رنگرزی در ایل قشقایی
رنگرزی
در ایل قشقایی زنان برای تهیه رنگ قالی از گیاهان صحرایی و بعضی از موادی که در رنگرزی
محلی به کار می رود استفاده می کنند و بر این باورند که این رنگها با دوام تر از رنگ
های بازاری یا جوهری است.
صنایع دستی ایل قشقایی همانند دیگر عشایر ایران از جایگاه ویژه ای برخوردار است و چون دامپروری و پرورش دام
یکی از محورهای اصلی زندگی آنهاست.
رنگرزی قشقایی
استان فارس یکی از مراکزی است که رنگرزی گیاهی در آن رواج فراوان دارد لذا طراوت و شفافیت رنگ و
تنوع غنای رنگ آمیزی فرشهای این استان بیش از هر عامل دیگری در شهرت جهانی دست بافته های قشقائی مؤثر
است.
توانائی زنان قشقائی در احساس رنگها و رنگ آمیزی گاه چنان باورنکردنی است که به اعجاز می ماند هم
از نظر فراوانی رنگ و ریزه کاری های رنگ آمیزی و هم از لحاظ پختگی و گیرایی و چشم نوازی
و هم از نظر هماهنگی پرجاذبه وافسون کننده ای که جریان وقفه ناپذیر رنگها را پدیدار می کند.
معرفی نقش ناظم :
فرش بافی فارس از برای مفاهیم نمادین نقوش و رنگهای زیبای نباتات و وحوش ،همیشه
شهره عالم بوده و هنوز نیز رنگ دیرین را نباخته است.
بافته های فارس که به طور کلی به سه دسته شهری ،روستایی و ایلیاتی باف تقسیم می شوند؛ و در
این میان از همه نامورتر مفروشات ایلیاتی و خاصه ایل قشقایی است و طرح ناظم نسبت به دیگر طرح ها
از شهرتی دو چندان برخوردار است.
این طرح را در بازار وکیل شیراز ناظم گویند این مفروش که در اندازه های ۶و ۹ و حتی ۱۲
متری بافته می شود.
عده ای از محققان و پژوهشگران مغرب زمین ان را در دسته طرحهای س جاده ای آورده اند.این قالی شباهتهایی به
قالی سجاده ای دارد .
این بافته از دو لچکی که پیوستگی آنها محراب را ساخته و دو نیم سرو که به لچکی ها پیوند
خورده اند تشکیل شده است.
رنگرزی در ایل قشقایی
طرح محراب و ارتباطش با ناظم :
طرح محرابی ریشه و سابقه اش به قرنها پیش از اسلام باز می گردد.
البته طرحی دیگر مشابه همین که به دو سر ناظم مشهور است ؛ در بازار وکیل شیراز مشاهده شد که
با دو گلدان و چهار لچکی منقوش شده است.
نقش ماهی درهم در قالی ایل قشقایی
از جمله ظریفترین و زیباترین طرحهای ریزنقش و مکرر، ماهیهای ریز که
یا در سراسر متن و یا به دور نگاره های هندسی نقش شده است.
این نگاره های یا ترنج هندسی است و یا گلی مانند الماس و یا شکلی لوزی مانند که ماهیهایی به
صورت برگ و گل تزئین شده در هر سوی آن نقش شده است.
فرش قشقایی این حکایت بی چون و چرای کوچ نیز بسان دیگر مفروشات این سرزمین دیرین از این تزیین زیبا
جدا نمانده است.
ماهی در هم شهری ترین نقش قالی قشقایی است که حوزه بافت آن به طوایف کشکولی منحصر می شود ،
این طرح که سنجیدگی طراحی و نظم هندسی و توازن ریاضی را به کمال دارد به لحاظ همین انتظام نقشپردازی
و طراحی منضبط نگاره های سر به سر و مکرر است که رنگ آمیزی مقید و محدود میگردد، حال آنکه
نقشهایی مانند محرمات و بته قباد خانی – که همان قدر مبتنی بر تکرار نقشمایه های مکرر است و همان
قدر مقید به نظام طراحی هندسی – در مقایسه با این نقش امکان رنگ آمیزی کم و بیش نامحدود دارد.
برای رها شدن از همین تنگنا است که برخی از بافندگان قشقایی – همچنان که در مورد دیگر نقشهای اقتباسی-
از نگاره های مختلف و پراکنده اشکالی مدد گرفته و با گسیختن زنجیره نقش مایه ماهی در هم ، این
طرح سر به سر و متصل را به صورت یک نگاره جدا شده از شبکه منسجم طراحی در آورده و
آن را همراه و همپایه با دیگر نگاره های اشکالی بکار برده اند.
بته نقشی است زنده و پویا که در طول حیات خود در اعصار و قرون متمادی بسان محل زندگی مردمان
که به سبب جایگاه اقامتشان در هر محل به گویشی سخن می گویند به شکلی و حالتی نمایان شده است
، گروهی از فرش شناسان این نقش را بر این اساس تقسیم بندی کرده اند ، از آن میان میتوان
به بته قشقایی ، بته مغان ، بته سنه و…
اشاره نمود
بته این سرو سر کج ریشه در تاریخ ، این سمبل و نماد کهن ایرانی اسلامی و
این جادوی نقوش ایرانی ریشه ای کهن دارد در یادمان خاطره دلانگیز تاریخ سرزمین کهن ایران.
حکایتها و روایتها در این باب بسیارند و تعابیر و تدبیر ها فراوان این نقشمایه ایرانی اسلامی یکی از
زینتهای زیبای فرش سرزمین مهر است که خرامان و دلنشین به رقص آمده اند در هزار توی رنگارنگ فرش این
سرزمین.
پژوهش نامه ایل قشقایی