خمک دوزی سیستان

خمک دوزی

خامه به معنای قلم و کلک (برهان قاطع و فرهنگ جهانگیری) و ابریشم به معنای نخ کم
تاب ( ناظم الاطباء ) ، خامه دوزی نیز در لغت نامۀ دهخدا چنین توصیف شده است: ” گلدوزی کردن
روی پارچه با خامه (ابریشم نتابیده) ، بنابراین خامه به معنای ابریشم و دوختن فعل باشد.
جمع آن نشان دهندۀ نوعی از هنر سنتی با ارزش است.”
خمک دوزی واژه دگرگون شده خامه دوزیست که
سفید دوزی نیز خوانده می شود اما آنچه از گذشته های دوربرآن نامیده شده ” خمک دوزیست ” ، نامی
که درخشش زیبای الیاف ظریف ابریشم درتار و پود پارچه های زیبای سیستان را به همت دستان پرتوان و ذوق
بی کران مردمانش یادآور است.

خمک دوزی

هنری از خانواده سوزندوزی ، شکل گرفته از نقوش خاص واصیل بومی که به وسیله الیاف ظریف ابریشم به شکل
برجسته اکثرا”بر روی پارچه هایی ازجنس کتان دوخته می شده است.خمک دوزی از نقوش خاص و اصیل بومی به شکل
برجسته هندسی و به صورت گل های هشت پر، لوزی، مربع، مثلثی و طلیبی تشکیل شده است.

از این هنر بیشتر در تزیین لباس بویژه دور یقه و سر آستین لباس های مردانه و زنانه، عرقچین، پیش
بند، جانماز، دستمال و سفره استفاده می‌شود(dot)

تاریخچه خمک دوزی در سیستان :

تاریخ و قدمت هنرخمک دوزی را می توان با زمان ظهور ابریشم درسیستان
مصادف دانست و آنچه که به تحقیق مشخص شده این است که درنخستین نوشته های اسلامی ، ” سیستان “
مکان تولید بهترین بافت های ابریشمی و پشمی توصیف شده است(dot) جالب است که بگویم سیستان با داشتن باغ های
فراوان توت یکی از بزرگترین مراکزتولید ابریشم بوده است به گونه ای که منابع تاریخی از وجود گارگاه های تولید
پیله و ابریشم در روستای چلنگ زابل حتی در حدود صد سال قبل خبر می دهند.در حالی که بسیاری به
اشتباه گمان می کنند ابریشم همواره ازچین به سیستان وارد می شده وسیستانی ها در تولید ابریشم هیچ نقشی نداشته
اند .

خمک دوزی سیستان

اوج این هنر را نیز همچون دیگر هنرها و صنایع سیستان می توان به دوره های اشکانی و ساسانی نسبت
داد.دلیل خواندن این هنرظریف و زیبای اصیل سیستانی به این نام این است که درگذشته ، ابریشم به صورت خام
یعنی بدون هیچ پرداخت ویا اعمالی ازقبیل رنگرزی و پخت یا سفید کاری مورد استفاده قرارمی گرفته است وهمین امردلیلی
برنامیدن این هنربدین نام است(dot)
خومک دوزی صرف نظر از شیوۀ تولید بی شباهت به سوزن دوزی بلوچ نیست با
این تفاوت که در آن فقط از نخ ابریشم یک رنگ که معمولاً سفید است استفاده می شود .
قدمت خامه دوزی ،همزمان با قدمت ابریشم دوزی می باشد و این دوخت در طول گذشت زمان تحولات شگرفی
را پشت سر گذاشته است .
خامه دوزی در حال حاضر فقط در روستا های زابل به حد کامل رواج دارد و نقوش آن بیشتر متشکل
از خطوط منحنی گردان است.

 رایج در خمک دوزی :

از نقوش رایج در این هنر می توان به “حصیر دوزی، توردوزی، خامه کشی، بته جقه ای، نرگسی، گلی، نقوش
ستاره ای، نقوش هندسی، انواع گره ها ، خطوط منحنی، الگوهای مختلف تخم خربزه و یا دم ماهی و غیره
اشاره نمود که حصیر دوزی و بته جقه ای معمولاً در وسط و بقیه نقوش در اطراف دوخته می شوند
این دوخت علاوه بر روستاهای زابل در روستاهای یزد به ویژه تفت نیز به صورت خانگی رواج دارد و برای
تزئین بقچه،جانماز،روطاقچه ای و غیره استفاده می شود.دوخت به شیوۀ دومی گلدوزی به نام پردوزی است و نوع نخ ابریشم
رنگ نشده و سفید است که در اصطلاح به آن خامه می گویند.

نقش به صورت حاشیه در دور کار،گل به صورت بوته با برگهای فراوان و تک گل در قسمت مرکز کار
بر پارچه می نشینند.
خمک دوزی اکنون هنری منسوخ شده به شمارمی آید که خوشبختانه در سال های اخیر با همت دلسوزان این دیار
و با تلاش اداره میراث فرهنگی ، صنایع دستی وگردشگری سیستان و بلوچستان رونقی دوباره یافته است ، امید که
این هنر دوباره پر و بالی بگیرد برای رسیدن به اوجی همچون گذشته.

سیستانی ها