رنگرزی سنتی و صنعتی و روش های انجام آن

رنگرزی سنتی و صنعتی در کارگاه رنگرزی انجام می شود .ظرفی که برای رنگرزی سنتی مورد استفاده,
قرار می گیرد از جنس مس می باشد که در برابر حرارت مقاوم باشد .ولی در رنگرزی سنتی همه چیز توسط ماشین ها ,
انجام می شود و از دیگ های بخار استفاده می شود .در ادامه تصاویری از رنگرزی سنتی و صنعتی را مشاهده می کنید.

رنگرزی سنتی و صنعتی

رنگرزی سنتی و صنعتی در ایران سابقه دیرینه ای دارد. پیش از اسلام، بخصوص شواهدی همچون اشاره «گزنفون» مورخ یونانی،
به کارگاه قالی بافی شاهان هخامنشی در شهر «سارد» مربوط به ۴۰۰ سال قبل از میلاد و نوشته هایی,
درباره قالی ارغوانی رنگ، روی قبر کوروش و کهن ترین اثر دارای گره ایران،

که تا به حال نخستین نمونه قالی ایران محسوب شده و توسط پروفسور «رودنگر» در مغولستان در ناحیه ای به نام ,
«پازیریک» کشف شده است.

رنگرزی سنتی

به طور عمده رنگرزی در کارگاهها به ۲روش انجام می گیرد:

رنگرزی سنتی و صنعتی

ابزار و مواد مورد نیاز در رنگرزی سنتی عبارتند از:‏

۱. ظرف (پاتیل) یا حمامی که عملیات رنگرزی و دندانه کردن در آن صورت می گیرد و باید از جنس ضد زنگ و مقاوم ,
در برابر حرارت باشد. معمولاً از ظروف استیل یا مسی استفاده می شود.‏

۲. ترازو برای توزین

۳. ترمومتر برای اندازه گیری دمای حمام رنگرزی

۴. همزن که معمولاً از جنس چوب است و برای هم زدن الیاف در حمام رنگرزی به کار می رود.‏

۵. ظروف شیشه ای مدرج مانند بشر و… برای اندازه گیری و برداشتن اسیدها و قلیاها.

۶. نمک های فلزی چون زاج سفید، زاج سبز، زاج سیاه، دی کرومات سدیم، کلرید قلع و …‏ ‏

۷. مواد قلیایی مانند سود و آمونیاک و ….

۸. اسیدها مانند اسید تارتاریک، اسید لاکتیک، اسید اگزالیک، اسید استیک، اسید سیتریک و همچنین ,
ممکن است از اسیدهای معدنی مانند اسید سولفوریک و اسید کلریدریک نیز استفاده شود.
در گذشته به جای اسید لاکتیک از “دوغ” استفاده می شد.

استفاده از آب در رنگرزی

۹. آب که به دلیل استفاده مداوم در رنگرزی، باید از شرایط و خواص لازم برخوردار باشد.‏ رنگرزی یک فرآیند,
شیمیایی است باید تمامی مراقبت های لازم به عمل اید درصورت بروزهرگونه مشکلی امکان برگشت فرآیند ,
وجود نداشته ,

و اصلاح کیفیت محصول نیز مستلزم انجام هزینه های گزافی خواهد بود که از توجیه اقتصادی برخوردارنمی باشد.

مراحل رنگرزی سنتی

در این کارگاهها رنگرزی در پاتیل های بزرگ مسی انجام می گیرد. حرارت این پاتیل ها به وسیله شغله آتش ,
که به وسیله گاز یا نفت تغذیه می شود تأمین می گردد. پشم ها بصورت ریسیده نشده,
یا کلاف نخ رنگرزی می شود.

مراحل دندانه و رنگرزی در این پاتیل های بزرگ مسی انجام می گیرید. سپس آبگیری در سانتیروفوژهایی اغلب ,
با ابعاد کوچک انجام می گیرد. به طور عمده اغلب کارها در این کارگاهها دستی و زیر نظر استادکار انجام می گیرد.

رنگرزی صنعتی

مراحل رنگرزی صنعتی

در کارگاههای بزرگ همه چیز کاملاً مکانیزه است و کارها به صورت ماشینی و با دستگاههای مختلف ,
انجام می شود و به جای پاتیل های مسی از دیگ های بخار که همان نقش را ایفا می کند استفاه می شود,
پشم معمولاً به صورت نخ رنگرزی می شود.

ابتدا نخ ها را شل پیچی می کنند دستگاه «اشلاپ فورس» نخها را به صورت شل دور بوبین های سوراخ دار,
مخصوص رنگرزی می پیچد این سوراخها برای نفوذ رنگ به داخل نخها میباشد قطر بوبین با پشم,
که دور آن پیچیده می شود به ۵/۱۷ سانتیمتر می رسد.

سپس بوبین ها را درون محفظه بوبین می چینند و این کار به صورتی انجام میگیرد که بوبین ها به هم نچسبند,
این محفظه ها بردو نوع اند.

محفظه های مخصوص رنگرزی

الف) محفظه بوبین کوچک با ظرفیت ۳۳۰ بوبین که به طور کل kg 250 وزن دارد.

ب) محفظه بوبین بزرگ با ظرفیت ۶۶۰ بوبین که به طور کل ۴۵۰ الی kg 500 بسته به بزرگی و کوچکی ,
بوبین ها وزن دارد.

در این مرحله بوبین ها آماده رنگرزی هستند. آنها را وارد محفظه رنگرزی که همان دیگ بخار لست می کنند,
البته قابل ذکر است که قبل از این مرحله باید پشم ها شسته شده باشند تا چربی آنها گرفته شود ,

زیرا چربی موجود در روی الیاف باعث عدم نفوذ رنگ به طور مناسب و یکنواخت بر روی الیاف می گردد.

شستشو توسط دترجنت صنعتی یا همان صابون صنعتی است صورت میگیرد از نمونه این صابون ها «نئونیل ۹۱۰» ,
می باشد. عمل رنگرزی باید بعد از شستشو انجام گیرد. که بسته به نوع رنگ مورد مصرف،
مواد مصرفی متفاوت اند.

تانکهای جانبی جهت تزریق آب برای رنگرزی و شستشو به مخازن اصلی رنگرزی تعبیه شده اند و عمل تزریق را,
در حین رنگرزی به مخزن اصلی انجام می دهند. تانکهای کوچک هم جهت تزریق رنگ و دندانه ,
در پشت مخازن اصلی قرار دارند.

دمای رنگرزی پشم ۴۵ الی ۵۰ درجه است که در این دما رنگ بخ مخزن اصلی تزریق می گردد. و در این هنگام ,
حرارت راتا ۱۰۰ درجه سانتیگراد می رسانند البته دمای بیشتر از این موجب نمدی شدن پشمها میگردد.

رنگرزی ۴۵ الی ۶۰ دقیقه ادامه می یابد بعد با تزریق آب سرد به مخزن اصلی شروع به سرد کردن حمام می کنند.
تا دما به ۷۵ درجه برسد و پشم دیگر رنگ را پس ندهد.

خنثی کردن آمونیاک

در مرحله بعد برای خنثی کردن آمونیاک از اسید استیک استفاده میکنند. آمونیاک محیط حمام را بازی می کند,
و اسید باعث خنثی شدن محیط می گردد. در این مرحله حمام را تخلیه می کنند.

آخرین مرحله شستشو با آب معمولی است که برای پاک کردن اسیدی که روی پشم مانده، انجام می گیرد.
بعد بوبین ها به دستگاه سانتریفوژ و سپس به دستگاه خشک کن منتقل می شوند. عمل آبگیری ,
یک ساعت و عملیات خشک کردن حدود سه تا چهار ساعت بطول می انجامد.

در این مرحله بوبین ها را سفت پیچی می کنند و نخها آماده ارائه به بازار می شوند پشم دراینجا به مدت ۳۰ دقیقه,
در دستگاه بخار حرارت می بیند تا پیچ آن از بین برود و به اصطلاح حالت ملخی پیدا نکند.

بیشتر بدانید رنگرزی با رنگ های طبیعی

در صنعت قالی بافی هنر رنگرزی سنتی و صنعتی اهمیتی تقریبا یکسان با طراحی و بافندگی دارند و اصولا بدون وجود ,
رنگ نقشی آفریده نمی شود.

در رنگرزی مهارت رنگرز در کاربد مواد رنگی اهمیت ویژه ای دارد و عامل ذرخشندگی رنگ تنها مواذ الوان نیست،
زیرا فرش هایی وجود دارند که الیاف آنها با مواد رنگ دار مرغوب رنگ آمیزی شده ،

اما به علت عدم مهارت رنگرز و فقذان نفوذ رنگ به داخل الیاف ،فرش رگه دار شده و یا برعکس بر اثر اشباع الیاف ,
ار مواد رنگی ، هنگامی که فرش ها را بر روی یکدیگر می اندازند ، رنگ های اضافی ,
به فرش های مجاورنفوذ می کنند.

رنگ ها را بر اساس ساختمان فیزیکی ، کیفیت شیمیایی ، ثبوت و نوع دندانه هایی که با آن به کار می برند,
و یا روش های رنگرزی تعریف و طبقه بندی می کنند.

رنگ های طبیعی در رنگرزی

رنگ های طبیعی:

رنگ های طبیعی شامل رنگ هایی هستند که یا منشا گیاهی داشته و از ریشه ، گل ، برگ ، میوه و پوست,
تنه ی نباتات به دست می آیند و یا رنگ های حیوانی که موجوداتی مانند حشره ی قرمز دانه و صدف ارغوان مولد آنها هستند,
و یا مانند خاک رس از معادن استخراج می شود

ایرانیان برای رنگرزی پشم و ابریشم از دیر باز از گیاهان رنگ دار نظیر انار ، گردو ، روناس ، اسپرک و همچنین ,
از حشره ی قرمز دانه استفاده می کردند.

رنگ های طبیعی اغلب گران قیمت بوده و کاربر آنها نیز مشکل بوده و در ضمن همه ی فام های رنگی را ,
نمی توان در این سری رنگ ها به دست آورد.

کاربرد رنگ های گیاهی بیشتر در روستا ها و یا در میان ایلات معمول است که اینگونه مواد را در مزارع ,
و مراتع حوالی دهات خود و در مسیر کوچ ایل به مقدار فراوان در اختیار دارند .

داناکده , فرش بوم