش‌های متناوبی به هواپیما وارد می‌شود.. بعضی از مسافران حالت تهوع می‌یابند ( به نقل از مسافران مجروح ) بعضی‌ها ناخواسته وحشت زده‌اند.. و با هر تکان هواپیما، محکم به دسته‌های صندلی چنگ می‌اندازند.. و تعدادی هم زیر لب دعا می‌خوانند.. هواپیما خیلی راحت به کمک سیستم‌های ناوبری اش بدون درد سر به منطقه اپروچ رسیده است… ارتفاع هر لحظه کم و کم تر می‌شود.. طبق قاعده طبیعی باید باند مقابل روی آن‌ها باشد. اما متآسفانه چنین نیست.. ( و از این لحظه شمارش معکوس برای سانحه رقم می‌خورد )..

 قانون می‌گوید.. در صورت صفر بودن عمق دید، خلبان باید از فرود انصراف داده و بدون انجام هر گونه ریسکی مراجعت نماید. آیا این اتفاق رخ داده بود..!؟ معمولآ اغلب اوقات خلبانان با تجربه با اعتماد به سیستم‌های ناوبری فرودگاه و هواپیما، با هماهنگی برج مراقبت پرواز ( گو اراند ) کرده و با یک چرخش ۳۶۰ درجه‌ای به صورت کور ( آی. اف. آر ) فرود می‌آیند. به گفته منابع موثق ظاهرآ خلبان چنین تصمیمی داشته است.. و با هدف چرخش، از فرود انصراف داده ( میس اپروچ ) و با دادن موتور و جمع کردن فلاپ‌ها از فراز باندمی گذرد.. اما متآسفانه این چرخش ( هولدینگ ) انجام نمی‌شود و در هشت کیلومتری شهر ( بعضی‌ها پانزده کیلومتر اعلام کرده‌اند..! ) به زمین برخورد می‌کند..!

 دو فرضیه متناقض..!

راستش رو بخواهید نظرات گوناگونی برای بعد از اون لحظه ( انصراف از فرود ) روایت شده است. برخی معتقدند که کاپیتان قصد بازگشت به تهران را داشته است.. عده‌ای هم می‌گویند به قصد تقرب دوباره اقدام به چرخش کرده است.. تعدادی هم افزوده‌اند : زنده یاد دادرس اعلام فرود اضطراری کرده بود..! البته هر یک از این فرضیه‌ها هم که باشد، در کل هیچ فرقی برای عامل بوجود آمدن سانحه نمی‌کند! اشتباه از لحظه انصراف از فرود ( میس اپروچ ) شکل گرفته است..

چرا هواپیما زمین خورد..!؟‌

آن چه مسلم و واضح است، ارتفاع هواپیما پائین تر از حد معمول بوده است..!‌ که این امر به دلایل متعددی می‌تواند باشد.. علاوه بر قراین موجود ( که هیچ نقص فنی و یا کوچک ترین اشکالی در کنترل هواپیما وجود نداشته است و خلبان ارتباط اش تا قبل از برخورد با زمین با برج مراقبت برقرار بوده است ) همچنین به گفته یکی از کارکنان فرودگاه ارومیه که در روستای محل سانحه ساکن است.. با شنیدن صدای هواپیما در فاصله بسیار نزدیک به زمین بیرون آمده و می‌بیند هواپیمایی در ارتفاع خیلی پائین ( او پانزده تا بیست متر اعلام کرده است ) در حال عبور است..! وی به قصد تماس با مسئول برج مراقبت و هشدار به خلبان سراسیمه به سمت تلفن منزل می‌دود.. اما متآسفانه بعد از بیست تا سی ثانیه هواپیما از مقابل دیدگانش دور شده و بلافاصله صدای انفجار شدیدی رو می‌شنود.. آن چه مسلم است.. فاکتور ( شرایط جوی ) دلیل بعدی برای رقم خوردن زنجیره اشتباهات قبل از سانحه است. که معمولآ با عامل دیگر ( هیومن فکتوری ) یا همون عامل «خطای انسانی» همراه است. طبق اطلاعات دریافت شده.. روز نوزدهم دیماه به دلیل شرایط نا مساعد جوی همه پرواز‌ها به مقصد ارومیه کنسل اعلام شده بود..! و سازمان هواشناسی هوا را برای فرود هر نوع هواپیمایی نا مساعد اعلام کرده بود.. پرسش دوم این است : در شرایطی که همه پرواز‌ها به این مرکز باطل اعلام شده بود و هواشناسی هم هوا را نامساعد اعلام کرده بود.. به دستور چه کسی این هواپیما اون هم بعد از غروب آفتاب ( سان ست ) به سمت ارومیه پرواز کرده است..!؟ البته در ای میلی که دریافت کردم، دوستان از ارومیه نام و مقام اون شخص رو اعلام کرده‌اند. اما به خاطر عدم تآئید رسمی، این مهم رو به گروه تحقیق و بررسی سانحه واگذار می‌کنم.. که اثبات آن زیاد مشکل نیست.. و خوشبختانه همه اسناد در رابطه با وضعیت هوا، تغیر هواپیما، صدور دستور پرواز و.. به ثبت رسیده‌اند..

 خطای انسانی…

 اگر چه نام بردن از خطای انسانی آن هم به فاصله یک روز بعد از سانحه غیر منطقی و غیر علمی به نظر می‌رسد.. اما همان گونه که اشاره کردم برای بررسی بهتر و کالبد شکافی سانحه برای رسیدن به حقایق باید همه احتمالات رو در نظر گرفت.. اما در اغلب سوانح این مهم به اثبات رسیده است که هر عامل جوی همیشه با خطای انسانی همراه است. و غیر از این نمی‌تواند باشد..! چه از ایمنی روی زمین و قبل از پرواز ( تعویض هواپیما چک کردن هوای مقصد ) و چه بعد از پرواز که دقیقآ بعد از مشاهده نشدن باند فرود آغاز شد. راستش رو بخواهید حسی به من می‌گوید.. گروه پروازی در حفظ ارتفاع دچار اشتباه شده بودند. که دلایل گوناگونی می‌تواند داشته باشد..

۱ – همان گونه که در بالا عرض کردم، سیستم ناوبری هواپیماهای ۷۲۷ نسبت به سایر هواپیماهای ناوگان هواپیمایی ما ضعیف تر هستند. دلیل این عرایض ام نداشتن ابزاری چون «جی. ان. اس» و یا «جی.پی. اس» است. که بقیه هواپیماهای ایران ایر دارا می‌باشند. و فاقد نقشه بودن در شرایط مشابه‌ای که باند در ( شورت فاینال ) دیده نشود آن ابزار به راحتی به خلبان کمک می‌کند که باند رو به راحتی پیدا کرده و فرود آید.. البته اضافه کنم در شرایط عادی هواپیماهای ۷۲۷ هیچ مشکلی برای انجام ماموریت و حمل مسافر ندارند.. و هواپیمای بسیار امنی است. اما در شرایط اضطراری و نامساعد بودن هوا و یا خرابی هر یک از سیستم‌های ناوبری زمین مثل ( آی. ال. اس ) خلبان رو به اشتباه می‌اندازد

 ۲- خرابی و یا ایراد داشتن سیستم ( آی. ال. اس ) فرودگاه احتمال دیگری است که باعث اشتباه خلبان و تنظیم ارتفاع استاندارد است. دلیل دیگری که در این شرایط متصور می‌شود، عدم هماهنگی سیستم‌های دیجیتال ناوبری با سیستم‌های آنالوگ ۷۲۷ است. که باز هم تاکید می‌کنم تا امروز هیچ نشانه‌ای از اختلال مشاهده نشده است.. و به خوبی طفلکی‌ها کار می‌کنند.. اما احتمالات رو باید همیشه در نظر گرفت.. و در باره اش تحقیق کرد..

۳- صرف نظر از دلایل پائین بودن ارتفاع هواپیما در موقع ( میس اپروچ ) که چه بخواهیم با نخواهیم به هر حال خطای انسانی تلقی می‌شود، به گفته عزیزانی که با ۷۲۷ پرواز می‌کنند این هواپیما نسبت به سایر پرندگان کمی کند.. یا بهتر بگم تنبل هستند! و قبراقی سایر هواپیماها رو در موقع وضعیت انصراف از فرود را ندارند..! به عبارتی به هر دلیلی که فرض کنیم.. هواپیما پائین تر از ارتفاع مقرر ( مینیموم ) بوده است.. بعد از این که تا نزدیکی باند هم اپروچ کرده ولی باند فرود دیده نمی‌شود، کاپیتان دستور انصراف رو صادر می‌کنه.. و به دلیل همان تنبلی که عرض کردم، تا بخواهند فلاپ‌ها رو جمع کرده و پاور بدهد ( چون نزدیک زمین بوده است ) و احتمال قریب به یقین خلبان نمی‌دونسته در حداقل ارتفاع قرار گرفته است.. و از طرفی هم دور موتور‌ها هم گرفته شده بودند.. کشش شدید قوه جاذبه زمین به حالت واماندگی «استال» در امده و بلافاصله زمین خورده است..

جناب آقای بهبهانی پرسش‌هایی بعد از این سانحه دردناک پیش امده است که امیدوارم سازمان متبوع شما در این زمینه اطلاع رسانی نمایند.

الف – آیا سیستم‌های هواشناسی کشور با وجود بهره گیری از تکنولوژی‌های مدرن ماهواره‌ای قادر به اعلام وضعیت دقیق هوای‌های کشور است یا خیر..!؟‌ ( رجای واثق دارم که پاسخ مثبت است ) و آیا دقیقآ این سازمان توانایی پیش بینی هوای کشور حداقل برای یکی دو ساعت را دارد یا خیر..!؟ اگر پاسخ مثبت است. که قطعآ چنین است. چرا خلبان پرواز شماره ۲۷۷ به مقصد ارومیه از خرابی وضعیت هوای مقصد بی اطلاع بوده است..!؟ اگر اطلاع داشته است، چه نظارت و اهرم‌هایی برای این گونه ریسک‌های خطرناک در دست دارید..!؟

ب- چه کسی مجوز انجام پرواز رو صادر کرده بود..!؟‌ و اگر گفته‌های همکاران شما صحیح باشد، طبق چه تعریف کارشناسانه‌ای هواپیمای ۷۲۷ را جایگزین فوکر -۱۰۰ شده است..!؟

ج – در صورت خرابی هوای یکی از فرودگاه‌های کشور و باطل اعلام کردن کلیه پرواز‌ها، چه نظارت و کنترلی برای رعایت ایمنی پرواز و عدم پرواز به فرودگاه مربوطه دارید..!؟

د – شما در مصاحبه‌های خود اصرار مسافران پ