شرح مختصری از مفهوم جهاد کبیر با توجه به آیات قرآن

جهاد کبیر از منظر قرآن

خداوند متعال جامعه مؤمنین را برتر از دیگران قرار داده و این برتری را که به دلیل ایمان مؤمنین
است، به طور صریح در آیات قرآن بیان فرموده است.

به عنوان نمونه می توان به آیه ی ۱۳۹ سوره آل عمران اشاره کرد که فرمود: «وَ لَا تَهِنُوا وَ
لَا تَحْزَنُوا وَ أَنْتُمُ الْأَعْلَوْنَ إِنْ کُنْتُمْ مُؤْمِنِینَ» [و سست نشوید! و غمگین نگردید! و شما برترید اگر ایمان داشته
باشید]

همچنین در آیه ۳۵ سوره مبارکه محمد(صلی الله علیه و اله) این برتری مطرح شده و در همین آیه
مؤمنین از این که خود را در موضع ضعف قرار دهند نهی شده اند.«فَلَا تَهِنُوا وَ تَدْعُوا إِلَى السَّلْمِ وَ
أَنْتُمُ الْأَعْلَوْنَ…» [پس هرگز سست نشوید و (دشمنان را) به صلح (ذلت‏بار) دعوت نکنید در حالى که شما برترید…]

بنا
بر همین برتری، بدیهی است که جامعه ی مؤمنین ملزم اند از برخی رفتارها به طور جدی پرهیز نمایند.از جمله
ی این رفتارها، برقراری رابطه ی دوستی با دشمنان و پذیرفتن سرپرستی و سلطه ی آنان است که مؤمنین به
هیچ وجه مجاز به آن نیستند.

در آیه ی ۹ سوره ی ممتحنه اینگونه آمده است: «إِنَّمَا یَنْهَاکُمُ اللَّهُ عَنِ الَّذِینَ قَاتَلُوکُمْ فِی الدِّینِ وَ أَخْرَجُوکُمْ
مِنْ دِیَارِکُمْ وَ ظَاهَرُوا عَلَى إِخْرَاجِکُمْ أَنْ تَوَلَّوْهُمْ وَ مَنْ یَتَوَلَّهُمْ فَأُولَئِکَ هُمُ الظَّالِمُونَ» [همانا خدا شما را در مورد
کسانی که در امر دین با شما پیکار کردند و شما را از خانه هایتان بیرون راندند یا به بیرون
راندن شما کمک کردند، نهی می کند از این که با آنها دوستی کنید و هرکس با آنها دوستی کند
ظالم و ستمگر است]

نکته مهم و قابل ذکر آن که خداوند متعال در این آیه به مؤمنین اعلام می
دارد که با دو گروه دشمن آشکار (الَّذِینَ قَاتَلُوکُمْ فِی الدِّینِ وَ أَخْرَجُوکُمْ مِنْ دِیَارِکُمْ) و دشمن پنهان (ظَاهَرُوا عَلَى
إِخْرَاجِکُمْ) مواجه اند و پذیرش دوستی و سرپرستی هر دو گروه ممنوع است.همچنین خداوند در این آیه، پذیرش دوستی و
سرپرستی دشمنان را یکی از مصادیق ظلم دانسته است (وَ مَنْ یَتَوَلَّهُمْ فَأُولَئِکَ هُمُ الظَّالِمُونَ).

همین نکات در آیات دیگری از قرآن کریم نیز بیان شده است.به عنوان مثال در آیه ی ۵۱ سوره ی
مبارکه ی مائده آمده است: « یَا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا لَا تَتَّخِذُوا الْیَهُودَ وَ النَّصَارَى أَوْلِیَاءَ بَعْضُهُمْ أَوْلِیَاءُ بَعْضٍ وَ
مَنْ یَتَوَلَّهُمْ مِنْکُمْ فَإِنَّهُ مِنْهُمْ إِنَّ اللَّهَ لَا یَهْدِی الْقَوْمَ الظَّالِمِینَ».جالب آن که خداوند در این آیه کسانی را که
دوستی و سرپرستی دشمن را می پذیرند، جزو همان گروه معرفی می کند(وَ مَنْ یَتَوَلَّهُمْ مِنْکُمْ فَإِنَّهُ مِنْهُمْ) و اشاره
به گروه ظالمین در پایان این آیه نیز قابل توجه و تأمل است.

البته باید توجه داشت که دین، از سوی دیگر راه تعامل سازنده و روابط حسنه را، با شرایطی باز کرده
است.این موضوع در آیه هشتم سوره ی ممتحنه بیان شده است: « لَا یَنْهَاکُمُ اللَّهُ عَنِ الَّذِینَ لَمْ یُقَاتِلُوکُمْ فِی
الدِّینِ وَ لَمْ یُخْرِجُوکُمْ مِنْ دِیَارِکُمْ أَنْ تَبَرُّوهُمْ وَ تُقْسِطُوا إِلَیْهِمْ إِنَّ اللَّهَ یُحِبُّ الْمُقْسِطِینَ» [خدا شما را از نیکى
کردن و رعایت عدالت نسبت به کسانى که در راه دین با شما پیکار نکردند و از خانه و دیارتان
بیرون نراندند نهى نمى‏کند؛ چرا که خداوند عدالت‏پیشگان را دوست دارد]

ببینید دین چه زیبا هم عزت و کرامت جامعه
مؤمنین را حفظ کرده و هم باب ایجاد روابط با دیگران و استفاده از این فضا را برای آنان گشوده
است.بنابراین می توان اینگونه نتیجه گرفت که کسانی که سر جنگ با مؤمنین ندارند و به دشمنی با ایشان همت
نمی ورزند، می توانند طرف روابط حسنه و تعامل سازنده ی مؤمنین قرار گیرند.

یکی از مهمترین موضوعاتی که مؤمنین در این حفظ برتری و عزت باید به آن توجه داشته باشند، «عدم اطاعت
از دشمن» است.این موضوع در آیات متعددی از قرآن به صراحت بیان شده است.از جمله، در اولین آیه ی سوره
احزاب اینگونه آمده است: «یَا أَیُّهَا النَّبِیُّ اتَّقِ اللَّهَ وَ لَا تُطِعِ الْکَافِرِینَ وَ الْمُنَافِقِینَ إِنَّ اللَّهَ کَانَ عَلِیمًا حَکِیمًا»
[اى پیامبر! تقواى الهى پیشه کن و از کافران و منافقان اطاعت مکن که خداوند عالم و حکیم است].

موضوع عدم اطاعت از دشمن آن قدر دارای اهمیت بوده که خداوند متعال بلافاصله پس از تقوا، آن را مطرح
فرموده است.دلیل این دستور نیز آن است که خداوند دستورالعمل و برنامه ی زندگی برای مؤمنین در همه ی شئون
ارائه فرموده که این نکته در دومین آیه سوره ی احزاب بیان شده است.

آن جا که فرمود: «وَاتَّبِعْ مَا یُوحَى إِلَیْکَ مِنْ رَبِّکَ…» [و از آنچه از سوى پروردگارت به تو وحى مى‏شود
پیروى کن…].

اما در آیه ی سوم این سوره نکته ای مطرح شده که بسیار قابل توجه است: «وَتَوَکَّلْ عَلَى اللَّهِ وَکَفَى
بِاللَّهِ وَکِیلًا» که البته باید با توجه به آیه ی ۴۸ همین سوره آن را فهم نمود.مووضع عدم اطاعت از
دشمن و توکل بر خدا در آیه ی ۴۸ نیز تکرار شده و البته یک کته بسیار مهم در میان
این دو مطرح شده است.به این آیه توجه کنید: «وَ لَا تُطِعِ الْکَافِرِینَ وَ الْمُنَافِقِینَ وَ دَعْ أَذَاهُمْ وَ تَوَکَّلْ
عَلَى اللَّهِ وَ کَفَى بِاللَّهِ وَکِیلًا» [و از کافران و منافقان اطاعت مکن، و به آزارهاى آنها اعتنا منما، و
بر خدا توکل کن، و همین بس که خدا حامى و مدافع (تو) است].

نکته ی بسیار مهمی که از آن سخن گفتیم عبات « دَعْ أَذَاهُمْ » است که خداوند متعال با بیان
این دو کلمه نشان داده است که برای اذیت و آزاری که دشمنان نسبت به مؤمنین روا می دارند اهمیت
و اعتباری قائل نیست و برای همین، دستور به رها کردن این تفکر و سخنان فرموده است.در این جا ذکر
این نکته لازم است که اگر مؤمنین به خدا تکیه کرده (تَوَکَّلْ عَلَى اللَّهِ) و مطیع دشمن نشوند (لَا تُطِعِ
الْکَافِرِینَ وَ الْمُنَافِقِینَ) و عزت خود را حفظ کنند، دیگر دشمن توانایی ضربه زدن به آنان را نخواهد داشت.پروردگار مهربان
همین نکته را به گونه ای دیگر در آیه ی ۱۱۳ سوره ی هود مطرح فرموده است: « وَ لَا
تَرْکَنُوا إِلَى الَّذِینَ ظَلَمُوا فَتَمَسَّکُمُ النَّارُ… » [و بر ظالمان تکیه ننمایید، که موجب مى‏شود آتش شما را فرا گیرد…]
که در این جا خداوند دستور به عدم تکیه مؤمنین بر ظالمین(دشمن) فرموده است زیرا نتیجه آن ضرر و زیان
برای مؤمنین است (فَتَمَسَّکُمُ النَّارُ)

در مورد آیه ی ۴۸ سوره ی احزاب که قبلاً ذکر شد، توجه به این
نکته لازم است که متأسفانه امروز نیز نظیر این طرز فکر غلط را در کشور خودمان شاهدیم.برخی در پاسخ به
این سؤال که چرا باید در برابر دشمن کوتاه آمد یا چرا باید با او مذاکره کرد یا چرا باید
به نوعی با دشمن کنار آمد؟ اینگونه پاسخ می دهند که: چون او قدرت دارد اگر با وی کنار نیاییم
دست به تحریم، تهدید، جنگ و … علیه ما می زند و برای این که مورد اذیت از طرف دشمن
قرار نگیریم راهی جز این نداریم.حال آن که این بهانه ای بیش نیست تا خطاهای خود را توجیه نمایند.این نوع
فکر دقیقاً نقطه ی مقابل دستورات قرآنی است و چه بسا اینگونه عزت جامعه ی اسلامی مورد خدشه واقع شود.

همین مسأله در آیه ی ۵۲ سوره ی مبارکه ی مائده تحت عنوان “بیماری درونی” آنان بیان شده است: «
فَتَرَى الَّذِینَ فِی قُلُوبِهِمْ مَرَضٌ یُسَارِعُونَ فِیهِمْ یَقُولُونَ نَخْشَى أَنْ تُصِیبَنَا دَائِرَهٌ…» [مى ‏بینى کسانى که در دلهایشان بیمارى است
در دوستى با آنان شتاب مى ‏ورزند مى‏ گویند مى‏ ترسیم به ما حادثه ناگوارى برسد…]

باید به خدا پناه
برد از این که انسان مصداق این آیه شریفه باشد.

این همه، شرح مختصری از مفهوم جهاد کبیر بود که در آیه ی ۵۲ سوره ی فرقان آمده است: «فَلَا
تُطِعِ الْکَافِرِینَ وَجَاهِدْهُمْ بِهِ جِهَادًا کَبِیرًا ».بنابراین، جهاد کبیر به معنای عدم اطاعت از دشمن است که منجر به حفظ
برتری و عزت مؤمنین و در نهایت، پیروزی و سعادت آنان خواهد شد.در این زمینه سخن بسیار است که به
منظور اختصار به همین میزان بسنده می شود.

اصفهان شرق