آیا حیوانات و جمادات در روز قیامت محشور می شوند؟

قطعا در مورد معاد و روز قیامت چیز هایی شنیده اید و میدانید در این روز که به روز حساب معروف است در مورد سرنوشت انسان ها و فرشته ها سخن گفته شده است و در این بخش میخواهیم در مورد سرنوشت حیوانات در قیامت مطالبی را برای شماجمع اوری کنیم . اگر به دنبال مطالبی در مورد حشر حیوانات میخواهید بدانید مطالب ما را در پرشین وی ببینید.

سرنوشت حیوانات در قیامت

از آن جا که در حشر انسان در قیامت اختلافى وجود ندارد و دیدگاه قرآن در این باره روشن ومسلّم است، به ذکر شواهد قرآنى براى آن نیازى نیست.آنچه لازم است یادآورى شواهد قرآنى بر حشر موجودات دیگر است.

الف) حشر حیوانات

از جمله آیاتى که دلالت بر حشرخصوص حیوان مى کند آیه زیر است:( وما من دابّه فى الأرض ولا طائریطیر بجناحیه إلاّ أُمم أمثالکم ما فرّطنا فى الکتاب من شىء ثمّ إلى ربّهم یحشرون ).«هیچ جنبنده اى در زمینو هیچ پرنده اى که با دو بال پرواز مى کند نیست مگر این که آن ها امت هایى مانندشما انسان ها هستند و مادر کتاب هیچ چیز را فروگذار نکردیم، سپس تمام حیوانات [ همانند شما انسان ها] در قیامت به سوى پررودگارشان محشور مى شوند».«امت»، به هر گروهى که در امر واحدى مثل دین، زبان، آدابو رسوم زمان ومکان مشترکند گفته مى شود.

اعم از این که این امر جامع، تسخیرى یا اختیارى باشد.حشر، درلغت جمع و گردآورى توأم با درهم شکستن و راندن است، و محشر، محل جمع کردن است.روز حشر روز بعث و معاد است.حشر در اصطلاح، برانگیختن مردگان از قبور و گردآورى آنان در روز قیامت براى حساب رسى است.مفاد آیه شریفه آن است که حیوانات همانند انسان ها داراى امت مى باشند اما این که همانندى در چیست،

مفسران دیدگاه هاى متفاوتى ذکر کرده اند.از جمله آن ها نیازمندى به خدا، تسبیح و ذکر پروردگار، زندگى اجتماعى و توالد وتناسل، تقدیر رزق و عمر و اجل و سعادت و شقاوت آن ها، حشر در قیامت و پاداش و کیفر.ولىمى توان گفت از بارزترین موارد تشابه حیوانات به انسان ها همان حشر در قیامت است که در پایان آن
هم آمده است و بسیارى از مفسران نیز بدان تصریح کرده اند، یعنى «حیوانات همانند انسان ها داراى امت هستندو همانند انسان ها در رستاخیز محشور مى شوند.از این رو معناى ( إلى ربّهم یحشرون ) ،

حشر حیوانات

معاد و حشر حیوانات

این خواهدبود که حیوانات بعد از مرگشان به سوى خدا محشور مى شوند، همان گونه که بندگان خدا در قیامت بهسوى پروردگارشان محشور مى گردند.مؤیّد این معنى، ضمیر«هم» در «ربّهم» است که براى صاحبان عقل به کار مى رود ومرجع آن در آیه «اُمم» است که همان جانداران و حیوانات است، و از بیان همانندى حیوانات با انسان هااستفاده مى شود که حیوانات مانند انسان ها تا حدّى از شعور و آگاهى که مستلزم زندگى اجتماعى و تسبیحو ذکر و حشر به سوى خدا است برخوردارند، همان گونه که در داستان «سلیمان و مورچگان» و «ملکه سباو هدهدآمده است، البته روشن است که لازمه حشر حیوانات و یا حسابرسى و پاداش و کیفر آنان این نیست
که حیوانات در شعور و آگاهى با انسان ها مساوى باشند و تمام مدارج کمال روحى و معنوى را که انسان ها مى توانند بپیمایند آن ها هم طى کنند،

زیرا خود انسان ها هم در مراتب کمال روحى ومعنوى و حساب و پاداش و کیفر با یکدیگر مساوى نیستند. سرنوشت حیوانات در قیامت بلکه همان گونه که علاّمه طباطبایى (رحمه الله) مى نویسد:«اصل الملاک وهو الأمر الذى یدور علیه الرضا والسخط والاثابه والمؤاخذه موجوده فیهم» ملاک اصلى و آن چیزى که محورو اساس رضا خدا و ناخشنودى اش و ثواب و عقابش مى باشد در حیوانات یافت مى شود.از این روهمان گونه که بیان شد، حشر به معناى «جمع کردن است قرینه «الى» در ( إلى ربّهم ) که بیانگر غایت و مقصد حرکت است، مقصود از حشر در این آیه، حشر و معاد، حیوانات است.

به این ترتیب حیواناتزمینى همچون بشر، بین خویش داراى انواعى هستند و مانند انسان به سوى خدا بازگشت مى کنند و در نزدوى حضور مى یابند.آیه دیگرى که مى توان از آن حشر حیوانات را استنباط کرد آیه زیر است:( وإذا الوحوشحشرت ) ، آن گاه که حیوان هاى وحشى در قیامت گرد هم جمع مى شوند.«وُحوش» جمع وحش به معناى حیواناتى است که با انسان ها اُنس و اُلفت نمى گیرند مانند درندگان.

سرنوشت حیوانات در قیامت

«آلوسى» مى نویسد: وحوش در این آیه تمامچهارپایان را دربرمى گیرد.از آن جا که آیه فوق در سیاق آیاتى است که حوادث روز قیامت را توصیف مىکند همانند سؤال از دختران زنده به گور شده و گشودن نامه هاى اعمال و حوادث بعد از آن، اینآیه ظهور در حشر حیوانات وحشى در قیامت دارد اگر چه دیدگاه مفسران درباره حوادث بعد از حشر آن هامتفاوت است.برخى بر این باورند که اگر حیوانات ستمى به یکدیگر کرده باشند در قیامت مجازات مى شوند.و به باوربرخى دیگر بعد از حشر، آن ها را دوباره مى میرانند و به خاک برمى گردانندولى در اصل حشر حیوانات،جمهور مفسران، هم عقیده اند.

معاد حیوانات و جمادات و سرنوشت حیوانات در قیامت

از این رو آیه شریفه همانند آیه ۳۸ سوره انعام، ظهور در اصل حشر حیوانات دارداگر چه درباره پاداش و کیفر و حوادث بعد از آن به طور قطع نمى توان سخن گفت.زیرا خداى تعالى در قرآن از آن ها پرده بردارى نکرده است.اشکالممکن است گفته شود چه فایده اى در حشر حیوانات هست سرنوشت حیوانات در قیامت درحالى که آن ها در دنیا مکلف نیستند تا این که براى پاداش و کیفر در قیامت محشور شوند؟پاسخاولاً: تکلیف نداشتن حیوانات در دنیا ضررى در حشر آن ها و محاسبه و قصاص ندارد.به عبارت دیگر ملازمه اى بین تکلیفو رستاخیز نیست،

زیرا قصاص و پاداش و کیفر، توقف بر تکلیف ندارد، همان گونه که شخص اگر در حالتخواب به دیگرى آسیب مالى یا جانى بزند محکوم به غرامت مى شود، زیرا حق دیگرى را پایمال و ضایع کرده است، اگر چه در حالت خواب و بى هوشى تکلیف ندارد.ثانیاً: همان گونه که علامه طباطبایى (رحمه الله) (۱۳۶۰ش)مى نویسد: خداوند اِنعام و انتقام را در آیات زیادى در وصف احسان و ظلم ذکر کرده است و ایندو وصف اجمالاً در میان حیوانات نیز وجود دارد یعنى افرادى از حیوانات را مى بینیم که در عمل خودستم مى کنند و افراد دیگرى را مشاهده مى کنیم که به دیگران احسان مى نمایند.از این رو آن هادر قیامت محشور مى شوند اگر چه خداوند چگونگى پاداش و کیفر را بیان نکرده است.

ب) حشر جمادات

از جمله آیاتى که دلالت بر حشر موجودات بدون روح دارد آیه زیر است:( ومن أضلّ ممّن یدعو من دونالله من لا یستجیب له إلى یوم القیامه وهم عن دعائهم غافلون* وإذا حشر النّاس کانوا لهم أعداء وکانوا بعبادتهمکافرین )«چه کسى گمراه تر است سرنوشت حیوانات در قیامت  از آن کسى که معبودى غیر خدا را مى خواند، در حالى که آنها تا قیامت هم، به او پاسخ نمى گویند و از خواندن آن ها بى خبر هستند و صداى آنها را نمى شنوند و هنگامى که مردم محشور مى شوند، معبودهاى آنان دشمنانشان خواهند بود،

به طورى که،عبادتآن ها را، انکار مى کنند».با توجه به این که ضمیر «هم» در ( کانوا لهم ) و ( کانواعبادتهم ) به معبودهاى باطل برمى گردد و به لحاظ تعبیر ( من لا یستجیب له ) آن ها تاقیامت هم به آنها پاسخ نمى گویند» آیه، دلالت روشنى دارد که معبودهاى آنان گیاهان و جمادات بوده اند، ازطرفى همین موجودات، در قیامت محشور مى شوند به دلیل: ( إذا حشر النّاس کانوا لهم أعداء ) که معبودهاىدروغین در قیامت از بت پرستان اظهار بى زارى مى کنند.و در وصف خدایان کفار، فرموده است: ( أمواتٌ غیرأحیاء وما یشعرون أیّان یبعثون )بت ها مرده اند و از حیات، بهره اى ندارند،

هیچ نمى دانند کهچه زمانى مبعوث مى شوند.و خطاب به بت پرستان مى فرماید: ( إنّکم وما تعبدون من دون الله حصب جهنّمأنتم لها واردون ) ;«شما بت پرستان و آن بت هایى که مى پرستید هیزم جهنم خواهید شد و همگىدر آن وارد مى شوید».همه این امور نشان دهنده حشر برخى از جمادات در قیامت است.

ج) رستاخیز جانداران

از جمله آیاتى که دلالت بر حشر انسان ها و حیوان هاى زمینى و هوایى مى کند آیه زیر است:(ومن آیاته خلق السّموات والأرض وما بثّ فیهما من دابّه وهو على جمعهم إذا یشاء قدیر ):«از نشانه هاى خدا،آفرینش آسمان ها و زمین و آنچه از انواع جنبندگان از انسان و حیوان بین آنها پراکنده ساخته، مى باشدو او بر جمع آنها در روز قیامت، توانا است».«دابّه»، از دبّ، یدبّ به معناى آهسته راه رفتن است وبه هر جنبنده اى از انسان و حیوان و حشرات روى زمین که حرکت مى کند

گفته مى شودو اطلاقآن بر فرشتگان معهود نیست.از آنجایى که واژه «دابّه»، مطلق است و شامل تمام جانداران زمینى و هوایى مى شودو مقصود از واژه «جمع»، گرد آوردن وحشر موجودات در روز قیامت است و ضمیر «هُم» در «جمعهم» به «دابّه»برمى گردد.از این رو آیه همان گونه که جمهور مفسران بدان تصریح کرده اند ظهور در حشر تمام جانداران اعماز انسان وحیوان در روز قیامت دارد.

نتیجه نهایى

با بررسى آیات در این زمینه این نتایج به دست مى آید:

۱٫انسان و ملائکه و جن و شیاطین در قیامتهر یک حشر مخصوصى دارند و آیات و روایات و دلایل عقلى گواه این مطلب است.

۲٫درباره حشر حیوانات در میان متکلمان و حکماى اسلامى اختلاف نظر فراوان دیده مى شود.

۳٫درباره حشر جمادات برخى از آیات ظهور در حشر معبودهاى دروغین و بت ها در قیامت دارد که مى توانحشر برخى از جمادات را از آنها استفاده کرد.برخى آیات نیز ظهور در حشر حیوانات دارد که با توجه بهدیدگاه مشهور مفسران، حشر حیوانات از این آیات استفاده مى شود اگر چه درباره کیفیت حشر آن ها به طورقطع نمى توان داورى کرد.

۴٫با توجه به آیات مورد بحث مى توان گفت، قلمرو معاد در قرآن علاوه بر انسان و جن و ملائکه سرنوشت حیوانات در قیامت شامل حیوانات و جانداران و برخى جمادات نیز مى شود اگر چه درباره چگونگى حشر آن ها به دلیل عقلىو نقلى معتبرى نمى توان استناد کرد.

۵٫درباره آسمان و زمین واژه حشر استعمال نشده است و برخى از آیات دلالت دارد که زمین و آسمانِ قیامتغیر از زمین و آسمان دنیا است اگر چه برخى مفسران رستاخیز آن ها را مقتضاى حکمت الهى ذکر کردهاند ولى همان گونه که از بسیارى از آیات قرآن استفاده مى شود همه پدیده هاى عالم از جمله آسمانو زمین، هر کدام به نحوى براى بهره مندى و استفاده انسان از آن ها براى تأمین سعادت دنیا وآخرت آفریده شده اند به گونه اى که اگر براى آن ها معاد و رستاخیزى هم نباشد، مستلزم بیهوده بودن آفرینش آن ها نخواهد بود.

بیتوته