برج‌های خرقان قزوین ؛ سفری به اعماق تاریخ در برج‌های خرقان

خرقان کجاست ؟ خرقان یک منطقه تاریخی و جغرافیایی در ایران است که به دو ناحیه اصلی تقسیم می‌شود: روستای خرقان در استان سمنان و بخش خرقان در استان مرکزی.روستای خرقان در نزدیکی شهر شاهرود در استان سمنان واقع شده و به عنوان یک روستای سالم از سوی سازمان بهداشت جهانی معرفی شده است. این روستا به دلیل جاذبه‌های طبیعی و تاریخی، به ویژه در فصل پاییز، میزبان گردشگران زیادی است . برج‌های خرقان، دو برج آجری به جا مانده از دوره سلجوقیان، در دشت وسیع خرقان و در نزدیکی روستای حصار از توابع شهرستان آوج استان قزوین قرار دارند. این دو برج تاریخی که با فاصله کمی از یکدیگر ساخته شده‌اند، به عنوان یکی از ارزشمندترین آثار معماری ایران به شمار می‌روند.. جهت بررسی ارزش تاریخی و فرهنگی برج های خرفان مطالب ما را در پرشین وی ببینید.

برج‌های خرقان قزوین

برج‌های خرقان در محوطه وسیعی به فاصله کمی از یکدیگر قرار گرفته‌‏اند و از بسیاری جهات با هم شباهت دارند؛ با این تفاوت که برج شرقی قدیمی‌‏تر از برج غربی بوده و ۲۶ سال زودتر ساخته شده است. این برج‌ها که در کنار قبرستان ۱۰۰۰ ساله روستای حصار ولی‌عصر قرار دارند، هنر معماران دوره خود را به نمایش می‌گذارند و از معدود بناهای اسلامی هستند که علت ساخت و سازندگان آن در هاله‌ای از ابهام قرار دارد. برج‌های خرقان در ۲۳ خرداد ۱۳۵۶ به شماره ۱۳۹۵ در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسید.

روستای خرقان در نزدیکی شهر شاهرود در استان سمنان واقع شده و به عنوان یک روستای سالم از سوی سازمان بهداشت جهانی معرفی شده است. این روستا به دلیل جاذبه‌های طبیعی و تاریخی، به ویژه در فصل پاییز، میزبان گردشگران زیادی است .
خرقان در دامنه‌های جنوبی شرقی رشته کوه البرز قرار دارد و دارای آب و هوای معتدل با زمستان‌های سرد و تابستان‌های ملایم است. این روستا از شمال به کوه‌های بیدر و برون، از شرق به سیاه کوه و از غرب به شاهرود محدود می‌شود . از جمله جاذبه‌های تاریخی این روستا می‌توان به قلعه شهر آباد، امام زاده معصوم زاده، و برج‌های دوگانه خرقان اشاره کرد که قدمت آن‌ها به دوره‌های مختلف تاریخی بازمی‌گردد.

برای دسترسی به روستای خرقان از تهران، باید حدود ۴۲۷ کیلومتر سفر کرد. پس از رسیدن به شاهرود، حدود ۲۴ کیلومتر دیگر تا خرقان باید طی شود .
برای رسیدن به برج‌های خرقان، باید به سمت جاده قزوین همدان حرکت کنید. پس از طی مسافتی حدود ۳۲ کیلومتری از قزوین، به روستای حصار می‌رسید. از آنجا با کمی پیاده‌روی می‌توانید به این بناهای تاریخی برسید.
برج‌های خرقان در فاصله یک کیلومتری از روستای حصار ولیعصر قرار دارند و دسترسی به آن‌ها از طریق جاده‌های محلی امکان‌پذیر است

برج‌های خرقان به خاطر نقوش طاووس که بر دیواره‌های داخلی آن‌ها وجود دارد، شهرت دارند. این نقوش به شکل‌های مختلفی تکرار شده‌اند و نشان‌دهنده توجه ویژه به هنر دیواری در دوران سلجوقیان هستند
همچنین، این برج‌ها در سال ۱۳۸۱ به دلیل زلزله آسیب دیدند اما پس از آن مرمت شدند

فرهنگی برج‌های خرقان

تحقیق درباره برج‌های خرقان برای اولین بار در سال ۱۹۶۴ میلادی صورت گرفت و پس از آن دیوید استروناخ و کایلر یانگ در سال ۱۹۶۶ در مقاله‌ای به نام «سه آرامگاه برجی از دوره سلجوقی» به معرفی آن پرداختند.دلیل ساخت این دو برج در این مکان و نام سازنده آن‌ها مشخص نیست؛ اما بر اساس کتیبه‌های موجود، سازنده آن را شخصی به نام زنجانی می‌دانند. این فرضیه وجود دارد که خرقان در زمان سلجوقیان چراگاه دام‌های قبایل ترک بوده است و روسای قبایل در این برج‌ها دفن می‌شدند.

در برج‌های خرقان مقبره‏‌هایی با ضریح‌های منبت‌کاری‌‏‌شده وجود دارد که متعلق به اشخاصی با نام‌های «ابوسعید بیجار پسر سعد» و «ابومنصر ایلتای تی‏تکین» هستند. تا اوایل دهه ۱۳۴۰ تصور می‌شد که این دو بنا آرامگاه دو امامزاده به نام‌های حدیده‌ خاتون و محمد از فرزندان امام موسی‌بن‌جعفر (ع) هستند؛ اما با بررسی‌های بعدی مشخص شد که دو ترک سلجوقی در این بناها دفن شده‌اند.

شاهکار معماری سلجوقی

برج های دوقلوی خرقان

برج‌های خرقان را می‌توان با برج شبلی دماوند و آرامگاه امیراسماعیل سامانی در بخارا مقایسه کرد و شاید بتوان آجرکاری آن را با الهام از هنر دوره سامانی و آل بویه دانست. در طول قرن‌‏های چهارم و پنجم، بیش‏تر برج‌های شمال ایران با نقشه دایره ساخته می‏‌شدند. انتخاب نقشه هشت‌ضلعی در ساخت برج در قزوین که فاصله زیادی با مناطق شمالی کشور ندارد، مهارت و ذوق سرشار هنرمندان را نشان می‌دهد؛ چراکه امکان ابداع و ارائه تزیینات متنوع و بدیع در برج‌های هشت‌ضلعی بسیار آسان‏‌تر بوده است.

برج شرقی که قدیمی‌تر از برج غربی است، در سال ۴۶۰ هجری قمری با ارتفاع ۱۲٫۴۵ متر و پلان هشت‌ضلعی ساخته شد. در کنار هر ضلع این برج، نیم ستون‌هایی به چشم می‌خورد که هفت نیم ستون قطری معادل با ۹۵ سانتی‌متر و دو نیم ستون دیگر قطری برابر با ۱۴۰ سانتی‌متر دارند؛ در این دو نیم ستون بزرگ‌تر، پله‌های مارپیچی تعبیه شده‌ است. برای رسیدن به راه‌‏پله‌‏ها باید از در مستطیلی‌شکل کوتاهی عبور کرد که در داخل اتاق مقبره قرار دارد. تعداد پله‌های هر راه‌پله ۲۲ عدد است.

برج‌های دوگانه خَرَقان

ساختمان برج‌های خرقان با آجرهای ساده به ضخامت ۶۰ سانتی‌متر ساخته شده، سپس روی آن پوششی تزیینی با آجر به ضخامت ۲۱ سانتی‏‌متر اجرا شده است. پوشش این برج از اولین نمونه‌های پوشش دوپوش با انحنای بیضوی است. تا قبل از زلزله سال ۱۳۸۱ بخش اندکی از پوشش خارجی گنبد باقی‌ مانده بود و در حال حاضر گنبدهای داخلی آن سالم‌ هستند.

طاووس‌های برج خرقان

با توجه به ویژگی‏‌های تاریخی برج می‌توان گفت که در میان گنبدهای دوپوسته‌‏ای که پوسته دوم آن‏‌ها مخروطی شکل نیستند، این بنا نخستین گنبد دو پوسته قرن پنجم هجری به شمار می‌‏رود و از این نظر حائز اهمیت است.