نارین قلعه یادگاری دیدنی گذشتگان در جاجرم

نارین قلعه جاجرم یکی از قلعه های تاریخی و زیبا است که قدمت ۵ هزارساله دارد این قلعه
تاریخی شهرستان جاجرم در جنوب غربی استان خراسان شمالی است نارین قلعه جاجرم به نوعی
بهشت باستان شناسان محسوب می شود در ادامه با مجموعه ای از عکس های نارین قلعه جاجرم و
تاریخچه این قلعه بیشتر آشنا خواهیم شد

نارین قلعه جاجرم

شهر جاجرم که شاید در افواه مردم شهرت چندانی نداشته باشد در میان باستان‌شناسان به نوعی بهشت باستان‌شناسی محسوب
می‌شود.
یک بنای تاریخی این شهر بنایی به نام نارین قلعه است.شهرستان جاجرم در جنوب غربی استان خراسان شمالی
واقع است و از طرف شمال به شهرستان بجنورد (مرکز استان)، از
شمال غرب به استان گلستان، از شرق به اسفراین از جنوب شرق به شهرستان جغتای در خراسان رضوی و از
سمت غرب به شهرستان شاهرود (استان سمنان) محدود می‌شود.

تاریخ و جغرافیای شهر

آغاز شکلگیری جاجرم به همان زمانی می‌رسد که در تمدن‌های تپه حصار دامغان، تپه سیلک کاشان و تپه یحیی بوده
است که باید حداقل قدمتی ۴ الی ۵ هزار سال داشته باشد و حتی در سده‌های بعد از هجرت نیز
همچنان از نظر آب‌وهوایی از موقعیت خوبی برخوردار بوده که باعث دوام و گسترش این ناحیه شده است.

جاجرم به دلیل واقع شدن در حاشیه کویر مرکزی و نیز اتصال به کوه «بهار» از پوشش گیاهی و اقلیمی
متنوعی برخوردار است.

این شرایط منطقه را به زیستگاه منحصربه‌‌فردی برای گونه‌های مختلف گیاهی و نیز جانوری از جمله یوزپلنگ ایرانی (تنها بازمانده
نژاد آسیایی)، بز کوهی، قوچ، مارال، قرقاول، تیهو و گربه وحشی تبدیل و میاندشت را به‌عنوان یکی از زیستگاه‌های مطرح
کشور تبدیل کرده است.
همچنین تنها شهرستان استان خراسان شمالی است که به راه‌آهن سراسری کشور متصل است که این امر اهمیت اقتصادی منطقه
را دو چندان کرده است.

نارین قلعه جاجرم

کلاه کرکی جاجرم، جوراب پشمی و چادرشب سنتی هم از جمله صنایع دستی این منطقه است.
کشک و قره‌قروت سنخواستی و آلو بخارا جلگه شوقان از سوغاتی‌های شهرستان جاجرم است.

پناهگاه حیات وحش میاندشت با وسعت ۸۵ هزار هکتار در شرق شهرستان جاجرم یکی از قدیمی‌ترین زیستگاه‌های یوز ایرانی به
شمار می‌رود.آغاز شکلگیری جاجرم به همان زمانی می‌رسد که در تمدن‌های تپه حصار دامغان، تپه سیلک کاشان و تپه یحیی
بوده است که باید حداقل قدمتی ۴ الی ۵ هزار سال داشته باشد.

قدیمی‌ترین سفال‌های به دست آمده از تپه‌های باستانی این شهر (تپه کلاته حسن) متعلق به هزاره چهارم قبل از میلاد
است.
در طول هزاره اول قبل از میلاد، اقوامی در منطقه ساکن بوده‌اند که مشخصه آنان استفاده از سفال خاکستری است.
آثار باقی‌مانده از حضور آنان را می‌توان در اتلال دوشگلی (Doshagly) و رباط عشق جستجو کرد.

مطالعه شواهد تاریخی و باستانشناسی نشان می‌دهد «گذشته از سوابق درخشان تاریخی جاجرم از پیش از اسلام، در دوران تاریخی
نیز شدیدا مورد توجه بوده و وجود مقابر و مساجد از قرن پنجم و هفتم هجری و تپه‌های عظیم اسلامی
این مطلب را تأیید می‌کند.
در کتاب حبیب‌السیر بارها از جاجرم در کنار شهرهای مهمی چون قزوین، ری اصفهان، دامغان، جاجرم، جرجان و مشهد نام
برده شده‌ که نشانگر اهمیت این شهر است.

طبق نوشته‌های خواندمیر، پادشاهان ایلخانی بارها در لشکرکشی‌هایی که به منظور سرکوب شورشیان انجام می‌دادند، در این شهر اقامت یا
از آن عبور کرده‌اند.

نارین قلعه جاجرم

کلنل چارلز ادواردییت، که در دوران قاجار از جاجرم بازدید کرده‌ است، در سفرنامه خویش از سکه مکشوفه‌ای با تاریخ
۷۳۹ قمری یاد کرده که در ضربخانه جاجرم ضرب شده بود.
از آنجا که این شهر «…
در مسیر جاده ابریشم بین دو ایستگاه نیشابور و دامغان قرار داشته…
» همواره به آن توجه می‌شده‌ است.

راه دیگری نیز که استرآباد (گرگان قدیم) می‌گذشت شهرهای حاشیه جنوبی دریای خزر را از طریق جاجرم به خراسان متصل
می‌کرد.
به فرمان امیر علیشیر نوایی، وزیر با تدبیر تیموریان، سه کاروانسرای مهم عشق، قلی (Qelly) و قره‌بیل (Qarabill) در مسیر
همین راه در منطقه جاجرم ساخته شد.

«کلاویخو» سفیر دربار اسپانیا، در مسیر سفر خویش به دربار تیموریان از این شهر عبور کرده، قلعه واقع در این
شهر را توصیف کرده‌ است.
در جاجرم علاوه بر تات‌ها، که قدیمی‌ترین ساکنان این دیارند، ترکان گرایلی، طوایف عرب، ازبک‌ها و بخارایی‌ها سکنی گزیده‌اند.
این اختلاط نژادی، بی‌شک، ناشی از موقعیت جغرافیایی خاص آن بوده‌ است.

بیشتر بدانید از جغرافیا و همسایگی‌های نارین قلعه‌ی میبد

نارین‌ قلعه در استان یزد، شهرستان میبد، حدفاصل جاده‌ی ری به کرمان، ۵۰کیلومتری شمال غرب شهر یزد
و روی تپه‌ای به ارتفاع ۲۵ متر با شیب کم از قسمت جنوب به شمال (قسمت‌هایی از قلعه که در حاشیه‌های
بخش جنوبی شهر قرار گرفته‌اند، بالغ بر ۲۰ متر نسبت به قسمت‌های واقع شده در شمال، از ارتفاع بیشتری برخوردار هستند)
قرار گرفته است. موقعیت نارین قلعه روی این تپه به گونه‌ای است که با ایستادن برفراز آن، می‌توان به تمامی شهر میبد و اطراف آن اشراف داشت.

 تاریخچه‌ی نارین قلعه‌ی میبد

شهرستان میبد، که یکی از قدیمی‌ترین شهرهای ایران و استان یزد به شمار می‌آید، از قدمتی چندین هزارساله
برخوردار است. این شهر به دلیل برخورداری از بافت تاریخی، بسیاری از عمارات و بناهای ارزشمند خود را در فهرست
سازمان میراث فرهنگی کشور به ثبت رسانده است. به نظر می رسد براساس کشف سکه‌ای که باستان‌شناسان
آن‌ را به دوران حکومت ساسانیان نسبت می‌دهند، شهر میبد از اهمیت و اعتبار بسیاری در این دوران برخوردار بوده است.

جعفری، نخستین تاریخ‌نویس استان یزد (قرن هشتم) احداث نارین‌ قلعه‌ را به سلیمان نبی نسبت داده است.
او با بیان افسانه‌ای، علت ساخت نارین‌ قلعه‌ی میبد توسط حضرت سلیمان (ع) را پنهان کردن گنج وی بازگو می‌کند
(اما مسلم است که این ماجرا تاریخی نبوده و وجه افسانه‌ای داشته است).

کاوش‌گران طی حفاری‌های
صورت‌گرفته در این مکان، پاره‌سفالی کشف کردند که بیانگر اطلاعات مهم و زیادی در مورد تمدن و قدمت این
عمارت کهن است. به نظر می‌رسد روی این پاره‌سفال تصویر موجودی نیمه انسان-نیمه حیوان نقش بسته
است که شباهت بسیاری به نقش‌نگاره‌های هزاره‌ی سوم قبل از میلاد مسیح که متعلق به تمدن عیلامی‌ها است، دارد.

نارین قلعه جاجرم

همچنین نارین‌ قلعه در بدو دوران ظهور اسلام نیز از ارزش و اهمیت بسیاری برخوردار بوده است که می‌توان از آن

به عنوان مکانی مستحکم و غیرقابل نفوذ در مقابل دشمنان و بیگانگان یاد کرد. از نکات جالب و قابل توجهی
که در مورد این مکان تاریخی باشکوه وجود دارد، می‌توان به حضور شبکه‌های زیرزمینی قابل تردد اشاره کرد
که طراحان و معماران آن دوران، آن‌ها را برای تدارک و تهیه‌ی مایحتاج زندگی افراد از جمله آب و غذا احداث کرده‌اند.

راه‌هایی که گفته می‌شود هرگز توسط هیچ بیگانه و متجاوزی فتح نشده است. برخی از باستان‌شناسان،
قدمت سکونت در این مجموعه‌ی تاریخی را حدود ۳ الی ۴ هزار سال قبل از میلاد برآورد کرده‌اند.
براساس قدمت بیان شده، به نظر می‌رسد نارین‌قلعه از کهن‌ترین تمدن بشری تاریخ یزد برخوردار است.

کارشناسان معماری براین عقیده‌اند که قرارگیری و احداث نارین‌ قلعه روی زمینی بکر صورت نگرفته است.
می‌توان آثاری از معماری را که به صورت ساختارخشتی در این مکان انجام شده است، در بخش‌ها و لایه‌های
زیرین، قسمت‌های زیر دیوار شمالی و بخش شاه‌نشین مشاهده کرد که نشان از مجموعه‌ای بسیار مهم و ارزشمند دارد.

جالب است بدانید که این ساخت و سازها نیز روی بخشی که به نظر می‌رسد از قدمت بیش‌تری برخوردار است،
صورت گرفته است. البته می‌توان دلیل این ادعا را حضور آثاری که بر اثر سوختگی و تنور و همچنین تعدادی
سفال مربوط به دوران آهن که در زیر سازه‌ی خشتی وجود دارد، مشاهده کرد. به نظر می‌رسد
که این بنای تاریخی در دوران مختلف مورد ساخت‌ و سازهای متعددی قرار گرفته که نشان‌دهنده‌ی
زمان احداث، گسترش و ترمیم و مرمت‌های مختلف صورت گرفته در آن خواهد بود.

نارین قلعه جاجرم

هر چند بخش‌های زیرین که به نظر می‌رسد متعلق به دوران کهن است، به دلیل مستور بودن یا قابل
دسترسی نبودن همچنان نامشخص است. ولی کارشناسان باستان‌شناسی بر این باور هستند
که توده‌ی خشتی وسیع قرار گرفته روی آن متعلق به دوران حکومت ساسانیان است.

آن‌ها مهر کشف شده و کتیبه‌ی پهلوی مربوط به آن را دلیل این ادعا بیان کرده که با خشت‌هایی با ابعاد
۱۲*۲۸*۴۲ ساخته شده است. همچنین به نظر می‌رسد که در دوران اوایل ظهور اسلام، این قلعه را به عنوان
محل سکونت مورد استفاده قرار می‌دادند. چراکه می‌توان بخش‌هایی از معماری قرن چهارم و پنجم هجری
قمری را در این مجموعه‌ مشاهده کرد.

هرچند به نظر می‌رسد عملیات تعمیر، مرمت و ساخت در نارین‌ قلعه، در دوران حکومت آل مظفر به پایان
رسیده است. ازجمله این بازسازی‌ها را می‌توان در بخش شاه‌نشین، مردم‌نشین، برج و باروها و خندق مشاهده کرد.
معماران معتقد هستند مرمت‌هایی که در این قسمت‌ها صورت گرفته، بدون درنظر گرفتن اصول درست معماری
و غیر مستحکم بوده که به صورت دیوارهایی به صورت چینه و خشت مشاهده می‌شود. آن‌ها معتقد هستند
سازندگان، این مرمت‌های غیر اصولی را با شتاب و عجله انجام داده‌اند.

دالاهو / kojaro