سنوات خدمت برای طلاق

طلاق

در میان زنان و مردانی که مجبور می شوند با عقدنامه به سراغ قانون بروند و حقی که احساس می
کنند ضایع شده را احقاق کنند، برخی با دردسری کمتر مشکل خود را حل و فصل می کنند و برخی
دیگر نیز درگیر مراحلی طولانی مدت می شوند.
مهریه همواره یکی از مهم ترین موارد اختلاف میان همسران است، چه در زمان تعیین آن در زمان عقد و
چه در زمان مطالبه آن از سوی زن.
در جامعه ما مرسوم است که مهریه زنان هنگام ازدواج مشخص و تعیین می شود و در بیشتر موارد نیز
نوع پرداخت آن عندالمطالبه است.

مهریه، سنتی اسلامی و یکی از ارکان عقد و جزو شروط اساسی عقد است.
این مساله آن گونه که پیمان حسن پور می گوید، در زمان عرب جاهلیت نیز وجود داشت و تا مدتی
پس از ظهور دین اسلام در شبه جزیره عربستان نیز همچنان با شکل و شمایل عرب جاهلی در ازدواج ها
تعیین می شد، اما پس از صدور دستورهای صریح دین اسلام در این خصوص، شکل آن به وضعیتی اسلامی تغییر
کرد.

حسن پور در ادامه با ذکر شرایطی در خصوص تعیین مهریه می گوید: «تعیین مهریه شرایط خاصی دارد.
مثلا مهریه حتما باید مال مشخص و معلومی باشد.
به همین دلیل در بیشتر موارد پول، خانه، طلا، خودرو، زمین و خانه به عنوان مهریه تعیین می شود.
شرط دیگر مهریه این است که قابل تملک باشد.
معلوم بودن، معین بودن و قابل پرداخت بودن نیز از دیگر شروطی است که باید در زمینه تعیین مهریه مورد
نظر قرار گیرد.
در برخی پرونده ها دیده شده طرفین چیزهایی را به عنوان مهریه تعیین کرده اند که این مشخصات و خصوصیات
را نداشته است.

مثلا زنی مهریه خود را دست راست همسرش تعیین کرده است.
چنین مهریه ای باطل است، زیرا در صورت مطالبه زن، مرد نمی تواند دستش را قطع کند و به او
بدهد و فقها نیز چنین مساله ای را تایید نمی کنند.
ممکن است زنی مهریه خود را سایه نردبام قرار دهد.
این مهریه نیز باطل است، چون امکان پرداخت آن وجود ندارد و اساسا سایه نردبام ارزشی ندارد.
در برخی موارد هم زن مثلا نیم کیلو پر مگس یا زنبور را مهریه خود قرار می دهد تا مثلا
همسرش هیچ گاه نتواند این مهریه را بپردازد و او را طلاق دهد.
نکته مهم این است که در جامعه هیچگاه پر مگس یا زنبور خرید و فروش و معامله نمی شود و
این مهریه ارزشی ندارد؛ البته ممکن است مهریه مثلا ۲۰۰۰ عدد زنبور باشد که چون در جامعه زنبور برای تهیه
عسل خرید و فروش می شود، ارزش دارد و می تواند مهریه تلقی شود.
در چنین شرایطی که مهریه نامشخص باشد یا چیزی باشد که قابلیت دریافت نداشته باشد، قانونگذار مهرالمثل را پیش بینی
کرده است.»

حسن پور در ادامه با ارائه تعریف قانونی در این خصوص می گوید: «از نظر قانون مهرالمثل مهری
است که در زمان عقد بر آن توافق نشده یا توافق بر مهر شده، اما به دلیلی مهر تعیین باطل
شد یا فاقد مالیت باشد یا عدم مهر در عقد شرط شده باشد یا این که نکاح به جهتی باطل
باشد و زن به بطلان نکاح جاهل بوده باشد.
ممکن است همسران در زمان عقد بر سر تعیین مهریه به توافق نرسند و این مساله را در عقدنامه قید
کنند یا این که ممکن است زنی در عقدنامه شرط کند مهریه نمی خواهد یا به جای ذکر عدد و
رقمی خاص، ذکر کند که مهریه او مهرالمثل است.

در مواردی که مهریه چیز اندکی باشد که قابلیت پرداخت داشته باشد، دیگر به زن مهرالمثل تعلق نمی گیرد.
مثلا ممکن است مهریه زنی یک جلد قرآن کریم باشد.
اگر او دادخواستی برای دریافت مهرالمثل به دادگاه ارائه کند، این دادخواست در همان معاونت ارجاع رد می شود، زیرا
قرآن چیزی است که مالیت دارد و قابل خرید و فروش است و می توان یک جلد یا چند جلد
از آن را به بهای مشخصی خرید.
اگر حتی مهریه یک جلد قرآن خطی تعیین شود، باز هم این موضوع شامل مهرالمثل نمی شود و در صورت
مطالبه زن، مرد باید عین آن را پرداخت کند زیرا قرآن خطی نیز قابل خرید و فروش است.»

البته یکی
از شرایط تعلق گرفتن مهرالمثل به زن نیز این است که او حتما پس از عقد مطالبه مهرالمثل کند و
حتما با همسرش زناشویی داشته باشد و اصطلاحا باکره نباشد.
حسن پور با بیان این توضیح ادامه می دهد: «زن برای دریافت مهرالمثل همان مسیری را باید طی کند که
هنگام دریافت مهریه طی می کند.
ارائه دادخواست، گام اول است.
او در دادخواست خود باید دلیل مطالبه مهرالمثل را عنوان کند تا برای دادگاه محرز شود که شرط دریافت مهرالمثل
محقق شده است.

مثلا ذکر کند که در زمان عقد ازدواج شرایطی وجود داشته که سبب شده عقد باطل شود و او
در آن زمان نسبت به این شرایط اشراف و آگاهی نداشته است و حالا به دلیل جاهل بودن نسبت به
این شرایط مهرالمثل خود را می خواهد.
یا این که عنوان کند در زمان عقد، توافقی بر سر مهریه نداشته اند و تعیین آن به بعد از
عقد موکول شده و حالا مهریه خود را می خواهد.
فرقی هم نمی کند که زن در زمان جدایی از شوهر خود مهرالمثل خود را مطالبه کند یا در زمان
زندگی با وی.
تمامی شرایطی که در مورد مهریه وجود دارد، در این خصوص نیز وجود خواهد داشت.
تنها تفاوت این پرونده با پرونده عادی مهریه این است که دادگاه موضوع تعیین مهرالمثل را به کارشناس ارجاع می
دهد.»

این کارشناس رسمی قوه قضاییه در خصوص شیوه کارشناسی چنین پرونده هایی می گوید: «کارشناسی در خصوص مهرالمثل امری
پیچیده و خاص است و رسیدگی به آن در صلاحیت تمامی کارشناسان نیست.
برخی کارشناسان تنها به تعیین نفقه گذشته و اقارب اشراف و صلاحیت دارند و برخی کارشناس اجرت المثل و مهرالمثل
نیز هستند.
پس از ارجاع پرونده به کارشناس نیز ابتدا کارشناس با زوجه مذاکره می کند.

مواردی مانند: وضعیت زن از لحاظ سن، زیبایی، تحصیلات، موقعیت خانوادگی، عرف و عادات مرسوم آن منطقه، وضعیت پدری و
مواردی از این دست در تعیین میزان مهرالمثل بسیار موثر است.
در تمامی این موارد کارشناس با زوجه صحبت می کند.
درخصوص مواردی مانند تحصیلات زوجه، اگر مدعی تحصیلات بالاست باید مدارکی را به کارشناس نشان دهد.
اگر او مدرکی نشان ندهد و همسرش نیز مدعی دروغ بودن ادعای همسرش در خصوص تحصیلات بالا باشد، این مساله
نیازمند تشکیل جلسات بیشتر برای اثبات این موضوع است.»

مواردی مانند وضعیت زن از لحاظ سن، زیبایی تحصیلات، موقعیت خانوادگی،
عرف و عادات مرسوم آن منطقه وضعیت پدری و مواردی از این دست در تعیین میزان مهرالمثل بسیار موثر استحسن
پور در ادامه به نکته جالبی اشاره می کند و می گوید: « یکی از نکاتی که کارشناسان در این
خصوص به آن توجه می کنند، وضعیت مهریه خواهر این خانم است که ملاکی تعیین کننده برای تعیین مهرالمثل است.
مثلا اگر او خواهری داشته باشد که از لحاظ تحصیلات، موقعیت شغلی و زیبایی با این خانم در یک رده
باشد، مهریه او بررسی می شود؛ البته در نهایت عین آن مهریه برای این خانم تعیین نمی شود، اما مهریه
خواهر به نوعی پایه تعیین مهرالمثل قرار می گیرد.

نکته دیگری که باید به آن توجه داشت این است که در صورت اعتراض زن یا مرد نسبت به
مهرالمثل تعیین شده، این موضوع قابلیت ارجاع به هیات ۳ نفره کارشناسی را نیز دارد.
در صورتی که نظر این هیات نیز مورد اعتراض یکی از طرفین واقع شود، این روال تا هیات ۵نفره و
هیات ۷ نفره ادامه خواهد داشت.
هزینه کارشناسی نیز در این مورد مانند بحث «نفقه گذشته» از سوی طرف معترض چه زن و چه مرد پرداخت
خواهد شد.
پس از قطعی شدن رای نیز سایر مراحلی که در خصوص مهریه وجود داشت، در مورد این پرونده ها مصداق
پیدا می کند و مرد موظف به پرداخت آن می شود.» وقتی از این کارشناس قوه قضاییه سوال می کنم
که بیشتر مراجعان شما در بحث «مهرالمثل» چه کسانی هستند؟ پاسخ می دهد: «اغلب افرادی که مهرالمثل آنها برای کارشناسی
ارجاع می شود، افرادی از طبقات پایین با سطح معلومات و سواد اندک هستند که معمولا در زمان ازدواج از
مشاوره های حقوقی به شکل درست استفاده نکرده اند و به دلیل دسترسی نداشتن به قانون گرفتار این معضل شده
اند.
این پدیده در میان قشر تحصیلکرده اجتماع نیز به ندرت دیده می شود که با عدم تعیین مهریه یا توافق
بر سر آن در زمان عقد، پرونده به کارشناسی ارجاع می شود.»

نحله، هدیه ای برای زمان طلاق

یکی دیگر از مباحثی که در برخی پرونده
های خانوادگی مطرح می شود بحث نحله است.
نحله از نظر حقوقی، هدیه ای است که در مقابل آن ثمن و عوض نیست.
یعنی قیمت و بهایی ندارد و زمانی که شرایط دریافت اجرت المثل توسط دادگاه برای زوجه فراهم نمی شود، به
او نحله تعلق می گیرد.
در بحث اجرت المثل به این مساله اشاره شد که یکی از شرایط تعلق گرفتن اجرت المثل به زن این
است که امور منزل را به دستور همسرش انجام دهد.
شرط دیگر هم این است که زن با هدف دریافت دستمزد یا دریافت حق یا امتیازی، این فعالیت ها را
انجام نداده باشد.

بررسی موارد بالا نشان دهنده اهمیتی است که دین اسلام برای حقوق زنان قائل است؛ حقوقی که اگر به
درستی تبیین شود و افراد خود را مکلف به ادای آن کنند یا هنگام مشکلات برای دریافت آن کمی صبر
و حوصله داشته باشند، قطعا از گرفتاری های بعدی جلوگیری خواهد کرد.

آفتاب