آشنایی با هنر کپوبافی

هنر کپوبافی

هنر کپوبافی , حصیربافی یکی از قدیمی‌ترین صنایع دستی است و شاهد این ادعا، نمونه‌های به‌دست آمده در
بین‌النهرین و مناطق جنوبی است که منشأ نه فقط نساجی بلکه سفال‌گری نیز بوده است.
مدارک موجود نشان‌دهنده این است که نخستین زیراندازهای بشری از جنس نی و گیاهان باتلاقی تهیه شده است.
امروزه در هر کجای کشور که دسترسی به برگ درخت خرما، ساقه گندم و برنج، و نی باتلاقی و ترکه
امکان‌پذیر باشد می‌توان نشانه‌هایی از بافت سبد و حصیر یافت.
رایج‌ترین نوع حصیربافی خوزستان که به‌عنوان حصیر شاخص خوزستان معروف است، “کپو” نام دارد.
کپو نام محلی حصیربافی است.
این محصول خاص استان خوزستان است که با پیچیدن برگ خرما به دور نی‌های مردابی به شکل فتیله‌ای بافته می‌شود
و دارای قابلیت‌های فرم‌دهی زیاد است و به‌همین علت تنوع در فرم‌های کپو زیاد است.

کپو چیست ؟

“کپو در لغت دزفولی به سر یا کله و اصطلاحا به هر شیء کروی، گرد یا چمپاتمه زده گفته می‌شود
و در تعریف، به مصنوعات حصیری که از برگ خرما یا “کرتک” به شکل ظروف دردار کروی بافته می‌شود، اطلاق
می‌گردد.” کرتک (KERTAK) نوعی گیاه خودرو است که در حاشیه نهرها، رودخانه‌ها و دشت‌ها در مناطق باتلاقی و گرمسیری به
وفور یافت می‌شود.
کرتک علف هرزی است که دارای ساقه بلندی همچون گندم است و ساقه آن لاغر و کشیده و مثل نی
دارای بند بند است.هنر کپوبافی این گیاه در کنار جویبارها رشد می‌کند و دارای استحکام کششی به مراتب بیشتری نسبت
به ساقه گندم یا جو است.
کرتک ظاهراً خوراک هیچ حیوانی نیست و دچار آفت هم نمی‌شود و این خود نقطه قوتی برای محصول است.
کرتک در دزفول می‌روید و هزینه‌ای هم برای تولیدکنندگان ندارد و می‌توانند آن را در همان محل زندگی خود تهیه
کنند.

کپو، یکی از صنایع دستی منطقه خوزستان است که از دیرباز در نواحی شمالی “دزفول” رواج داشته

و همچنان با ذوق و ابتکار خاص هنرمندان روستایی تهیه و به بازار عرضه می‌شود.
این صنعت دستی از بافته‌های حصیری است و مواد اولیه آن کرتک و برگ نخل‌های خرماست که ‌از سالیان متمادی

بیشتر در دهستان “شهیون” در شمال دزفول رواج داشته است.
روستای “پامنار” از توابع این دهستان، از دیرباز با داشتن نخلستان‌های زیاد مرکز مهمی برای تهیه مواد اولیه آن بوده
است.
گرچه در حال حاضر به‌دلیل نیاز بیشتر کپوبافان، بخش زیادی از برگهای خرما بندرعباس تهیه می‌شود.
این دست‌بافته‌ها، برای مردم این منطقه تنها هنر و ذوق نیست، بلکه “زندگی” است و محل مناسبی برای امرار معاش
زنان زحمت‌کشی است که ‌در کنار کار طاقت‌فرسای روزانه به تهیه آن می‌پردازند.
بانوان تلاشگر در روستاهای کوهستانی در منطقه “سردشت” در سرما و گرما هیچ گاه این هنر بازمانده از سال‌های دیرین
را رها نکرده و همواره آن را مانند میراثی حفظ کرده‌اند.هنر کپوبافی کپوبافان در زمینه‌های مختلف –به‌ویژه ظروف تزیینی و سنتی- با استفاده از رنگ‌ها و نقوش سنتی از دیرباز محصولات زیادی تولید می‌کرده‌اند.
انواع این تولیدات شامل اشکال مسطح، بیضی و دایره‌ای با کاربردهای مختلف، به‌ویژه مصنوعات صنعتی (از جمله گلدان، جا دستمالی،
زیر کتری، زیر قوری، میوه خوری) و انواع دیگر محصولات بافت حصیری است.

ک‍پ‍و، ب‍‍ا پ‍ی‍چش‌ س‍‍اق‍ه‌‌های م‍رک‍ز‌ی‌ و ج‍و‌ان‌ ن‍خ‍ل‌ ب‍ه‌ دور س‍‍اق‍ه‌‌های ک‍رت‍ک‌ ش‍ک‍ل‌ م‍‍ی‌گ‍ی‍رد

و ب‍‍ا ن‍ق‍ش‌‌‌ان‍د‌از‌ی‌ ک‍‍ام‍و‌ا‌ه‍‍ا‌ی‌ ‌ال‍و‌ان، زی‍ب‍‍ای‍‍ی‌ ‌آن‌ چ‍ن‍د ب‍ر‌اب‍ر م‍‍ی‌ش‍ود.
نقوش استفاده شده در کپو بیشتر لوزی، نیم لوزی، سه پر، چهار پر، پنج پر و ستاره‌ای است که اغلب
برگرفته از نقوش آجری یا خشت‌های قدیمی دزفول است.
در کپوبافی هر چه رنگها تندتر و به اصطلاح گرم‌تر باشد کار جلوه و جذابیت بیشتر و بهتری خواهد داشت.
در واقع کپوبافی نوعی حصیربافی به شکل مارپیچی یا مغزی‌دار است که استفاده از نی مردابی کرتک به‌عنوان مغزی کار،
موجب استحکام و ایستایی حصیر می‌شود.
از دیگر امتیاز این محصول، مواد اولیه فراوان و بسیار ارزان‌قیمت و قابل دسترس در منطقه است.هنر کپوبافی

ک‍پ‍و، م‍‍ع‍م‍ولا
ب‍ه‌ ش‍ک‍ل‌ س‍ب‍د‌ه‍‍ا‌ی‌ در د‌ار و ب‍دون‌ در ب‍ه‌‌ص‍ورت‌ س‍ی‍ن‍‍ی‌ در ‌ان‍د‌ازه‌‌های م‍خ‍ت‍ل‍ف‌ رن‍گ‍‍ی‌ و س‍‍اده‌ ب‍‍اف‍ت‍ه‌ م‍‍ی‌ش‍ود.
کاربرد این سبدها در مواردی همچون جای نان، جای لوازم خیاطی، نگهداری خمیرمایه، جای نخ و سوزن و غیره است.

دو روش برای تزئین این سبدها وجود دارد.
در اولین روش، کپوها زمینه ساده حصیری دارند و با کاموا و رنگ‌های شاد روی آن‌ها نقش‌های هندسی ایجاد می‌کنند
و در روش دوم، تمام سطح کپوها را با کاموای رنگی می‌پوشانند و حصیر دیده نمی‌شود.
در ابتدا کپوها به شکل گرد بافته می‌شدند (و به همین دلیل به آنها کپو می‌گفتند) اما هم اکنون از
تنوع بسیار زیادی برخوردارند و تنها محدود به شکل و فرم گرد یا کروی نیستند، بلکه به شکل بیضی یا
به‌صورت بشقاب، کاسه، گلدان، شکلات خوری، جعبه جواهر، جای سکه، زیرنانی، زیرداغی، جامدادی، جای قاشق و چنگال، جامیوه‌ای، جای دستمال،

کلاه بچه‌گانه و ده‌ها نوع دیگر بافته می‌شود.

انواع کپو

انوع کپو را از نظر مصالح به‌کار رفته شده در بافت آن دسته‌بندی می‌کنند که عبارتند از: ۱- تمام پیش
(در بافت آن از کاموا استفاده نشده و فقط با پیش بافته می‌شود).
۲- تمام کاموا (در بافت آن از پیش استفاده نشده و فقط با کاموا بافته می‌شود).
۳- ترکیب پیش و کاموا

اندازه کپو

کپو، معمولا در اندازه‌های کوچک، متوسط و بزرگ بافته می‌شود.
اما تنوع فراوان و نیاز بازار موجب گردیده تا در فواصل بین این ابعاد نیز کپوهای دیگری تعریف شوند.
مثلا نقلی، زیرمتوسط و خیلی بزرگ.
این اندازه‌ها با تعیین استاندارد مشخص، آن چنان هست که هر بافنده‌ای در هر اندازه‌ایی که مایل باشد می‌تواند کپوی
خود را بافته و به مشتری عرضه نماید.

نحوه نگهداری
بهتر است در جای خشک نگهداری شود.
مغزی (کرتک) نباید خیس شود و در صورت خیس شدن باید سریع خشک شود.

دست آفرید