قالیچه درخت سرو , یکی از زیباترین بافته های بختیاری

قالیچه درخت سرو

قالیچه درخت سرو , یکی از زیباترین بافته های بختیاری موجود در موزه ی فرش این قالیچه با طرح محرابی سروی است.
در طرفین سرو دو درخت میوه قرار گرفته است .
زمینه ی اصلی قالیچه سورمه ای رنگ است و در بالای طاق محراب شاخه و برگ اسلیمی دهن اژدری قالیچه
را زینت می دهد.
در راس محراب کتیبه ای با مضمون ” عمل کارخانه ی عبدالصمد اصفهانی ” قرار گرفته است .
حاشیه ی اصلی قالیچه روشن و دارای طرح شاخه های مواجی است که در انتها به گل های شاه عباسی
و ختایی می رسند .
نماد درخت در انواع هنر های ایرانی از جمله تصاویری ست که تکرار و مداومت آن ذهن بسیاری را بر
خود مشغول داشته .
در تمامی سفال ها و منسوجات ، نقاشی ها و حتی حجاری های تاریخ ایران درخت چنان
جایگاهی داشته که حالت تقدس و احترام آمیز آن حتی نزد هنرمندان شهرت فراوان دارد.
زیبایی درختان سرو منقوش بر دیوار نگاره های تخت جمشید از جمله قدیمی ترین آثاری ست که بیان اهمیت و
اعتبار این آفریده ی پروردگار در میان هنرمندان و شاهان هخامنشی ست .
قالیچه درخت سرو

اما بررسی زمان و نحوه ی انتقال تصویر درخت بر روی دست بافته های گره دار نیاز
به بررسی بیشتری دارد .

احتمالا” قدیمی ترین و شاید هم ناب ترین نوع منقوش درخت سرو بر روی فرش گره دار را می توان بر روی
گروهی از قالیچه های بلوچ خراسان مشاهده نمود که به قالیچه های سجاده ای بلوچ شهرت دارند .

بررسی های دقیق تر نگارنده بر روی این گروه از قالیچه ها که از قدمت بیشتری برخوردارند و بافت آن
ها به حداقل ممکن کاهش یافته دقیقا” معرف درخت سرو بر روی این قالیچه هاست.
اما گروه دیگر که هم اکنون نیز به مقدار زیاد بافته و در بازار مشهد ، تربت جام و تربت
حیدریه عرضه می گردد و با نام نقشِ برگِ تاکی شهرت دارند احتمالا” دارای سوابق بیشتری نسبت به قالی های

گروه اول هستند .
اگر چه قدیمی ترین نمونه های هر دو گروه بیش از ۵۰ الی ۱۷۰ سال از عمر آن ها نمی
گذرد اما بی تردید احترام و تقدس هر دو درخت در شرق ایران به ویژه مرکز خراسان و بالاخص در
محدوده ی خواف دارای سوابقی بیش از ۱۵۰۰ سال می باشد .
هر چند بلوچ های خراسان در حال حاضر تنها بافندگان نقش درخت سرو و درخت تاک بر روی قالیچه
های این منطقه هستند اما احتمال آن می رود که سایر بافندگان این نواحی حتی قبل از مهاجرت تدریجی بلوچ
ها به شرق ایران از این دو نقش استفاده نموده باشند.
قالیچه درخت سرو به احتمال قریب به یقین تاریخ تقدس و احترام درخت سرو در بین ساکنان شرق ایران از
جمله نواحی مرکزی شرقِ آن به تاریخ حضور زرتشتان در خراسان باز می گردد.
ناحیه ای که امروز در خراسان به نام خواف شهرت دارد در زمان ما قبل حضور اعراب بزرگترین مراکز حضور
زرتشتیان در شرق ایران بوده است .
اما در تاریخ زرتشتیانِ خراسان ماجرای درخت سروِ کشمیر از جایگاه والایی برخوردار است .

قالیچه درخت سرو

در واقع باید گفت آن چه که امروز بر روی قالیچه های س جاده ای بافندگان بلوچ رخ می نمایاند

چیزی نیست جز انتقال یک روایت تاریخی ، مذهبی از سرگذشت درخت مقدس زرتشتیانِ خراسان .
به دیگر سخن آن که درختی که در مرکز قالیچه های بلوچی دیده می شود همان درختِ سروِ کشمیر است

که با گذشت قریب به ۲۶۰۰ سال هنوز هم یاد و خاطره ی آن درخت سینه به سینه و نسل

به نسل در میان ساکنان آن دیار نقل شده و سرانجام بلوچ های خراسان و دیگر عشایر مرکزی خراسان آن
را این گونه بر روز بافته های خود منتقل نموده اند .
البته همان گونه که گفته شد بافندگان مذکور این درخت را در دو قالبِ متفاوت بافته اند و دلیل نام
گذاری دو گانه به شکل درخت برگ تاک و درخت سرو همین است .
اما این موضوع نیز دلیلی دارد و سرگذشت طرح برگ تاکی را باید در جای دیگر جست .
قالیچه درخت سرو برگرفته از کتاب پژوهشی در فرش ایران