قالی بلوچ خراسان | مهمترین گروه های طرح های قالی بلوچ خراسان
قالی بلوچ خراسان
قالی بلوچ خراسان , مهمترین گروه های طرح های قالی بلوچ عبارتند از:
۱- محرابی:
محرابی یکی از فراگیرترین طرحهای قالی
بلوچ خراسان به شمار می آید.
این طرح یادآور محراب می باشد یعنی همان مکانی که درمساجد ویژه نمازگذاردن امام جماعت می باشد.
گر چه بافت این طرح نزد اکثر قبایل مشهور به بلوچ خراسان رایج می باشد امامرغوبترین قالیچه های محرابی
یقیناً درحوزه خواف بافته می شود س جاده های ب لوچی خراسان تقریباً در سراسر جهان شناخته شده اند زیرا دارای رنگبندی
خاص وانحصاری بلوچ خراسان میباشند ثانیاً محراب بدوناستثناء حالت نمکدان دارد که فاقد ستونها وسرستونهای رایج درسایرقالیهای محرابی است.
۲- طرح قابی:
قالیهای بلوچی خراسان باطرح قابی نیز همچون سایر طرحها و نقوش
این اقوام دارای ویژگیهای وخصوصیات انحصاری می باشند
که میتوان براحتی آنها ازسایر طرحهای قابی که توسط دیگر بافندگان بویژه سایرعشایر ایران می بافند تشخیص وتمیزداد زیراطرحهای قابی
بلوچ علاوه بر دارا بودن رنگبندی خاص اولاً فرم کلی آنها بصورت لوزی ، شش ضعلی وهشت ضلعی است ثانیاً
این قابها دربرخی موارد درکنار یکدیگر ولی دراکثر موارد بصورت مورب وقطری چیده می شوند .
۳- طرح ترنجدار :
طرحهای ترنجی بلوچ دارای تزئینات مرغی یا بقول دکتر حصوری قلاب گونه است .
دربسیاری از طرحهای ترنجی بلوچ خراسان لچک نیز در جایگاه خود قرارگرفته که غالباً ربع یکی از مدالیونهای مرکزی فرش
می باشد.
برخی از طرحهای قابی بلوچ که حالت خشت گونه دارند میتوان درردیف طرحهای ترنجی این اقوام نیزبحساب آورد .
اینگونه از طرحهای قابی بلوچ خراسان انحصاری نیز دیده می شوند که عمدتاً توسط بلوچهای ساکن اطراف نیشابور بافته می
شوند بخشی از آنها دارای خشت های هماهنگ ویکنواخت وتعدادی نیز از هماهنگی ویکنواختی خاص برخوردار نمی باشند که بنظر
میرسد توسط بافندگان مبتدی بلوچ بافته شده باشد برای تزئینات داخل ترنج عمدتاً از اشکال هندسی متشابک ، نقشمایه های
نباتی و…
استفاده می شود .
ازنظر فراوانی اینگونه طرحها درمیان قالی بلوچ خراسان بعداز طرحهای محرابی وقابی قرارمیگیرد.
۴- طرح مرغی :
در قالی بلوچ پیوند عجیبی بین تگاره های مرغی و گیاهی بویژه هر کجاکه قالی بلوچ خراسان دارای درخت زندگی
است بچشم میخورد آنجا که بافنده بلوچ با استفاده از نگاره ها و نقشمایه های مرغی یک تا چند ترنج
را میسازد نماد باران بودن این نقشمایه بیشتر اشکار میگردد خروس در نزد اقوام بلوچ بالاخص اقوام بهلولی وعرب از
جایگاه ویژه ا ی برخوردار است.
به طور کلی طرح های مرغی بلوچ رامیتوان به سه گروه طرح های دارای نقشمایه های منفرد مرغی ساده ،
طرح های دارای نقشمایه مرغ با پرندگان کاملا واقعی و طرح هایی که صرفا دارای تزیینات کله مرغی هستند تقسیم
بندی نمود که گروه سوم در طبقه بندی طرح های مرغی قرارنمی گیرند.
۵- بوته :
این طرح که ازآن در ادبیات فرش تعابیر مختلفی همچون نماد سرشعله آتش مقدس زرتشت ، سرشاخه های درخت سرو
،زن سربگریبان کرده وبالاخره نماد بوته گیاهی ارائه شده است یکی از طرحها رایج قالی بلوچ خراسان بوده ومی باشد
.
بدیهی است سه نوع بوته که درقالی بلوچ خراسان دیده شد که اولی منحصربه بلوچهای منطقه خواف وتربت حیدریه ودومی
درمنطقه سرخس که تاحدودی تحت تاثیر قالی کرد قرارگرفته است بافته می شود.
۶- محرمات :
برخی از نقشمایه های مشهور بلوچ بویژه برگ تاک ، نگار مرغی ، اشکال متشابه هندسی بویژه مثلث ولوزی ،
نگاره های نباتی ، بوته درقالب طرح محرمات دردوحالت محرمات بانوار طولی ، محرمات بانوار مورب بافته می شوند .
اگرچه نوع نقشمایه ای که دراین طرح درمناطق مختلف بلوچ خراسان بکار می رود متفاوت است ولی تقریباً درتمامی حوزه
بلوچ خراسان بافته می شود ولی مقدار تولید آن بصورت نسبی کم است.
۷- افشان:
اگر چه جاذبه های طرحهای مرغی ، قابهای مورب وحتی میناخانی راندارد ولی یکی از نقشه های رایج بلوچ خراسان
است که بالاخص بافندگان جان بیگی آنرا می بافند .
نقشه افشان بلوچ خراسان ممکن است بصورت قابهایی باشد که حالت مربعی داشته وداخل آن بانقشه چشمه گل تزئین گردد.
بلحاظ عدم استقبال بازار از طرحهای افشان بلوچ مجموعاً تولید وبافت این نقشه نیز کم است .
۸- طرح مکرر :
طرح های مکرر از مشهورترین و رایج ترین طرح های اقوام هشت گانه بلوچ خراسان می باشند.
اکثریت قریب به اتفاق پیش کسوتان فرش بلوچ خراسان با این عقیده دکتر دتریچ وگنر موافقند که طرح های
مکرر به لحاظ راحتی بافت به مرور زمان در تمامی مناطق بلوچ خراسان گسترش یافته و امروزه از نظر کمی
بیشترین مقدار تولید را به خود اختصاص می دهند اگر چه طرح های مکرر از تنوع زیادی برخوردارند ( بسیاری
از طرح های قابی را می توان در ردیف طرح های مکرر به حساب آورد) ولی یکی از مشهور ترین
طرح های مکرر بلوچ خراسان طرح کشمیری یا هراتی است.
۹- طرح حیوانی و تصویری:
اگر چه بخشی عمده ای از بافندگان بلوچ خراسان بنابه اعتقادات فرهنگی ومذهبی خودعلاقه ای به بافت طرحهای تصویری ندارند
ولی بافندگانی که درجنوب خراسان اسکان دارند بویژه بافندگان ایل بهلولی وبرخی از ایلات وعشایری که درمنطقه قاسم آباد خواف
اسکان دارند علاقمند به بافت طرحهای تصویری دارند همچنین عشایرعرب وبلوچی که دراطراف بیرجند ونهبندان زندگی می کنند در قالیهای
خود نقوشی از دیو و…
برروی قالیهای خودمی بافند.
در حوزه تربت جام و تایباد تعدادی طرح های تصویری با نشانی از حضرت محمد (ص) بافته میشود .
همچنین در طرح های حیوانی بلوچ حیواناتی همچون گوزن ، آهو ، اسب ، شتر و ….
بچشم می خورد .
فرش ایرانی