آشنایی با دارایی بافی از صنایع دستی مردم یزد

دارایی بافی نوعی هنر بافت پارچه است که در استان یزد رواج دارد .در واقع این کار روش قدیمی برای بافت پارچه از جنس ابریشم می باشد که نقش های خاصی دارد و نوع رنگرزی آن متفاوت است .جالب است بدانید در گذشته از آنجا که ابریشم بسیار گرانقیمت بود آن را در جهاز عروس به عنوان سرمایه قرار می دادند .برای آشنایی بیشتر با این هنر زیبا در ادامه با پرشین وی همراه باشید.

نحوه انجام دارایی بافی در یزد

ایکات (به معنی: بستن، گره زدن و پیچاندن تار و پود به هم است) که در ایران دارایی بافی خوانده می‌شود.
این روش قدیمی بافت پارچه در حال حاضر تنها در شهر یزد انجام می‌شود. در اصل دارایی
بافته‌ای از ابریشم است که ویژگی خاص و شهرت آن به دلیل نقش‌های خاص و سبک رنگرزی بسیار ابتدایی آن است

که ریشه در دل تاریخ دارد. به دلیل همین نوع رنگرزی،‌ هیچ‌گاه نمی‌توان دو پارچه دارایی شبیه به هم را دید؛
چون رنگ‌بندی و موج پارچه‌های بافته شده با هم متفاوت است.

به دلیل اینکه جنس این پارچه در گذشته از ابریشم طبیعی بوده و بسیار گران قیمت بوده است در جهیزیه عروس
آن را به عنوان سرمایه و دارایی قرار می‌داده‌اند. امروزه اما دارایی بافی با نخ ویسکوز
و ابریشم مصنوعی انجام می‌شود.

ایکات سه نوع است: ایکات تاری، ایکات پودی و ایکات تاری پودی.

بافت پارچه دارایی به وسیله دستگاه دارایی بافی انجام می‌شود، در ابتدای کار بافت باید الیافی که وظیفه
رنگ آمیزی و پیاده کردن نقش بر پارچه را دارند رنگ آمیزی شوند؛ برای رنگ کردن الیاف در گذشته
از رنگ‌های گیاهی، طبیعی و روش‌های سنتی استفاده می‌شده است
و امروزه مانند سایر رنگرزی‌ها رنگهای شیمیایی جایگزین شده‌اند.

هنر زیبای دارایی بافی

پیش از رنگرزی الیاف را مرتب و به دسته‌های مرتب ۳۰ یا ۴۰تایی تقسیم می‌کنند. پس از آن دسته‌های الیاف را
از داخل دو تکه چوب که دارای سوراخ‌های زیادی هستند عبور می‌دهند به شکلی که ابتدا و انتهای
دسته‌های الیاف به وسیله آنها مهار می‌شوند و مرتب در کنار یکدیگر قرار می‌گیرند

تا ‌هنرمند بتواند به آسانی طرح را بر روی الیاف منتقل کند. برای جدا کردن تقریبی الیاف هم‌رنگ، مابین آنها
را با نخ موم زده گره می‌زنند؛ البته این گره‌ها خیلی دقیق عمل نمی‌کنند
اما تا حدودی الیاف هم‌رنگ را از هم جدا نگه‌ می‌دارند.

پس از دسته‌بندی الیاف نوبت به جان بخشیدن با رنگ به الیاف می‌رسد. در این مرحله دسته‌های الیاف را
از دو تکه چوب باز می‌کنند و با توجه به طرح و رنگ تعیین شده، رنگ می‌کنند؛ پس از رنگرزی،
دسته‌های الیاف را با آب می‌شویند تا رنگ روی الیاف ثابت شود.

بعد از رنگ گرفتن الیاف گره‌ها را از الیاف باز می‌کنند؛ با باز کردن گره‌ها، قسمت‌هایی که با گره از هم جدا شده بودند
خیلی کم با دیگر رنگ‌ها مخلوط شده‌اند و زیبایی خاصی به الیاف رنگرزی شده‌ می‌دهند.

گام بعدی بافت پارچه است. بعد از چله‌کشی، نخ‌ها را به دستگاه دارایی بافی می‌بندند و بافت پارچه دارایی
آغاز می‌شود. پارچه دارایی کمی حالت کشی دارد به همین دلیل طرح‌ها خیلی دقیق بر روی پارچه
پیاده نمی‌شوند؛ به طور معمول طرح‌های دارایی ساده، هندسی و بزرگ هستند.

کاربرد دارایی بافی

پارچه بافته شده با این سبک دارای کاربردهای مختلفی است مثل: چادر شب، آستری، لحاف، بقچه و رومیزی
که با توجه به نوع استفاده در اندازه و ابعاد مختلف بافته می‌شود.

بیشتر بدانید دارایی بافی، نساجی سنتی رو به زوال در یزد

بافت دارایی، روشی کهن در بافت پارچه‌های منقوش با رنگ پذیر کردن نخ‌ها پیش از بافتن آنهاست
اما امروزه این هنر و صنعت مانند سایر دستباف‌ها با ماشینی شدن، رو به زوال رفته است.

«دارایی» یا «ایکات» واژه مالایی است که در زبان فارسی به آن دارایی گفته می‌شود.
در مورد وجه تسمیه این نام، گفته می‌شود نام دارایی از آن جهت برای آن رایج شده است که در قدیم این پارچه
جزء جهیزیه عروس و از وسایل و سرمایه‌های او بوده است و از این جایگاه، دارایی هر عروس محسوب می‌شده است.

هم‌چنین در باور عامه این نقل قول وجود دارد که چون اشخاص خاصی که این نوع پارچه را می‌خریدند،
متمول بودند، به آن دارایی گفته‌اند.

بافت دارایی، روشی کهن در بافت پارچه‌های منقوش با رنگ پذیر کردن نخ‌ها پیش از بافتن آنهاست
و به تدریج و به موازاتی که در کار بافتن پیش می‌رود، نقوش آن نیز نمودار می‌شود.

ایکات به معنی بستن یا گره زدن یا پیچاندن است و منظور از آن، شیوه بستن تار و پود از روی الگویی است
که از پیش آماده شده است.

مانتوی دوخته شده با پارچه حاصل از دارایی بافی

خواستگاه این روش دقیقاً مشخص نیست اما برخی از محققان بر این باور هستند که این گونه بافت را
قرن‌ها قبل از توسعه بازرگانی اروپا، در قرون پانزدهم و شانزدهم میلادی اقوام گوناگونی
در ممالک مختلف جهان هر یک مستقل از دیگری ابداع و به موازات یکدیگر رشد داده‌اند.

ضمن آن که برخی از پژوهشگران با تاکید بر پیچیدگی این روش بافت، شک دارند که ایکات را بیش از یک قوم
ابداع کرده باشند و بر این اساس آن را دارای زادگاه خاص و واحدی نمی‌دانند.

تنوع، پیچیدگی و ظرافت نقوش و روش‌هایی که در جزایر مالی، سومبا، سوماترا و برنئو یافت شده است،
دلالت بر آن دارد که اگر زادگاه واحدی بر این شیوه بافت وجود داشته باشد، در منطقه اندونزی بوده است.

قدیمی‌ترین ایکات موجود، مصری است که تاریخ بافت آن مربوط به حدود ۱۱۰ سال قبل از میلاد است.

نقش‌های دیواری آجنته که در شمال غربی هندوستان در حدود ۵۰ سال پیش از آن ساخته شده است،
زنانی را نشان می‌دهد که جامه‌هایی با نقش ایکات پوشیده‌اند. نبود مدارک دیگر، تعیین تاریخ دقیق
بافت را دشوار و پیگیری چگونگی توسعه روش‌ها و نفوذ نقش‌های بیگانه را ناممکن می‌سازد.

ایکات را از مکزیک تا پرو می‌بافتند، ضمن آن که در بیشتر مناطقی که در حوزه اسلام واقع شده بودند
از ماداگاسکار تا اسپانیا گرفته و از هندوستان تا آفریقای غربی، این روش بافت مشاهده شده است.

نخو مورد استفاده در دارایی بافی

در کشور ایران، این شیوه بافت از گذشته‌های دور در مناطق مختلفی چون یزد، کاشان، آذربایجان، خوزستان،
تبریز، گیلان و رشت وجود داشته اما بیشتر از هر نقطه دیگری در کارگاه‌های سنتی یزد وجود دارد.

چند نفر از نساجان ایران از جمله مرحوم رمضان رضایی و غضنفر ملک ثابت هنوز این شیوه بافت را حفظ کرده بودند.

البته بافت ترمه دارایی که تلفیقی از دو نوع پارچه دارایی و ترمه است و با دستگاه دارایی خاصی بافته می‌شود
بیش از ۱۵ سال پیش توسط غضنفر ملک ثابت ابداع شده و هم اکنون نیز خریداران بسیار زیادی دارد.

در گذشته، دارایی توسط زنان در خانه‌ها به صورت کارمزدی بافته می‌شد. هر بافنده به طور معمول
روزانه حدود ۱۸۰ گرم ابریشم مصنوعی مصرف و دارایی یا رومیزی ابریشمی تولید
می‌کرده است که اطرافش را با نخ‌هایی از نخ ابریشم بافته و زینت می‌دادند.

دارایی در رنگ‌های متنوع و نقوشی چون شطرنجی راه راه و گل‌های خاصی که به اصطلاح محلی پیچون
نام دارد، تهیه می‌شود و برای تهیه آنها نخ‌های تارها را به روش خاصی رنگ می‌کنند
که پس از بافت این نقوش ظاهر می‌شوند.

تاریخچه دارایی بافی

نقش‌های دیواری آجنته که در شمال غربی هندوستان در حدود ۵۰ سال پیش از آن ساخته شده است،
زنانی را نشان می‌دهد که جامه‌هایی با نقش ایکات پوشیده‌اند. نبود مدارک دیگر، تعیین تاریخ دقیق
بافت را دشوار و پیگیری چگونگی توسعه روش‌ها و نفوذ نقش‌های بیگانه را ناممکن می‌سازد.

ایکات را از مکزیک تا پرو می‌بافتند، ضمن آن که در بیشتر مناطقی که در حوزه اسلام واقع شده بودند
از ماداگاسکار تا اسپانیا گرفته و از هندوستان تا آفریقای غربی، این روش بافت مشاهده شده است.

در کشور ایران، این شیوه بافت از گذشته‌های دور در مناطق مختلفی چون یزد، کاشان، آذربایجان، خوزستان،
تبریز، گیلان و رشت وجود داشته اما بیشتر از هر نقطه دیگری در کارگاه‌های سنتی یزد وجود دارد.

چند نفر از نساجان ایران از جمله مرحوم رمضان رضایی و غضنفر ملک ثابت هنوز این شیوه بافت را
حفظ کرده بودند.

البته بافت ترمه دارایی که تلفیقی از دو نوع پارچه دارایی و ترمه است و با دستگاه دارایی خاصی بافته می‌شود
بیش از ۱۵ سال پیش توسط غضنفر ملک ثابت ابداع شده و هم اکنون نیز خریداران بسیار زیادی دارد.

در گذشته، دارایی توسط زنان در خانه‌ها به صورت کارمزدی بافته می‌شد. هر بافنده به طور معمول روزانه
حدود ۱۸۰ گرم ابریشم مصنوعی مصرف و دارایی یا رومیزی ابریشمی تولید می‌کرده است
که اطرافش را با نخ‌هایی از نخ ابریشم بافته و زینت می‌دادند.

کارگاه دارایی بافی

دارایی در رنگ‌های متنوع و نقوشی چون شطرنجی راه راه و گل‌های خاصی که به اصطلاح محلی پیچون نام دارد،
تهیه می‌شود و برای تهیه آنها نخ‌های تارها را به روش خاصی رنگ می‌کنند
که پس از بافت این نقوش ظاهر می‌شوند.

نقوش عمده دارایی شامل کج راه، تک خال، جیم مشکی، خط ابریشمی، زیر شلواری، پیراهنی، چادر شب ،
بقچه و نقوش قدیمی در طول زمان فراموش شده است. از طرفی تنها قسمتی از تار با طراحی
کاملا ابتدایی و اغلب شکل لوزی با سه رنگ زرد، سبز قرمز نقش‌بندی می‌شود و پودها ساده و بدون نقش است.

در هنگام بافت دارایی، تارها که نقش روی آن شکل گرفته است و رنگ آمیزی شده به طور معمول ثابت هستند
و پود تنها با آن‌ها بافته می‌شود.

در دارایی رنگ‌ها، تموج و زیبایی خاصی دارند ‌که مربوط به شیوه خاص رنگرزی و نقش بندی آن است.

گفتنی است، البته امروزه این هنر صنعت مانند سایر دستباف‌ها با ماشینی شدن نساجی رو به زوال رفته است.

بانی بوم , ایسنا