تفاوت خشم در زن و مرد: روش‌هایی برای مهار عصبانیت!

خشم، هیجانی گرم و احساسی همچون دیگر احساسات طبیعی انسان است که هنگام بروز، سبب برانگیختگی فرد و خروج بدن از حالت آرامش و سکون می‌شود. گرچه همه انسان‌ها خشمگین می‌شوند، اما آنچه اهمیت دارد طریقۀ بروز آن است: اینکه چگونه خشممان را ابراز کنیم تا به خود یا به دیگری آسیب نزنیم.

برخی افراد خشمگین، خشم خود را بروز نمی‌دهند که این کار سبب آسیب جسمی و روانی به خود آن‌ها می‌شود و بعضی نیز خشم خود را نثار دیگران می‌کنند که به آن «پرخاشگری» می‌گویند و به رابطه فرد با دیگران آسیب می‌زند.

احساس خشم یک فرد ممکن است برای دیگران قابل مشاهده نباشد، اما رفتار پرخاشگرانه برای دیگران قابل مشاهده است.

انسان با شش هیجان طبیعی مانند خشم، ترس، شادمانی و لذت متولد می‌شود ولی کسانی که عصبانی می‌شوند حداقل ۲ مهارت را در خود ندارند: یکی حل مسئله و دیگری نحوۀ ابراز خشم به شیوه صحیح را.

احساس و هیجان خشم را نمی‌توان از بین برد اما برخی بطور سرشتی استعداد بیشتری برای زود یا زیاد عصبانی شدن دارند.

خشم، احساس اما پرخاشگری، رفتار است

پرخاشگری خشمی است که به عمل (ACT) تبدیل شده و می‌تواند انواع مختلف داشته باشد. پرخاشگری به دو صورت کلامی و غیر کلامی قابل مشاهده است. توهین کردن جزو پرخاشگری کلامی است در حالی که مواردی مانند حمله کردن، کتک زدن، تخریب و پرتاب کردن اشیا پرخاشگری غیر کلامی محسوب می‌شود.

بروز خشم و پرخاشگری در بین زنان و مردان متفاوت و معمولا بر اساس خصوصیات خانواده و فرد، افراد برای کنترل خشم خود یا دست به پرخاشگری زده و یا آن را مخفی کرده و خشم خود را فرو می‌خورند. زنان بیشتر دچار پرخاشگری‌های کلامی، فریاد زدن، غیبت کردن، تعلل کردن در انجام کار، قهر کردن، کنایه زدن (تکه پرانی)، زیر آب زدن و مردان بیشتر دچار پرخاشگری‌های فعال و فیزیکی مانند کتک زدن، پرتاب اشیا، خودزنی و….. می‌شوند. در حقیقت دو مدل ابراز خشم وجود دارد؛ می‌تواند به صورت گرم یعنی‌‌ همان رفتارهای پرخاشگرانه، کتک زدن و.. یا سرد مانند کینه جویی، غیبت…. ابراز شود.

طرز تلقی از رویداد‌ها ما را عصبانی می‌کند

رویداد‌ها و اتفاق‌ها بتنهایی باعث خشم نمی‌شوند و نمی‌توانند ما را عصبانی کنند بلکه یک نگاه یا یک برداشت ما را عصبانی، آشفته و ناراحت می‌کند. اگر محرک بیرونی باشد سبب می‌شود فرد یک برداشت خاص داشته و این برداشت موجب خشم او شود. در صورتی که می‌تواند این محرک سبب خشم فرد دیگری نشود.

خشم در محیط کار

محیط کار یکی از مکان‌های پر چالش است که وقتی فرد نمی‌تواند حق و حقوق خود را بگیرد یا حرفش را بزند رفتار پرخاشگرانه از خود بروز می‌دهد. رفتارهای پرخاشگرانه باعث افزایش تنش می‌شود و روی راندمان کار و کیفیت افراد تاثیر گذار است. هیجان و احساس خشم را نمی‌توانیم از بین ببریم اما می‌توان با کانالیزه کردن آن از آن بهره برد. برای مثال خشم در رقابت‌های شغلی لازم است اما به صورت سالم و رعایت قوانین (نباید رقیبش را خراب کند…..) باید تخلیه شود.

مراحل خشم

هیچ کس به طور ناگهانی و یکباره خشمگین نمی‌شود بلکه افراد خشمگین معمولاً سه مرحله را پیشت سر می‌گذارند: مرحله پیش از خشم، مرحله خشم و مرحله پس از خشم.
درواقع وقتی فردی دچار عصبانیت وخشم می‌شود، احساس برانگیختگی کرده و سپس اقدام به بروز آن می‌کند. در مرحله پیش از خشم افراد علائم و نشانه‌هایی مانند احساس گرما و داغ شدن، لرزش دست‌ها، احساس انرژی زیاد، سرخ شدن رنگ چهره، افزایش ضربان قلب و نبض را تجربه می‌کنند.
مرحله بیش از خشم، مرحلهٔ مهمی در کنترل خشم است. احساس برانگیختگی آغازگر مرحلهٔ پیش از خشم است که افراد می‌توانند با نوشیدن یک لیوان آب سرد، پیاده روی، صحبت کردن و انجام فعالیت‌های لذتبخش خشم خود را در همین مرحله کنترل کنند تا احساس برانگیختگی در این مرحله به بروز خشم منجر نشود.
وقتی اتفاقی افتاده و فرد یک برداشتی دارد و باعث برانگیخته شدن جسمی وی شده است در این حالت نمی‌تواند خود را کنترل کند و وارد فاز خشم می‌شود. در فاز خشم دیگر خشم قابل کنترل نیست. در مرحله پس ازبروز خشم یک حس پشیمانی، رضایت یا حتی ترس از تلافی بر آن مستولی می‌شود. اگر قرار است کنترلی صورت گیرد باید در مرحله پیش از بروز خشم صورت بگیرد.

خشم می‌تواند به دوصورت سالم یا ناسالم ابراز شود.

فریاد زدن، توهین کردن، درگیری بدنی، شکستن اشیا، خودزنی، صدمه زدن به دیگری، مصرف سیگار….. همگی شیوه‌های ناسالم ابراز خشم هستند. فرد می‌تواند خشم خود را به صورت سالم و کلامی مطرح کند؛ یعنی احساسش را اینگونه بیان کند «من ازشما عصبانی هستم نه اینکه بگویید که تو من را عصبانی کردی».
یکی از سالم‌ترین روش‌هایی ابراز خشم بیان آن به شیوه‌ای قاطعانه است. این کار را با استفاده از جملات مثبت می‌توان انجام داد، به علاوه بیان خشم با جملاتی که با «تو» شروع می‌شوند نیز شیوهٔ مناسبی نیست. همچنین یکی از راه‌های سالم تخلیه خشم به صورت غیر کلامی می‌تواند راه رفتن، انجام یک فعالیت هنری (نقاشی)، ورزش و یا مشت زدن به کیسه بوکس باشد. همچنین تنفس عمیق و آرمیدگی (ریلکسیشن) نیز موثر است.

شاید بسیاری از افراد ندانند که خواب ناکافی شبانه یکی از دلایل بروز عصبانیت در آنهاست. هشت ساعت خواب شبانه می‌تواند در آرامش اعصاب نقش موثری داشته باشد، ورزش‌های سبک، یوگا و مدیتیشن هم مفید است.

از دو شکل درون ریزی خشم و بیرون ریزی خشم به صورت داد و فریاد و شکستن اشیا خودداری باید اجتناب کرد.

مدیریت خشم

آب خوردن، ترک موقعیت، صحبت کردن با دیگران می‌تواند برانگیختگی فرد را کم کند که اگر موفق شود فرد دیگر وارد مرحله فاز خشم نمی‌شود و رفتار پرخاشگرانه اتفاق نمی‌افتد.
برخی افراد به لحاظ سرشتی خیلی زود خشمگین می‌شوند، یعنی برخی از افراد به لحاظ سرشت حساسی که دارند زود و زیاد عصبانی می‌شوند و حتی دیر‌تر از حالت عصبانیت خارج می‌شوند. این افراد در برابر رویدادهای بیرونی سریع‌تر واکنش از خود نشان می‌دهند و آستانه تحمل آن‌ها به لحاظ سرشتی کمتر است.

قانون خروج از بحث

باید توجه داشته باشید که هدف از کنترل خشم، فروخوردن یا انکار آن نیست، بلکه هدف این است که یاد بگیرید آن را به شیوه‌ای مناسب ابراز کنید. اگر خشمگین هستید علاوه بر پیاده روی، ترک صحنه وصبر و تحمل می‌توانید از تکنیک خروج از بحث استفاده کنید: یعنی بحث را قطع کنید چون نه به هدف می‌رسید نه احترامتتان حفظ می‌شود.

توصیه می‌شود افراد علائم برانگیختگی بدن خود را بشناسند و سعی کنند محیط را ترک کنند.
به نظر می‌رسد یکی از مهم‌ترین دلایل پرخاشگری ناآشنایی با مهارت‌های زندگی و کنترل خشم است که آموزش این مهارت‌ها که باید از کودکی توسط مربیان و والدین ارائه شود. علت اینکه عده زیادی از مردم در شرایط پراسترس به پرخاشگری و درگیری فیزیکی رو می‌آورند، به این دلیل است که مهارت کنترل خشم و بیان آن را به صورت کلامی ندارند.

جام جم