ساروج بری چه هنری است؟
ساروج بری حکاکی نقوش برجسته یک هنر است که در آن از ابزاری مانند ابزار حکاکی برای ساختن طرحهای سهبعدی در سطح آهک استفاده میشود. این فرایند میتواند به صورت دستی یا با استفاده از دستگاههای CNC انجام شود. در این فرایند، طرحهای هنری متنوعی بر روی سطح آهک حک میشود، که از زیبایی و دقت بسیار بالایی برخوردار است. نقشها میتوانند از طریق مجموعهای از خطوط و الگوها یا حتی تصاویر و ترکیبهای هنری پیچیده تشکیل شوند.
ساروج بری
ساروج بری حکاکی نقوش برجسته بر سطحی از آهک را آهک بری گویند.
از آهک بری های معروف ایران میتوان به قسمتی از تزئینات حمام خانه عامری ها در شهر کاشان و
حمام ظهیری و خان در شهر سنندج اشاره کرد.
استفاده از آهک به دوران ماقبل تاریخ باز میگردد و مصرف آن بسیار پرکاربرد بودهاستفاده ازین ماده به این
صورت رواج پیدا کرده که انسان های پیشین که دائما در حال کوچ بوده اند برای پختن مواد غذایی زمین
را کنده و در آن اجاق درست میکردند .
آهکبری-ساروجبری،در هنر ساروجبری به غلط آهکبری اصطلاح شده است.چرا که آهک بدون ترکیبات خاکستر-ماسه بادی و گل نی و استفاده
از رنگهای معدنی نمیتواند به تنهایی در برجستهسازی جهت نقوش مورد استفاده باشد.زیرا بلافاصله ترکهایی برداشته،خرد شده و فرو میریزد.از
این جهت این عبارت در فرهنگ لغت معماری بایستی باید به نام ساروجبری اصلاح گردد.
حکاکی نقوش برجسته
اجاق هایی که در زمین های آهکی حفر میشد به تدریج گرمای اجاق باعث پخته شدن سنگ های آهکی شده
و آهک نشکفته حاصل میشد.بعد از کوچ انسانها بر اثر بارندگی آهک شکفته حاصل میشد و بر اثر ریختن شن
و ماسه اطراف به داخل اجاق ترکیبی سخت به دست میامد.
بعد ها ازین ماده برای ساخت خانه و سرپناه استفاده شد….
و چون ملات های آهکی در برابر رطوبت مقاومت بسیار خوبی از خود نشان میدهند کم کم تبدیل به یکی
از پر کاربردترین ملات های ساختمانی شد
از قدیمی ترین مکان هایی که از این ماده بسیار استفاده شده میتوان به تپه نوشیجان همدان متعلق به هزاره سوم پیش از میلاد اشاره کرد.
ساروج از ابتکارات معماران ایرانی در دوران بسیار کهن است.
برای ساختن آن نخست خاک رس و آهک را به نسبت شش و چهار مخلوط میکنند و گلی سفت
میسازند و دو روز آن را ورز میدهند.
بعد، قسمتی از خاکستر کورههای حمام را با مقداری مواد الیافی لوئی (تخم و پرزهای نوعی نی است) به آن
اضافه میکنند و مخلوط تازه را با چوبهایی به قطر ده سانتیمتر میکوبند تا به خوبی باهم عجین شوند.
در دروان گذشته، ساروج از اهمیت خاصی برخوردار بوده و جهت ساختن حوض، پل، آب انبار، برکه گرمابه و بنای
خانه و سد کاربرد داشتهاست.
ساروج یکی از مصالح قدیمی مصرف شده در ایران و بعضی کشورهای کنارهٔ خلیج فارس میباشد که تاریخ شروع کاربرد
دقیق آن را نمیتوان حدس زد، ولی نمونههایی ۷۰۰ ساله از ساروج هماکنون در نقاط مختلف ایران یافت میشوند.
هنر ساروج بری
هنرمندان ایرانی در نماسازی بناها از زیباترین طرح و نقش و با استفاده از مصالح گوناگون زیباییهای جاودانهای را به
معماری جهان تقدیم کردهاند که جسم و روح بزرگ هنرمندان عالم را به تسخیر کشیده است.در مکانی که بخار آب
و گرما هر ارزشی از هنر کاشی معرق جسمی و گچبری و نقاشی را دچار مخاطره شدید میسازد،هنرمندان ایرانی با
ذوق و خلاقیت و به کارگیری تکنیک و هنر و مصالح مرغوب و حوصله فراوان دست به خلق بدیعترین نقوش
در گرمخانه و به خصوص سربینه حمامها میزنند
به علاوه زیباترین شیوههای اصولی پوششهای طاقی را از نوع گهوارهای آهنگ-چهار طاقی،گلودرهم،طاقهای ترکین هندسی و همچنین طاق گنبدیها و طاق و تویزه و بسیاری دیگر را در قسمتهای گرمخانه حمام و سربینه آن در نهایت استادی از ملات«گل آهک»و آجر پوشش میکنند و بعدا بر سطوح آنها چه استادانه اندود
ساروج مینمایند
یا در نهایت شگرفی زیباترین اصول و انواع پوششهای کاربندی از ملات«گل آهک قمدار»و آجر آبخوره و همچنین
با یه کارگیری دلنشینترین نقوش گلچین آجری و در بین آنها معقلیسازیهای بس زیبا را بر روی ستونهای سنگی باریک
در سربینه حمامهایی همچون حمام وکیل کرمان (گوهری که به دست نابخردان به خاک رفت)و حمام خسرو آقا در اصفهان
و بسیاری دیگرچه زیبا و استادانه از هنر آفریدهاند.در مواردی سر دربسازی برخی از حمامها نیز از ویژگیهای هنرهای معماری
نیز بهره فراوان بردهاند
سازههایی که،هم از جهت اصول ضد زلزله و هم از جهت زیباشناسی مورد توجه بوده است.زیباترین
قواعد اصول از کاربندی که در مواردی یزدیبندی نیز در آنها حاکم بوده و همچنین در مواردی قطار مقرنسسازیهای بس
شگرف و مقرنسبندیهای آویز بسیار با اصول و چشمنواز از اجرای پوششهای طاقی با به کارگیری ملات گل آهنک و
آجر و سپس اندود و ساروج بر سطوح آنها دنیایی از هنر معماری آفریدهاند
چنانچه با به کارگیری کاشی هفت رنگ و کاربندیها و مقرنسسازیها حمامهایی چون گنج علی خان و ابراهیم خان کرمان را از دورههای صفویه و قاجار
به وجود آورده اند.همچنین دوالکشی و در مواردی نصب کاشیهای هفت رنگ بسیار پرتلألو از شیوه طرح و نقش و
رنگ با به کارگیری ملات ساروج در پشت آنها جهت قابسازی از داستانهای حماسی و غیره در سربینه حمام ابراهیم
خان کرمان و ازارههای حمامهای افسانهای، چون گنج علی خان و«پهنه سمنان»به واقع موزههایی بیهمتا از طرح بنا- اجرا-تأسیسات و
نقش و هنر را به ثبت رسانیدهاند.
بری(ساروجبری):
در فضای حمام وکیل هنر بیهمتای ساروجبری چشم گچبران باارزش ایران را به غبطه از روزگار هنر کشانده است.آنجایی که
در سربینه و رختکن حمام،انسان فارغ از استحمام بدن سبک شده و چشم بر عناصر و جزئیات متقارن کاربندیها از
ساروجبری میاندازد و زیباترین نقش از حرکات گل و گیاه و گل و مرغ را نظاره میکند مردمی که در
کنار حوض آبنما قلیان کشان در عناصر و جزئیات پرقاعده کاربندی در نقوش شگرف و زیبا بسیار عمیق شده و
داستانهای پهلوانی و جوانمردان ایران را در نهایت صلابت از قهرمانی در سارجبریهای برجسته و رنگین میبینند و یا انساهایی
که در سربینه و رخت کن حمام در خلوص نیت و در خلوت دل با خدای خود راز و نیاز
داشته و در نماز عشق با او سخن میگویند و پس از سلام بر نماز،چشم بر نقوش بس خدایی و
قدسی در موضوع رجعت نبی اکرم(ص)در کهکشانها به معراج معشوق و ملائک در گرد وجود مبارک او،و چهره شیر خدا
شاه مردان علی مرتضی(ع)و طیبین و طاهرین را در نهایت صفای ملکوتی در اعماق وجود خود و در ساروجبریهای رنگین
برجسته از نقش به زیبایی و کمال خود آن بزرگوار را میبینند
مشخصه رنگ درساروجبری:
اصولا برای دلپذیری و توجه به نقش در
ساروجبری برجسته از رنگهای طبیعی معدنی به مانند«پودر لاجورد»برای رنگ نیلی و برای رنگ مشکی از«دود»و برای رنگهای قهوهای،قرمز و
زرد از رنگ«اخرا»و ترکیب آن با سایر رنگهای دیگر میتوان بهره گرفت.
همچنین برای رنگهای الوان دیگر میتوان از«سرنج-سفیدآب و شنجرف» استفاده کرد مسلما از تلفیق رنگهای یاد شده با یکدیگر میتوان
رنگهای بسیار الوان و چشمنواز و ثابت که آهک قلیانی بر آنها بیاثر باشد استفاده کرد و نقوش زیبا را
از رنگها به وجود آورد.ضمنا رنگ شیری همان خود رنگ بودن ساروج ساده میباشد که برای زمینه و سایر موارد
به کار میرود.
تبیان