آیا کارمند بودن کراهت دارد؟!

در منابع حدیثی، در باب کراهت استخدام و اجیر شدن برای دیگران در فعالیت‌های اقتصادی روایتی با این عنوان
وارد شده است:

«عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ(علیه السلام) قَالَ‏ مَنْ آجَرَ نَفْسَهُ فَقَدْ حَظَرَ عَلَیْهَا الرِّزْقَ وَ کَیْفَ لَا یَحْظُرُ عَلَیْهَا
الرِّزْقَ وَ مَا أَصَابَ فَهُوَ لِرَبٍّ آجَرَه»؛‏[۱]

امام باقر(علیه السلام) فرمود: کسی که خود را اجیر دیگران کند، راه به
دست آوردن روزی را برای خود محدود ساخته است، چگونه روزی‌اش محدود نشود، در حالی‌که تمام نتیجه تلاش‌هایش (جز مقدار
اندک مندرج در قرارداد) برای کارفرمایش خواهد بود؟!

این روایت گرچه شامل تمام اجیران -مانند کارمندان و کارگران دولت و
بخش خصوصی – می‌شود اما باید به نکات ذیل نیز توجه نمود:

۱٫روی سخن این حدیث بیشتر با افرادی است
که خود را صد درصد به اجاره فرد دیگری درآورده و خود را از هر فعالیتی برای خود و یا
هر فرد دیگری غیر از موجر منع کرده‌اند.

۲٫این روایت ناظر به حرمت و یا حتی کراهت چنین اجاره‌ای نیست؛ زیرا در فقه اسلامی احکام بسیاری برای اجاره
وجود دارد که به نوعی تأیید ضمنی این کار است.

۳٫برای تمام مردم این امکان وجود ندارد که خود مستقلاً ملک و سرمایه داشته باشند تا در ملک خود کشاورزی
نموده و یا با مال و سرمایه خود به تجارت و کسب و کار بپردازند.

چه در گذشته و چه در دنیای کنونی به جهت توسعه بازار کسب و کار و…
و نیاز ادارات، سازمان‌ها و نهادهای مدنی، حتی در بخش کشاورزی و تجارت، عده‌ای باید به امور اداری بپردازند، در
نتیجه چاره‌ای جز استخدام نیروی انسانی در این بخش‌ها نیست؛ لذا برای این افراد چاره‌ای جز این راه وجود ندارد

۴٫چه در گذشته و چه در دنیای کنونی به جهت توسعه بازار کسب و کار و…
و نیاز ادارات، سازمان‌ها و نهادهای مدنی، حتی در بخش کشاورزی و تجارت، عده‌ای باید به امور اداری بپردازند، در
نتیجه چاره‌ای جز استخدام نیروی انسانی در این بخش‌ها نیست؛ لذا برای این افراد چاره‌ای جز این راه وجود ندارد.

با توجه به نکات فوق می‌توان به این نتیجه رسید که این روایت به واقعیتی اشاره می‌کند و آن واقعیت
این است که در صورت تردید بین فعالیت اقتصادی مستقل و فعالیت اقتصادی اجیرانه، اگر زمینه برای هر دو فراهم
باشد، فعالیت اجیرانه به علت قید و بندهایی که دارد، دست اجیر را در گسترش فعالیت‌های اقتصادی خواهد بست و
این واقعیتی انکار ناپذیر است.

اما اگر برای کسب درآمد تنها یک گزینه و آن هم کار اجاری وجود داشته باشد، اقدام به چنین کاری
نه تنها ناپسند نیست، بلکه شاید در مواردی واجب هم باشد(dot)

فواید تجارت کردن و اجیر نشدن

عمّارُ
السّاباطیُ: «قلتُ لأبی عبدِ اللّه علیه‏السلام: الرّجُلُ یَتّجِرُ، فإنْ هُو آجَرَ نَفسَهُ اُعطِیَ ما یُصِیبُ فی تجارتِهِ، فقالَ: لا یُواجِرْ
نفسَهُ، ولکنْ یَسترزِقُ‏اللّه‏ عز و جل ویَتَّجِرُ، فإنّهُ إذا آجَرَ نفسَهُ حَظَرَ على نفسِهِ الرِّزْقَ.»‌ عمار ساباطى: به ابو عبداللّه‏
(امام صادق علیه‏السلام) عرض کردم: انسان مى‏تواند تجارت کند با این حال اگر خودش را اجیر (دیگرى) سازد، به اندازه‏اى
که خودش تجارت کند به او داده مى‏شود.فرمود: اجیر نشود، بلکه از خداوند بزرگ روزى طلبد و دست به تجارت
زند؛ زیرا اگر مزدورى کند، مانع روزى خود شده‏ است.(الکافی: ۵/۹۰ / ۳ و ص ۲۷۳/۱ منتخب میزان الحکمه: ۶)

کشاورزی به روش هیدروپونیک

امیر المومنین علیٌّ علیه‏السلام: «تَعرَّضوا للتِّجاراتِ، فإنّ لَکُم فیها غِنىً عمّا فی أیْدی النّاسِ
، وإنّ اللّه‏َ عز و جل یُحِبُّ الُمحتَرِفَ الأمینَ.»

امام على علیه‏السلام فرمود: به کارهاى تجارى پردازید که بازرگانى شما
را از مال دیگران بى‏نیاز مى‏کند.خداوندى عز و جل پیشه‏ور درستکار را دوست دارد.(وسائل الشیعه : ۱۲ / ۴ /
۶ منتخب میزان الحکمه: ۸۸)

الإمامُ الصّادقُ علیه‏السلام: التِّجارهُ تَزیدُ فی العقلِ.

امــام صادق علیه‏السلام: تجارت کردن خرد را مى‏افزاید.(الکافی: ۵ / ۱۴۸ / ۲ منتخب میزان الحکمه: ۸۸)

الإمامُ الصّادقُ علیه‏السلام:
أنّه سألَ‏بعضَ أصْحابِهِ عَمّا یتَصَرَّفُ فیهِ، فقال: جُعِلتُ فِداکَ، إنّی کَفَفْتُ یَدی عنِ التِّجارَهِ.قالَ: ولِمَ ذلکَ؟! قالَ: انْتِظاری هذا الأمرَ.قالَ:
ذلکَ أعْجَبُ لَکُم، تَذْهبُ أمْوالُکُم، لا تَکْفُفْ عنِ التِّجارَهِ والْتمِسْ مِن فَضْلِ اللّه، افْتَحْ بابَکَ وابْسُطْ بِساطَکَ واسْتَرْزِقْ رَبَّکَ.

مستدرک الوسائل: امام صادق علیه‏السلام از شغل یکى از اصحاب خود پرسید، عرض کرد: فدایت شوم، من تجارت را کنار
گذاشته‏ام ؛ فرمود: چرا؟ عرض کرد: منتظر این امر (روى کار آمدن دولت و حکومت شما) هستم.حضرت فرمود: این از
شما تعجّب است، ثروتتان از بین مى‏رود.از تجارت دست مکش و فضل و برکت خداى را بجوى، حجره خود را
بگشاى و بساط کسب و کارت را پهن کن و از پروردگارت روزى بطلب.(مستدرک الوسائل : ۱۳ / ۱۰ /
۱۴۵۷۸ منتخب میزان الحکمه : ۱۴۶)

پی نوشت ها:

[۱].کلینی، محمد بن یعقوب، کافی، محقق، مصحح، غفاری، علی
اکبر، آخوندی، محمد، ج ‏۵، ص ۹۰، «بَابُ کَرَاهِیَهِ إِجَارَهِ الرَّجُلِ نَفْسَه‏»، تهران، دار الکتب الإسلامیه، چاپ چهارم، ۱۴۰۷ق.

تبیان