بزرگترین عیب از دیدگاه امام علی (ع)

از جمله ویژگی‌های انسان مومن و متخلق به اخلاق حسنه، صفت عیب‌زدایی است.

امام علی علیه السلام فرمودند: « اَکبَرُ العَیبِ اَن تَعیبَ ما فیک مِثلُهُ»

بزرگترین عیب آن است که آنچه را
که مانند آن در خود توست عیب بشماری.

از جمله ویژگی‌های انسان مومن و متخلق به اخلاق حسنه، صفت عیب‌زدایی است.همه می‌دانند که عیب جویی از صفات زشت
و ناپسند به شمار می‌رود، ولی عیب‌زدایی از صفات پسندیده است.

جستجوی عیب‌های دیگران از بیماری‌های اخلاقی است که از غرور و خودخواهی، حس جاه طلبی و حسادت نشات می‌گیرد.عیب جویان
افرادی هستند که بر اثر ناآگاهی از اوصاف روحی خود و بی خبری از وضع و حال خویشتن، به دنبال
لغزش‌های مردم رفته و پرده از معایب و لغزش‌های آنان برمی‌دارند.

اینان مردمی هستند که از ذکر و بیان عیوب مردم لذت می‌برند، زیرا در خود نوعی حقارت احساس می‌کنند و
با بیان نقاط ضعف مردم و آشکار ساختن عیوب آنان و کاستن از ارزش و موقعیت اجتماعی آنها، احساس حقارت
خود را تسکین می‌دهند.

خداوند متعال در قرآن کریم می‌فرماید: “یا ایها الذین آمنوا لا یسخر قوم من قوم…
و لا تلمزوا انفسکم؛ ای کسانی که ایمان آورده‌اید، نباید گروهی از شما گروه دیگر را مسخره کند…
و از یکدیگر عیب جویی نکنید”(حجرات۱۱/).

در آیینه روایات، توجه به عیوب دیگران و غفلت از لغزش‌های خود، بزرگ‌ترین عیب برای انسان دانسته شده است.

امام باقر (ع) ضمن توجه دادن مردم به نقاط ضعف و لغزش‌های خود، می‌فرماید: بزرگترین عیب برای انسان، این است
که عیب دیگران را با کنجکاوی به دست آورد و خود، دارای همان عیب باشد، و آن را حس نکند”(کافی۴۵۹
۲:).

بی شک، توجه به عیوب خود و تلاش برای اصلاح آنها، انسان را از سرگرم شدن به عیب دیگران و
میل به فهمیدن آن باز می‌دارد.آن گاه که انسان مشغول کاستی‌ها و عیوب خویش شود، از توجه به نقایص و
عیوب دیگران باز می‌ماند و درصدد برطرف ساختن عیب‌های خود برخواهد آمد، پس دیگر نه میلی به عیبجویی خواهد داشت
و نه مهلتی برایش خواهد ماند تا حتی بتواند به عیوب دیگران فکر کند.

از رسول خدا (ص) روایت شده: “خوشا به حال کسی که عیب خودش او را از پرداختن به عیب برادران
مومنش باز دارد”(همان۱۶۸ :۸ ).

امیرالمومنین علی (ع) نیز در بیان اوصاف اهل ایمان فرمودند: “مومن، سرگرم به عیب‌های خویش و رها از عیوب دیگران
است”(مستدرک الوسائل) همچنین فرمودند: “کسی که به عیب خویش بینا شود، عیب هیچ کس نگوید”(غررالحکم:۲۳۴ ).

همان گونه که بیان شد؛ عیب جویی و سرزنش کردن مردم، امری است و راهنمایی آنان به کارهای نیک و
متوجه ساختن آنان به معایب کار خود، مطلبی دیگر.

عیب جویی از رذایل اخلاقی است، در حالی که هدایت مردم و توجه دادن آنها به نقاط ضعف خویش، از
طریق نصیحت و اندرز، از وظایف مذهبی و انسانی به شمار می‌رود و بر هر انسان آگاه و بیداری لازم
است که همنوعان خود را از بدبختی و تیره روزی نجات بخشد.

آگاهانیدن مردم به عیوب زندگی خودشان، به قدری مهم و با ارزش است که امام صادق (ع) آن را بزرگترین
هدیه انسانی شمرده است که یک فرد می‌تواند آن را به فرد دیگر تقدیم نماید و چنین می‌فرماید: “خداوند بیامرزد
کسی را که عیوبم را به عنوان هدیه به من تذکر دهد”(تحف العقول:۳۶۶ ).

پس کسی که ادعای دوستی می‌کند ولی عیوب انسان را تذکر نمی‌دهد و هرگونه نقص و عیبی که می‌بیند، بی‌تفاوت
از آن می‌گذرد، دوست واقعی نیست.پیامبر اکرم (ص) فرمودند: “مومن آئینه مومن است که خوبی‌ها و بدی‌های خود را در
او می‌بیند”(المجازات النبویه:۶۶ ).

امیرالمومنین (ع) در کلامی دیگر به صراحت، ارتباط بین توجه و سرگرم شدن به عیب‌های خود و بی توجه شدن
به عیب‌های دیگران را بازگو کرده، می‌فرماید: “عیب‌های مردم را جستجو مکن، پس همانا تو عیب‌هایی داری که اگر به
آنها بیندیشی از بیان عیب دیگران مشغولت کند”(همان:۴۳۸ ).

افراد عیب جو همانند مگس روی آلودگی‌ها می‌نشینند و تنها روی جنبه‌های منفی انگشت می‌گذارند و جنبه‌های مثبت اشخاص را
نمی‌بینند، چنانکه امام صادق (ع) فرمودند: “افراد زبون و فرومایه مانند مگس روی ناپاکی‌ها و آلودگی‌ها می‌نشینند و دنبال کارهای
زشت و عیوب مردم هستند و خوبی‌های آنان را نادیده می‌گیرند، همان طور که مگس دنبال نقاط فاسد بدن می‌گردد
و مواضع صحیح و سالم را ترک می‌کند”(سفینه البحار۲۹۵ ۲:).

بنابراین باید از معاشرت و همنشینی با این گونه افراد خودداری کرد.امیرالمومنین (ع) از همنشینی و معاشرت با انسان‌های عیب
جو نهی فرموده: “ایاک و معاشره متتبعی عیوب الناس” و در بیان علت آن، می‌فرماید: “زیرا هیچ کس از ضرر
آنها در امان نمی‌ماند(چرا که آنها اسرار باطنی و رازهای درونی و عیوب انسان را نزد دیگران فاش می‌کنند)”(غررالحکم:۶۵۹ ).

نیز فرمودند: “کسی که در جستجوی عیب‌های پنهان داشته مردم است، خداوند عیب‌های پنهان داشته او را ظاهر می‌کند”(همان:۴۲۱ ).در
بیان دیگری فرمودند: “باید دشمن‌ترین مردم نزد تو و دورترین آنها از تو کسانی باشند که بیشتر درصدد یافتن خطاهای
مردم هستند”(فهرست غرر:۲۸۸ )(dot)

برترینها