فرش ترکمن و تاریخچه آن
بافت فرش از گذشته های دور در بین مردم ترکمن رواج داشته است ولی بعدها آنها فهمیدند که این کار آنها دارای ارزش هنری می باشد و می توانند آن را خرید و فروش کنند.نجارهایی روسی که به این منطقه رفت و آمد می کردند این فرش را وارد روسیه کردند و این سرآغاز قرار گرفتن فرش ترکمن در میان کالاهای صادراتی شد. با پرشین وی همراه باشید تا درباره تاریخچه فرش ترکمن بیشتر بدانید.
مروری بر تاریخچه فرش ترکمن
نظریه ای که مدتها است تایید شده این است که ترکمن ها در آغاز به فرش های
خود بمثابه اشیایی دارای کاربرد ناب، بدون ارزش هنری می نگریستند.
اما بعدها در این نگرش تجدید نظر شد.
در تاریخچه فرش ترکمن آمده دوره ای آغاز شد که ترکمن ها به ارزش هنری کار دست خود آگاه شدند و آنگاه این هنر ارزشمند
بمثابه کالای قابل تعویض شناخته شد.
اینکه چرا هیچ فرش آنتیک مخصوص ترکمن وجود ندارد، پیش از هر چیز به این دلیل است که منطقه زیستگاه
ترکمن ها، نخست در قرن نوزده میلادی بود که در ارتباط تنگاتنگ با دنیای مدرن قرارگرفت.
پس از اینکه روسیه تزاری این منطقه را غصب کرد، به همراه آن نیز ساختمان راه آهن آسیای مرکزی آغاز
بکار کرد، که مسیر آن از راه کاروانی قدیم تاشکند به دریای خزر بود.
نحوه ورورد فرش ترکمن به روسیه
فرش های ترکمن که در حکومت تزار مورد استفاده گرفت، اشرافیت روس را به سرعت شیفته خود کرد.
فرش ترکمن توسط تجار روس که اکنون به این منطقه رفت و آمد می کردند به روسیه برده شد.
اروپایی ها نیز که این فرش را در روسیه شناخته بودند، کمتر از اشراف روس شیفته فرش ترکمن نبودند.
در این منطقه بزودی فرش ترکمن تبدیل به یک مسئله سیاسی شد.
روسیه امکاناتی را می شناخت که این فرش را بصورت درجه یک با کیفیت بالا صادر کند و بخاطر مسائل
سیاسی با ایران در آن دوران، مرز ایران و هند را بست.
آنچه که ترکمن ها با سرزمین های همجوار خود معاوضه می کردند، ماده رنگی بود که خود تولید نمی کردند.
اما بعدها دولت روسیه از طریق راه حل دولتی، رنگ های مورد کاربرد فرش را از اروپا به روسیه وارد
کرد و تجار روس این رنگ ها را در قبال تعداد معین فرش ترکمن تعویض می کردند.
قبل از این پدیده، ترکمن ها رنگ های مورد نیاز خود را از گیاهان می گرفتند.
پس از انقلاب اکتبر در روسیه و سال های پس از آن، تحول بزرگی در فرش بافی ترکمن رخ
داد.این تحول به نقش و نگار و کیفیت آن لطمه ای نزد.
در این دوران مانوفاکتورها و صنایع فرش بافی ایجاد شد که در آن فرش ترکمن با هدف صادر کردن
آن بافته شد.
تنها تفاوتی که این فرش های جدید داشت، اندازه آنها بود که با فرش های قدیمی ترکمن، آنهم به علت
تقاضای بازار فرش،اختلاف داشت.
نحوه نامگذاری فرش ترکمن
نام فرش های ترکمن، نام قبایلی است که در آنجا بافته می شود.
البته فرش هایی هم وجود داشت که خارج از این چارچوب بود، مانند فرش بخارا که آنهم می بایست به
صورت استاندارد بافته می شد.
در فرش ترکمن مشخصه های ویژه ای وجود دارند که برای کاربرد مخصوص فرش خوانده می شوند مانند، اِنگسی
(Engsi ) یا اِنِسی (Enessy ) و یا تکه اِنگسی جهت پرده در ورودی یورت (چادر) به کار می رود،
یا اُسمولدوق (Osmolduk ) فرش پنج ضلعی زینتی که در عروسی ها روی شتر انداخته می شد، یا اینکه وارد
یورت (چادر) می شدی اِنگسی آویزان بود یا هاچلو (هاچلی- خاج لی ) روی زمین قرار داشت.
گِرمِچ که برای پادری بود یا گهواره کودک که از فرش به این منظور تهیه شده بود.
ترکمن ها که از قبایل گوناگون متشکل شده بودند، هر کدام موتیف های فرش خود را داشتند که از ذوق
و استعداد آنان بر می آمد.
بزرگترین قبیله ترکمن، تکه های یورت نشین (چادرنشین ) بودند که درجنوب ترکستان و در ایالت خراسان زیست داشتند، سپس
یمود ها که در گروه های کوچک در چراگاه های وسیع زندگی می کردند.
به قبایل کوچک دیگر سالورها، پنده ها، آراباچی ها، بوساچلی ها، چوودور ها و ساریق ها و همچنین قیزیل آیاق،
اُغورچلی، بشیر، ایگدر، گوگلان، جعفر بای و …
تعلق داشتند.
ارساری خود یک قبیله بود.
ویژگی فرش ارساری ترکمن
فرش های ارساری همواره دارای علامتی است که نشانگر ممیزه ویژه ارساری ها هست.
مانند، بافت بشیر که دارای موتیف اصلی هشت ضلعی نیست.
ولی چیزی که می توان گفت این است که همه فرش های ترکمن دارای رنگ استاندارد سرخ هستند، گرچه در
آن رنگ قهوه ای یا آبی به کاربرده باشند.
رنگ شنی و قهوه ای تیره برای گوُل و موتیف های گول به کار می روند.
در شهر لندن در House of Perez Ltd نیز فرشی کوچک از واحه پنده که متعلق به طایفه آراباچی (یمود)
مربوط به پایان قرن نوزده است، وجود دارد.
گوُل (گُل) که خود واژه ای فارسی است، طرح هندسی ای است برای شکوفه های گل.
گوُل Gül درفرش های مختلف قبایل گوناگون ترکمن به کاربرده می شود.
زنان ترکمن چنان که گفته شد، نه تنها فرش بافان با ذوق و هنرمندان ماهر بودند، بلکه گلیم نیز می
بافتند.
گلیم در نزد ترکمن ها برای برپا داشتن یورت (چادر)، برای شتر و زین و برگ اسب نقش برزگی را
داشت.
بخارا یکی از شهرهای مرکز تجمع فرش های ترکمن بود که بعدها این فرش ها به این خاطر بخارا نامیده
شد.
فرش های بزرگ بخارا «رویال بخارا» و هاچلو های کوچک « پرنس بخارا » خوانده شد.
در پاکستان نیز در کارگاه های فرش بافی، فرش های ترکمن با کیفیت مرغوب و کمتر مرغوب بافته شدند.
درباره ساختار فرش ترکمن بیشتر بدانید
تار و پود قالیهای ترکمنی در بعضی از موارد از پشم است و آنها از پشم گوسفندان خود برای بافتن
چنین فرشهایی استفاده می کنند. قالی ترکمن را زنان بر روی دار افقی و در درون چادر می افند،
در نتیجه بافت قطعات کوچکتر، رواج دارد.
علاوه بر قالی، انواع دیگری از بافته های فرش و گلیم گونه نیز که عمدتاً کاربرد ویژه ای دارند در مناطق ترکمن نشین
تولید می گردد که از آن جمله می توان به خورجین، آلمالیق و اجاق باشی اشاره کرد.
امروزه ترکمنها، بیشتر به بافت پشتی قارچین مشغولند و تقریباً انواع دیگر بافته ها را به فراموشی سپرده اند
و اغلب به بافت یک نوع قالیچه مشغولند. گاهی برخی بافنده ها از سر تفنن کیفهایی هم برای
خانمها می بافند. امروزه پلاس یا گلیم خیلی کم بافته شده و اجاق باشی یا آلمالیق دیگر بافته نمیشود.
بایراق , ویکی چجور