آشنایی با رنگرزی در فرش ایران

رنگرزی در فرش

رنگرزی در فرش , رنگرزی عملی است که طی آن ماده رنگی در شرایط معینی از درجه حرارت و زمان
بر الیاف و یا کالای منسوج از نوع معینی اثر می گذارد و آن را رنگ می کند.
در توضیح بیشتر رنگرزی یا صبّاغی به فرآیندی گفته می‌شود که در طی آن کالای نساجی (الیاف، نخ، پارچه و
یا پوشاک)در محلولی که شامل مواد رنگزا و مواد شیمیایی می‌باشد، رنگ‌آمیزی گردد و مولکول‌های رنگ، با دوامی نسبی با
مولکول‌های کالای نساجی، پیوند محکمی برقرار نمایند.
ماده رنگزا، به همه مواد طبیعی و یا شیمیایی که قابلیت رنگرزی الیاف و یا منسوجات را دارند اطلاق می‌شود.
رنگ کالای رنگرزی شده باید ثبات داشته باشد و «در مقابل سایش، شستشوی شیمیایی مانند اسیدها، بازها، حلال ها، نور
خورشید، حرارت، رطوبت، گرد و خاک و…
یکنواخت و دارای حداکثر مقاومت باشد.» از سوی دیگر هم بایستی به در عمق الیاف نساجی پخش شود و تنها
روی سطح آن قرار نگیرد.رنگرزی در فرش رنگزاها به دو دسته طبیعی و شیمیایی، تقسیم می شوند، و گروه سوم
با ترکیب رنگ های طبیعی و شیمیایی ساخته می شود.

مواد رنگزای طبیعی استفاده شده در فرآیند رنگرزی، ریشه طبیعی داشته و با توجه به منبع استخراج آن‌ها در سه گروه زیر قرار دارند:

۱- آن‌هایی که از مواد معدنی به دست می‌آیند، مثل خاک سرخ؛ ۲- مواد رنگی به دست آمده از جانوران،
مانند قرمزدانه و صدف فرفری؛ ۳- رنگدانه های به دست آمده از ریشه، گل، برگ، میوه و پوست نباتات.
رنگرزی در فرش تا قبل از اینکه رنگ های شیمیایی از طریق سنتز کشف شوند، کلیه رنگ ها از مواد
طبیعی به دست می آمد.
پیشرفت های صنعتی و تغییر نظام تولید، همین طور مشکلات در تهیه و گاه مقرون به صرفه نبودن رنگ های

گیاهی و حیوانی، محققان را بر آن داشت تا دست به تهیه ترکیبات جدیدی از مواد شیمیایی و تولید رنگ
از آن ها بزنند.
در قرن نوزده میلادی «تحول وسیعی در تجزیه شیمیایی رنگ های طبیعی به وجود آمد، رنگ های مصنوعی تهیه گردید.
دانشمندانی چون «ککوله، پرکین ، هوفمان» در این راه سعی بسیار نمودند، در سال ۱۸۶۸م.
سنتز آلیزارین به وسیله «گرابه» و «لیبرمان» عملی شد.» اولین رنگ مصنوعی «آنیلین زرد» بود.
مواد رنگزای مصنوعی را بر پایه خواص آن‌ها و ساختمان شیمیایی مواد طبقه‌بندی می‌کنند.
به نظر کارشناسان فرش، رنگ های شیمیایی باعث متزلزل شدن جایگاه فرش در بازارهای جهانی شده است، قضاوت های گوناگونی
پیرامون استفاده و یا عدم استفاده از رنگ های شیمیایی در فرش صورت می گیرد که قابل بحث و بررسی
هستند.
دیدگاه ها در دو دسته کلی قرار دارند، یک گروه تاکید بر مزایای رنگرزی سنتی دارند و دیگری بر مزایای
رنگرزی شیمیایی را هم در نطر می گیرند.

تمایل به استفاده از مواد رنگزای طبیعی می تواند به دلایل ذیل بیان شود:

– حفظ روش های سنتی و بومی و احیای آن ها از لحاظ هنر و صنعت؛ زیرا «بازتاب مهم صنعت
رنگرزی با مواد طبیعی بیشترین کاربرد خویش را در هنر و صنعت فرش بافی به جای گذاشته است و قالی
ایران صنعتی کاملاً مستقل محسوب می شود که ضمن رفع نیازهای مصرفی دارای حالتی هنری نیز هست.» – مسایل و
مشکلات زیست محیطی ناشی از پساب رنگزاهای مصنوعی؛ – عدم تاثیرات سوء به محیط زیست، از نظر پسآب و بخارهای
متصاعد شده از پاتیل رنگرزی؛ بررسی تأثیرات فرآیند رنگرزی بر روی محیط زیست در همه کشورها و کل کره زمین
بسیار حایز اهمیت است.
بسیاری از کشورهای در حال توسعه مقررات خاصی در زمینه نوع رنگ‌های مصرفی، روش‌های گوناگون آن و دفع پساب‌های حاصل،
تدوین نکرده‌اند.
در ایالات متحده آمریکا به‌ویژه ایالت کالیفرنیا، مقررات خاصی در این زمینه در حال اجرا است به طوری که نوع
مواد رنگزا و نوع اسلوب‌های رنگرزی تحت قوانین ویژه تعیین شده‌است.رنگرزی در فرش

– سازگاری انسان با رنگزاهای طبیعی و
عدم وجود خطرات ناشی از مصرف رنگزاهای مصنوعی بر سلامتی انسان؛ – کیفیت مطلوبتر کالای رنگرزی شده از نظر جلا،
زیردست، احساس آرامش و راحتی مصرف کننده ، ثبات و…
؛ – افزایش ارزش افزوده فرش؛ – صرفه جویی اقتصادی جلوگیری از خروج ارز؛ «فرش و سایر دستبافت های ایرانی،
بعد از نفت مهم ترین اقلام صادراتی کشور ما را تشکیل می دهند.
از این رو، گسترش تولید مواد اولیه آن ها در داخل کشور، با توجه به کیفیت مرغوب رنگ های طبیعی،
از یک سو می تواند از خروج ارز برای تهیه رنگ های شیمیایی تا حدود زیادی بکاهد و از سوی
دیگر بازار جهانی فرش ایرانی را دوباره پر رونق کند.»رنگرزی در فرش فرش ایرانی