حقوق خانواده در ایران

حقوق خانواده

خانواده قدیمی ترین و طبیعی ترین واحد اجتماعی است که مبنا و پایه هر اجتماع بزرگتر است که از آن
بعنوان یک « نهاد اجتماعی » نام می برند.
خانواده از نظر جامعه شناسان مرکب از گروهی افراد است که از طریق خون ، ازدواج یا فرزند خواندگی به
یکدیگر مربوط و منسوب بوده و برای مدتی طولانی و نامشخص باهم زندگی می کنند.
مهمترین و ارزشمند ترین نقش خانواده تامین محبت واقعی و عمیق بین اعضای خانواده است.

همبستگی حقوقی و اخلاقی خانواده سبب می شود که زن و مرد با قبول پیوند زناشویی مسئولیت مراقبت و
سرپرستی و حمایت از فرزندان خود را به عهده گرفته و آنان را درزمانی که نیاز به حمایت پدر و
مادر دارند دراجتماع تنها و بی پنا رها نسازند.
تشکیل خانواده و مساله ازدواج در اسلام همواره مورد تاکید و توجه فراوان بوده است بطوریکه محبوبترین چیز نزد خدای
متعال مساله ازدواج است و حضرت رسول (ص) فرموده اند : ازدواج (تشکیل خانواده ) سنت من است و هرکس
از این سنت من روی گرداند از من نیست .

دلایل اهمیت خانواده دراسلام عبارتند از :

۱ ) بقای انسان و تولید مثل

۲) کسب استقلال و بالندگی در سایه تلاش

۳) حفظ عفت ومعصومیت از
گناه

۴) ایجاد آرامش و تامین اجتماعی از طریق تربیت فرزندان سالم و صالح.

حقوق خانواده

همانطور که از نظر انسانیت هر فرد آدمی صرف نظر از نژاد ، رنگ و جنس ، زبان ، مذهب
و ملیت عضو خانواده بزرگ بشریت است و حق دارد از یک حداقل حقوق که حقوق بشر نامبده می شود
، بهره مند شود خانواده نیز بعنوان کوچکترین واحد اجتماعی از حمایت برخوردار بوده و دارای حقوق می باشد.” حقوق
خانواده یکی از بخشی های حقوق مدنی و مهمترین رشته حقوق خصوصی است که جنبه حقوقی صرف ندارد و آمیخته
با مسائل اجتماعی و اخلاقی و مذهبی است و بیشتر قواعد آن مربوط به نظم عمومی و اخلاق حسنه است”
مجموعه قواعد و مقرراتی که حاکم بر روابط افراد خانواده و افراد متشکل آن از قبیل (شوهر ، زن ،
فرزند ، پدر و مادر ) وامور مالی مرتبط به آن ( مانند مهریه زوجه ، نفقه همسر و هزینه
زندگی) است .

حقوق از نظر لغوی جمع حق است و حق قدرت یا امتیاز است که شخص در مقابل اشخاص دیگر دارد
مانند حق آزادی.
حقوق در اصطلاح عبارت است از مجموعه قوانین و مقررات حاکم براعمال و روابط مردم است ودر صورت لزوم دولت
افراد را به رعایت آن مجبور می کند.

حقوق خانواده در ایران

قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران تنها قانون اساسی دنیا است که درمقدمه آن به مساله خانواده پرداخته شده است در
اصل ۱۰ قانون اساسی آمده است : خانواده واحد بنیادین جامعه ومرکز اصلی رشد تعالی انسانهاست ،کلیه قوانین مقررات و
برنامه ریزی های کشور باید در راستای ارتقاو استحکام بنیان خانواده می باشد .

دلیل اهمیت این امر تاثیر خانواده بر ارزش ها و روابط اجتماعی است و می توان گفت که یک خانواده
سالم ، جامعه سالم را نوید می دهد یعنی سلامت خانواده سلامت جامعه را بدنبال دارد.

علاوه بر قانون اساسی لایحه خانواده از سوی دولت به مجلس شورای اسلامی ارائه شده است که به دنیال یکپارچگی
و جلوگیری از برداشتها و تفسیرهای متعدد در دادگاههای خانواده می باشد.

ضمناً در ماده ۱۹ اعلامیه جهانی حقوق بشر آمده است خانواده رکن طبیعی و اساسی اجتماعی است و حق دارد
از حمایت جامعه و دولت بهره مند شود

قوانین مختلفی در حوزه خانواده وجود دارد که قانون ازدواج در سال
۱۳۱۰ ، قانون انکارزوجیت ۱۳۱۱ قانون ارائه گواهینامه پزشکی قبل از ازدواج ۱۳۱۷ ، و قانون حمایت خانواده ۱۳۵۳ ،
از جمله این قوانین است.

اب عاد حقوق خانواده

تامین حقوق خانواده مستلزم توجه به دو بعد اساسی است :

اول آنکه جامعه و دولت
انتظاراتی را که خانواده برای توسعه اقتصادی و اجتماعی و فرهنگی دارد تعیین کنند تا از این طریق خانواده ها
را برای انجام وظایف مهمی که بر عهده دارند راهنمایی نماید و از طرف دیگر مقررات خانواده ها را برای
انجام آنچه به خانواده محول گردیده است بررسی کند تا اگر در مواردی خانواده احتیاج به کمک و مساعدت دارد
تقویت و حمایت شود.

دوم آنکه روابط افراد خانواده را با یکدیگر طوری منظم نماید که همواره حسن تفاهم بر محیط خانواده حکم فرما
باشد و خانواده کانونی از مهر والفت گردد و در این کانون هریک از اعضای خانواده بتواند را برای انجام
وظایف اجتماعی خود را آماده سازد.

در خانواده مسائل مختلفی مطرح می باشد که براساس قوانین حقوقی و شرعی در مورد هر یک از آنها حقوق
مشخص وجود دارد.
اهم این مسائل عبارتند از

۱) ازدواج

۲) شرایط نکاح

۳) آثار مالی و غیر مالی نکاح

۴) امتیازات زن
در خانواده

۵) حقوق و تکالیف زن و شوهر

۶)تمکین

۷) نفقه

۸) مهریه

۹) فسخ نکاح

۱۰) طلاق

مهمترین تکالیف زن و مرد

به
مجرد عقد ازدواج و تشکیل خانواده زن ومرد نسبت به یکدیگر دارای حقوق و تکالیفی می شوند که عمل نکردن
یا برخوردار نشدن از این موارد ،اثرات نامطلوبی را برپیکره خانواده و اجتماعی میگذارد.
طبق قوانین موجود مهمترین حقوق و تکالیف زن ومرد به شرح زیر است :

۱) همین که نکاح به طور
صحیح واقع می شود روابط زوجیت بین طرفین موجود و حقوق و تکالیف زوجین در مقابل همدیگر برقرار می شود.

۲) زن و شوهر مکلف به حسن معاشرت با یکدیگر هستند.

۳) زوجین باید در تقویت مبانی خانواده و تربیت اولاد خود به یکدیگر مساعدت نمایند و همدیگر را کمک کنند.

۴) در روابط زوجین ، ریاست خانواده از خصایص شوهر است و اصل بر این است که مرد مدیریت خانواده
را برعهده میگرد.

۵) نفقه ی زن اعم از خوراک ،پوشاک و مایحتاج زندگی در عقد دائم برعهده شوهر است و شوهر مکلف
به دادن نقفه است.

۶) زن باید در منزلی که شوهر تعیین میکند سکنی نماید مگر آنکه اختیار تعیین منزل به زن داده شده
باشد.

۷) شوهر می تواند زن خودرا از حرفه یا صنعتی که منافی(مغایر) مصالح خانوادگی یا حیثیت خود زن باشد منع
کند.

۸) زن می تواند در دارایی خود هرتصرفی که می خواهد بکند ونیازی به اجازه شوهر در این امر نیست.

۹) طرفین عقد ازدواج می توانند هر شرطی که مخالف با مقتضای عقد مزبور نباشد در ضمن عقد ازدواج با
عقد لازم دیگر بنمایند.
مثلاً می توان شرط کرد هرگاه شوهر زن دیگر بگیرد یا در مدت معینی غایب شود یا ترک انفاق نماید
یا علیه حیات زن سوء قصد یا سوءرفتاری نماید که زندگانی آنها با یکدیگر غیر قابل تحمل شود زن می
تواند پس از اثبات تحقق شرط در محکمه و صدور حکم نهایی خود را مطلقه سازد .

لازم به ذکر است هرگونه شرطی که مخالف مقتضای عقد باشد ، غیر قانونی و ناصحیح است و نمی توان
نتیجه ای بر آن مترتب کرد

حسن معاشرت در خانواده

از حقوق متقابل خانواده وتکالیف اعضای خانواده نسبت به یکدیگر
حسن معاشرت در خانواده است.

معاشرت در خانواده شامل معاشرت زوجین ، معاشرت فرزندان با والدین ونیز معاشرت والدین با فرزندان می باشد.

در خانواده اساس روابط باید مبتنی بر احترام ،محبت ومودت ،بیان خوش و همدردی و تفاهم می باشد بویژه در
اسلام از مرد می خواهد به زن احترام کرده ورعایت احوال او را بنماید قرآن مجید درسوره نساء آیه ۲۳
می فرماید: با زنان به زبان خوش معاشرت کنید.
مرد به زن حق تحکم ندارد همانگونه که چنین حقی برای زن نسبت به شوهر نیست.
بطور کلی انتظاری که اسلام از مردان برای حفظ حیات خانواده و تداوم آن دارد به مراتب بیش از انتظار
آن از زنان است اغلب توصیه ها در گرم کردن کانون متوجه زنان و در مدارا و گذشت متوجه مردان
است.

معاشرت فرزندان با والدین نیز در راستای تکالیف و حقوق بسیار قابل تامل و مورد تاکید می باشد در فرهنگ
ارزشهای اسلامی مقام والدین پس از مقام خداوند و توصیه ها و سفارش ها در رعایت احوال آنها پس ازتوصیه
درعبادت خداو خودداری از شرک است برخی از وظایف معاشرتی فرزندان با والدین عبارتند از : احترام وتواضع ، اطاعت
، نیکی ، همدلی ، تشکر ، دعا و همچنین خودداری از سرپیچی ، عصیان ، ایجاد حزن ، نگاه
ناپسند و کتک زدن در نهایت مواظبت از عاق والدین شدن است.

معاشرت والدین با فرزندان شامل پذیرش و احترام ، نیکی به کودک ، محبت به او ، شادکردن کودک ،
خوش رفتاری و بازی ، رعایت اعتدال ، وفای به عهد ، ایجاد جرات و قدرت و توجه بخصوص به
دختر می باشد آنگونه که رسول خدا فرمود: خیر اولاد کم البنات بهترین فرزندان شمادختران هستند.

کتاب حقوق خانواده