قالی لری ایلام و آشنایی با نقوش آن

قالی لری ایلام
قالی لری ایلام , لرها به عنوان یکی از اقوام بزرگ ایران تاثیر به سزایی در رشد صنایع دستی ایران زمین داشته است، نقشمایههای شاخص و متداول ۱۲ یا چند تاجی، ۳ یا چندطوقی، گوچنگی، چنگروهای، گوشخوارهای، آینهای،
سارهای و…
این طرحها از فرهنگ، آداب و رسوم و عقاید مردمان کوچنشین لُر نشات گرفته است.
مشخصات کلی ، قالی لُری ایلام
الف – مشخصات فنی
۱- گره متقارن ….
۲- نیم لول….
۳- چله کشی فارسی….
۴- شیرازه همزمان…
۵- ابعاد مختلف ….
۶- رجشمار بین ۱۵ تا ۲۵…
ب- مشخصات ابزار :
۱- قیچی معمولی …
۲- کارد …
۳- کرکیت…
۴- قشو چوبی…
۵- سوک…
قلاب جدیداً وارد این منطقه شده است .
ج-مشخصات مربوط به مواد اولیه :
۱- جنس تار و پود : بیش از ۹۰ درصد پنبه و ۱۰ درصد
پشم…
۲- جنس خامه : پشم…
د-مشخصات مربوط به رنگ بندی و رنگرزی :
۱-رنگ زمینه عمدتاً لاکی…
۲- رنگ حاشیه لچک و ترنج : مختلف ۳- رنگ نقش مایه ها: مختلف…
۴- رنگرزی معمولا سنتی…
جدیدا از رنگ شمیایی هم استفاده می کنند.
ه- مشخصات مربوط به طرح :
گروه طرح : طرح لُری …
با نام های معمول، سوار دار ، چنگ گوروه ، گو چنگی ، سینی ، شونه، گوشخواره ای، گل قطاری…
تعداد حاشیه : معمولا یک حاشیه با چند طُره…
ویژگی های خاص نقوش لُری ایلام
قوم لر به عنوان یکی از ایلات بزرگ ایران تاثیر به سزایی در رشد صنایع دستی ایران زمین داشته است،
نقشمایههای شاخص و متداول ۱۲ یا چند تاجی – ۳ یا چندطوقی – گوچنگی –چنگروه ای – گوشخواره ای –
آینه ای – گل قطاری – سورمهدانی یا سماوری، آسارهای و…
این نقشها و طرحها که نشات گرفته از فرهنگ ، آداب و رسوم و عقاید مردمان کوچنشین لُر صورت گرفته
است.
همه اینها نشان دهنده قدمت فرش بافی و هنر و تمدن در این دیار است.
۱۰ گروه اصلی نقشمایههای لُری
۱- نقشمایه هایی منظم و هندسی :
که حاصل کنار هم چیده شدن منظم و
متقارن شکلهای ساده هندسی است.
مثلاً نگاره شطرنجی از دوران پیش از تاریخ تلألو آب را تجسم بخشیدهاست.
که به شیوه سفالگران کهن شوش و پارسه و با نقارههای شطرنجی نقشآفرینی کرده بودند.
بطور معمول در قالب لوزی و چهارگوش یا کثیرالاضلاع جای دارند.
رسم متداول دیگر، که ازرنگهای دستبافتههای لُری است، مهر کردن سروته فرش است با نوارهای متوازی چهارگوشهای شطرنجی که هر
یک لوزی شطرنجی کوچکی در میان دارد.
۲- نقشمایههای متقارن:
نقوشی خاص به شیوه آرایش چپ و راست و از جهت رنگآمیزی معمولاً سورمه ای یا لاکی
با شیدهای مختلف .
که بهترین نمونه این تعریف در اصطلاح لُری آینه ای است .
در این طرح یک نقشمایه عینناً در جای دیگری ازمتن فرش تکرا می شود.
۳ – نقشمایهای مرکب:
که از نقوش ویژهای که هویت مستقل دارند، گرفته شده اند، هر چند که صورت نهایی
آنها از تلفیق چند نگاره متفاوت پدید آمده است.
مانند نقوش ۱۲تاجی یا چند تاجی …
۴- نقشمایههای حاشیهای:
که به شیوه نگاره سازی است و بصورت «پر و خالی» قرار دارند، که البته در سراسر
متن قالی قرار می گیرند.
مانند گل قطاری.قالی لری ایلام
۵- نقشمایه های تصویری :
در این گروه همانگونه که از نامش پیداست ، نقشمایه اصلی شمایل انسان یا حیوان را به تصویر می کشد،
که بنا به مضمون با هم فرق دارند .
هرچند این تصاویر دو بعدی و گاهی انتزاعی اند ، اما از نظر سادگی اجرا شاید در سراسر ایران فقط
از میان نمونه های لُران بختیاری بتوان برای آنها نظیری یافت.
۶- نقشمایههای نباتی یا گیاهی :
در این گروه گل و بوته با الهام و انتزاع از طبیعت پدید آمده
اند و آنقدر ساده هستند ، که آدم را به یاد سادگی قوم لُر می اندازد .
چگونه چنین گل ابتدایی از حدود چند هزار سال پیش تا کنون هنوز رایج است.
در حالی که فرم برخی از این گل ها بسیار شبیه به نقاشی های ما قبل تاریخ مکتوب است.
این نقشمایه فراوانتر از دیگر نگارهها در قالیهای لُری به چشم میخورد و انواع و اقسام آن دامنهای بس گستردهتر
دارد.
۷- نقشمایههای گوشوارهای یا بته جقهای :
در این طرح نگاره اصلی بسیار شبیه گوشواره است ، که در متن فرش به صورت منظم یا نامنظم پراکنده
شده است.
که البته در سراسر کشور این نقشمایه را «بته جقه» میگویند .
این نگاره هم جایگاه خاص وویژهای در بین نقشمایههای لُری دارد.قالی لری ایلام
۸-نقشمایه های سرمه دانی یا سماوری :
که در این نقشمایه ها، نگاره اصلی طرح به محوریت سورمه دان یا سماور است، از آن جایی که سرمه
دان و سماور از نظر فرم بسیار به هم شبیه هستند، برخی از لرها می گویند «سورمه دونی» برخی دیگر
می گویند سماوری.قالی لری ایلام
۹- نقشمایه های عشیره ای :
هرگاه نگاره یا نقشمایه های خاصی توسط یک عشیره
یا طایفه به وفور استفاده شود، می توانیم آن نقش را متعلق به آن عشیره خاص بدانیم .
مانند طرح بیرانوندی، کاحیرده ای ، رشنویی ، کولیوندی
۱۰- نقشمایه های برگرفته از ساواستیکا یا گردونه خورشید:.
سواستیکا که به عبارتی آنرا ساواستیکا هم می گویند، به صلیب شکسته معروف است .
این نماد اولین نشانههای خود را از ۵۰۰۰ سال پیش در سرامیکهای عیلامی نشان میدهد، که احتمالاً خاستگاه آن نیز
از همان جاست.
این نقش از دریای اژه تا بین النهرین، و از چین تا هند، یعنی در تمام حوزه بسیار وسیعی متداول
بوده است.
نقش ساواستیکا به عنوان یک نشانه خوش یمن برای سلامتی دانستهاند، و چنین به نظر میرسد که مجموعه این نماد
بیشتر از هر ابری بیانگر باروری و حاصلخیزی است.این نقشمایه در ایران وقفقاز و آناتولی فراوان به کار میآید.
در دستبافتههای لُری ایلام گردونه مهر را عمدتاً در مرکز ترنجها مییابیم و گاه نیز در زمینه فرش دیده می
شود .
قالی لری ایلام فرش ایرانی