دیزی سنگی , صنایع دستی قدیمی شهر مشهد

دیزی سنگی

دیزی سنگی , سنگ‌تراشی و قلمزنی روی سنگ، یکی از صنایع و فنون کهن ایرانی است.
صنعتگران سنگ‌تراش از گذشته‌های دور با بهره‌گیری از بعضی ابزار و اشیا و اسباب‌خانه و وسایل آیینی و زینتی را
می‌ساختند و استادان قلمزن بر روی آنها نقش می‌انداختند.
«سرپانتین» از جمله سنگ‌هایی است که از آن به دلیل ضربه پذیر بودن و جنس نرم هم در ساخت اجسام
تزیینی و هم ظروف استفاده می‌شود و چون در برابر آتش مقاوم است، به دلیل پخت ملایم، غذا را لذیذتر
می‌کند.
سرپانتین واژه‌ای لاتینی و به معنای «ماری شکل» است؛ چون روی سطح خارجی این سنگ، لکه‌هایی شبیه پوست مار به
چشم می‌خورد به این نام نامیده شده است.
سرپانتین هنوز هم سنگ اولیه ساخت دیگ‌های سنگی مشهد است.

*راسته سنگتراش‌ها

از جمله صنایع دستی و سوغات شهر مشهد، قدمت آن به ۱۴ قرن می‌رسد

همین دیگ‌های سنگی است که از سنگ «سرپانتین» ساخته می‌شود.دیزی سنگی در قدیم، سنگ‌ها را با کلنگ و
دیگر وسایل از کوهسنگی واقع در جنوب شرق مشهد تهیه و با گاری به شهر حمل می‌کردند و سنگتراشان از
آن با چکش و تیشه و دستگاه‌های ساده دیگ هرکاره می‌ساختند.
بعدها با چرخ چاه از دهنه کوه، تا سی چهل متر پایین‌تر را حفر و سنگ‌ها را استخراج می‌کردند و
به کارگاه های تراش سنگ که بیشتر در بست بالا مستقر بودند انتقال می‌دادند و سنگتراش‌ها در راسته خودشان که
جای ویژه‌ای در بازار مشهد بود، با قلم بند و غیره دیگ‌ها را می‌ساختند.
دیگ‌های سنگی عمدتا دو نوع هستند یا دیزی سنگی که استوانه‌ای شکل است و معمولا یک نفره یا نهایتا دو
نفره است یا هر کاره که در واقع قابلمه‌هایی سنگی هستند و می‌توان از آن‌ها برای تهیه غذای حتی ۱۲
نفر هم استفاده کرد.
در متون جغرافیای تاریخی خراسان، از حرفه سنگتراشی نوقان و حمل آن به دیگر شهرها نیز یاد شده است.
امروزه گرچه معادن سنگ هرکاره، در مناطقی چون زنجان، سیستان، خوی، کرمان ، ماکو، سبزوار، تربت حیدریه و بیرجند نیز
وجود دارد ؛ اما گویا استخراج عمده و انبوه آن از معادن اطراف مشهد است که به جمهوری آذربایجان، قرقیزستان،
آلمان و ایتالیا هم صادر می‌شود.دیزی سنگی

*سنگتراشی امروزی

صنعتگران امروزه دیگر آنقدرها از روش سنتی، برای تهیه ظروف و وسایل سنگی
استفاده نمی‌کنند؛ بلکه بیشتر تکنولوژی را برای سرعت در کار و ازدیاد تولید به خدمت می‌گیرند.
استخراج سنگ هرکاره از معدن با کمک دینامیت انجام می‌گیرد و قطعات بزرگ سنگ، به کمک پتک در اندازه‌های مورد
لزوم قواره شده و به کارگاه‌ها انتقال می‌یابد.
در گذشته به کمک تیشه و سوهان، ناهمواری‌ها پرداخت می‌شد و از اسکنه برای خالی کردن درون سنگ بهره می‌گرفتند
و با پرگار قطر دلخواه دهانه ظرف مورد نظر بر روی سنگ اولیه ترسیم و با سوهان بدنه ظرف صاف
و صیقلی می‌شد و با قلم فولادی که اندازه‌های متفاوتی دارد، نقش‌ها و کتیبه‌های مورد نظر را بر بدنه ظرف
حکاکی می‌کردند.
اما حالا، دستگاه سنگتراش با نیروی برق کار می‌کند و مانند دستگاه خراطی قادر است درون سنگ‌ها را به سرعت
خالی کند و رویه ظرف‌های سنگی را صیقل دهد.

*دیزی سنگی

کارگاه‌های تولید آثار سنگی، عمدتا در بخش مرکزی شهر مشهد و نیز نقاط ییلاقی اطراف آن فعالیت دارند و تولیدات
آنها در مجاورت این کارگاه‌ها و نمایشگاه‌ها و فروشگاه‌ها و نقاط پررفت و آمد به زائران و مسافران عرضه می‌شود.دیزی
سنگی زائران امام رضا (ع) خریداران اصلی صنایع سنگی، هستند، اما گذشته از مشتریان داخلی ، اعراب حاشیه خلیج فارس
نیز در شمار مشتریان مشتاق ظروف و اشیای تزئینی سنگی شهر مشهد قرار دارند.
اطلاعات