کدام نماز را می توان به هر جهت و در هر حال خواند

قبله سمتی می باشد که مسلمانان با هم به صورت وحدت انجا و یه سو نماز میخوانند . ولی نمازی وجود دارد که درشرایط  که میخواهید باشد و در هر جهتی میتوانید نماز را به سمت هر قسمتی بخوانید . این نماز نافله می باشد. نافله های روزانه نماز های مستحبی هستند که هر روز خوانده می‌شوند.قبله و اقسام نمازها را در پرشین وی ببینید.

قبله و اقسام نمازها

کدام نماز را می توان به هر جهت و در هر حال خواند/ پاسخ امام علی(ع) به پرسش نصرانیآیت الله جوادی آملی در مورد علت تعیین کعبه به عنوان قبله با توجه به آیه «أینما تولّوافثم وجه الله» گفت: این یک حکم فقهی است؛ گاهی می‌گویند: به این سمت نماز بخوان، گاهی هم می‌گویند: بهآن سمت نماز بخوان.گاهی هم می‌گویند: اگر شما بین مشرق و مغرب نماز خواندی نمازت مقبول است، یک انسانمتحیّری که وقت برای چهار نماز کافی نیست، به یکی از سمتها نماز بخواند نمازش کافی است.

آیت الله جوادی آملی در بخشی از تفسیر آیه ۱۱۵ سوره بقره « ولله المشرق و المغرب فأینما تولّوا فثموجه الله إنّ الله واسعٌ علیم»، که بر عدم انحصار وجه الله در مکان و جهتی خاص تأکید دارد، گفت:…این کریمه احیاناً ناظر به مسئله تغییر قبله است از بیت المَقْدس به مسجد الحرام، به کعبه، بعضی اعتراض کردندکه چرا قبله مسلمین از بیت المقدس به کعبه منتقل شد….

روش‌های تعیین جهت قبله

﴿سیقول السفهاء من الناس ما ولیّهم عن قبلتهم التی کانوا علیها قل لله المشرق و المغرب یهدی من یشاءإلی صراط مستقیم﴾ ؛ وقتی قبله مسلمین از بیت المقدس به کعبه منتقل شد یهودی‌ها اعتراض کردند، گفتند به اینکهیا عبادتهای لاحق اینها باطل است یا عبادت‌های سابق اینها.اگر قبله حقیقی بیت المقدس است پس انحراف از بیت المقدسبه کعبه باطل است و عبادت‌های بعد از انحراف هم باطل و اگر قبله کعبه است پس عبادت‌هایی که تاکنون به طرف قدس انجام می‌دادند باطل است.

در این زمینه خدای سبحان آیه‌ای نازل کرد که ﴿لله المشرق و المغرب﴾؛ استقبال به وجه خدا جای معیّنی ندارد،اگر مشرق و مغرب مال خداست و همه جا خدا حضور دارد پس ﴿أینما تولّوا فثم وجه الله﴾ که اینفای تفریع نشانه سعه فیض خدای سبحان است.مشرق و مغرب، مِلک و مُلک خدا…

خدای سبحان مشرق و مغرب را مِلک و مُلک خود می‌داند.مشرق و مغرب دو جهتند نه دو موجود عینی خارجینظیر شمس و قمر یا شجر و حجر.شجر یا حجر یک موجود خارجی است، ولی مشرق و مغرب جهت است.جهتبودنِ مشرق و جهت بودن مغرب متوقف است بر اینکه یک کوکب و یک نیّری باشد اوّلاً، و حرکتی باشد
ثانیاً تا از حرکت آن نیّر طلوع و غروبی پیدا شود و قهراً مشرق و مغربی هم پیدا بشود؛ پساگر یک کوکبی نباشد یا کوکب باشد ولی حرکت نکند، شرق و غربی نیست.

خدای سبحان که فرمود: مشرق و مغرب مال خداست، برای آن است که هم آن کوکب را مخلوق خود می‌داندو هم حرکت آن کوکب را به اختیار خود می‌داند.هم خلقت شمس و قمر را به خود نسبت می‌دهد وهم حرکت شمس و قمر را.قهراً مشرق و مغربی که بر این دو امر متوقف است، مال خدا خواهد بود.امّامصداق شیء است مخلوق خداست، هر چیزی که شیء بر او صادق است مخلوق خداست،

احکام قبله هنگام خواندن نماز

گذشته از آن، درباره خصوصشمس و قمر هم فرمود: چرا شما شمس و قمر را عبادت می‌کنید، خدا را عبادت کنید که خالق شمسو قمر است.همان آیه‌ای که تلاوتش باعث سجده واجب است: ﴿لاتسجدوا للشمس و لا للقمر﴾ و لکن خدایی را بپرستیدکه خالق شمس و قمر است؛ پس اصل شمس و قمر مخلوق خداست و مخلوق مِلک و مُلک خالق است.

وی در بخشی دیگر از تفسیر این آیه در پاسخ به سؤالی در مورد اینکه بر اساس این آیه بههر کجا که رو کنید وجه خداست، پس علت تعیین کعبه به عنوان قبله چیست؟، تأکید می کند:…نه خصوصیتی برای بیت المقدس است، نه اختصاصی برای کعبه، آن یک حکم فقهی است.در حکم فقهی گاهی می‌گویند: بهاین سمت نماز بخوان، گاهی هم می‌گویند: به آن سمت نماز بخوان.گاهی هم می‌گویند: اگر شما بین مشرق ومغرب نماز خواندی نمازت مقبول است، یک انسان متحیّری که وقت برای چهار نماز کافی نیست، به یکی از سمتهانماز بخواند نمازش کافی است.

آشنایی با احکام کامل نماز

یا در نافله به همین آیه استدلال کردند در روایات ما هم آمده است که ﴿أینما تولّوا فثم وجه الله﴾مصحّح آن است که نافله را به هر سمت می‌شود خواند.نه اینکه در نافله قبله معتبر نیست، قبله نافله وسیعاست.چرا در نافله به هر سمت می‌شود نماز خواند؟! چرا نافله را در حال حرکت، پشت به قبله کعبه، روبه کعبه، پشت به شرق رو به شرق، می‌شود خواند؟ کسی از مدرسه تا مسجد اوّل اذان ظهر می‌خواهد حرکتکند، می‌خواهد این ٨ رکعت نافله ظهر را در راه بخواند، خب این مُفتیٰ به همه هم هست، صحیح همهست.که کسی از محل کارش تا مسجد در بین راه این ٨ رکعت نافله ظهر را در راه می‌خواهد بخواند،خب جائز است ثواب نافله را هم می‌برد، به هر سمت، به هر کوی و برزن که رو کرد قبلهاوست به همین آیه استدلال کرده‌اند: ﴿أینما تولّوا فثمّ وجه الله﴾.

این مفسر قرآن کریم در ادامه با اشاره به نظر علامه طباطبایی در مورد این آیه تصریح کرد:…این آیه ﴿أینما تولّوا فثمّ وجه الهم﴾ را به توسعه مسجد و مکان نمازگزار معنا کردند و به آیه قبلارتباط دادند، سیدنا الاستاد(علامه طباطبایی) می‌فرماید به اینکه این آیه ناظر به توسعه جهت است نه مکان ، آیه می‌خواهدبفرماید به اینکه به هر سمت رو کنید وجه خداست، نه هر جا می‌توانید نماز بخوانید، نه همه جا مسجداست.

آن حدیث معروف «جعلت لی الأرض مسجداً و طهوراً» که از رسول خدا(ص) رسیده است آن یک حدیث خوبی استبرای توسعه مسجد یعنی نماز لازم نیست که حتماً در جای معینی خوانده بشود، آن طور که اهل کتاب می‌پندارندکه یا در کنیسه یا در بیع نماز بخوانند، در اسلام فرمودند به اینکه شما خانه‌هایتان را معبد کنید، همان‌طوری
که مسجد معبد است خانه‌ها را هم با خواندن قرآن و نماز نورانی کنید و خانه‌های خود را مثل خانه‌هاییهودی نکنید که عبادت در او نشود، سراسر زمین مسجد است و جای عبادت: «جعلت لی الأرض مسجداً و طهوراً».

ولی آیه ناظر به توسعه مکان مصلّی نیست، آیه ناظر به توسعه جهت و قبله مصلّی است به شهادت فایتفریع، نفرمود «لله المشرق والمغرب» پس هر جا خواستید نماز بخوانید، فرمود: ﴿لله المشرق والمغرب﴾ به هر سمت رو کردیرو به خدا کردی: ﴿فأینما تولّوا فثمّ وجه الله﴾؛ یعنی به هر جا رو کردید آن روبروی شما وجه اللهاست.این ناظر به توسعه قبله و جهت نمازگزار است نه ناظر به توسعه مسجد و مکان نمازگزار…

احکام تعبدی قبله و توسعه جهت قبله در نافله و دعاهااین یک حکم فقهی و تعبّدی خاص است که گفته‌اند: به طرف کعبه بعضی از امور واجب است، بعضی از
امور حرام گفتند به اینکه مسأله ذبح چه در حال عادی، چه در حال قربانی به طرف کعبه واجب است،مسأله صلات به طرف کعبه واجب است، مسأله احتضار موتیٰ و مسأله دفن به طرف کعبه واجب است.

نماز به سوی کعبه

این «و الکعبه قبلتی» بعضی از کارها هم به طرف کعبه حرام است، آن کارهای قضای حاجت.پس این یک حکمفقهی است که بعضی از کارهای به طرف کعبه حرام، بعضی از کارها به طرف کعبه واجب.وگرنه از نظر بحثهایاصولی جهتی از جهات را نمی‌شود مشخّص کرد.نشانه‌اش آن است که اگر ما خواستیم در درون کعبه نماز بخوانیم آنجاهم ﴿فأینما تولّوا فثمّ وجه الله﴾، آنجا اگر قیام معتبر نبود مستلقیاً هم می‌شود، منقطعاً هم می‌شود نماز خواند، نهبه خاطر اینکه بالا و پایین کعبه نیست برای اینکه قیام معتبر است.نشانه‌اش آن است که اگر کسی بیمار بوددر درون کعبه قرار داشت، بیماری که باید مستلقیاً نماز بخواند یا مجاز است منقطعاً نماز بخواند او به هر
سمت که بخوابد یا به هر سمت که رو کند قبله است.

درون کعبه مصداق ﴿فأینما تولّوا فثم وجه الله﴾ است.پس این‌چنین نیست که یک سمت معیّن خدا را بتوان عبادت کرد.اینیک حکم فقهی و تعبّدی خاص است برای کسانی که از کعبه دورند وگرنه درون کعبه باز ﴿فأینما تولّوا فثمّوجه الله﴾ است، خواه در مسأله دعا، خواه در مسأله نوافل، خواه در مسأله صلات عند الاضطرار، خواه درموقع دعا
کردن: ﴿فأینما تولّوا فثمّ وجه الله﴾.تمثیلی برای «وجه» در روایت امیرالمؤمنین(ع)آیت الله جوادی آملی در بخشی دیگر از تفسیر این آیه با استناد به قولی از شیخ صدوق خاطرنشان میکند:…

مرحوم صدوق در کتاب شریف «توحید» در باب «نفی المکان والزمان والحرکه عنه تعالیٰ» این حدیث شریف را نقل کردهکه مردی آمد حضور امیرالمؤمنین(ع) از حضرتش مسائلی را سؤال کرد، قبلاً پیش دیگران رفته بودند آنها از جواب بازماندندبه حضور امیرالمؤمنین(ع) آمدند و حضرت به سؤالهای آنها پاسخ داد.یکی از سؤالهای آنها این بود که “أخبرنی عن وجهالربّ تبارک وتعالی؟” سؤال کردند که وجه الله چیست؟ بگو وجه الله کدام سمت است؟

فدعی علی(ع) بنار و حطبٍ،حضرت دستور داد آتش و هیزمی حاضر کردند، فأضرمه؛ آن هیزم را با آتش افروخت.فلمّا اشتعلت؛ وقتی این آتش شعله‌ورشد، قال علی(ع): ” أین وجه هذه النار”؟ صورت این آتش کجاست؟ شما ممکن است برای شخص یک وجهی قائلباشید که بگویید این روی شخص است و این پشت شخص، برای اجرام و احجام می‌توانید وجه و خلف قائلبشوید، امّا این شعله رویش کدام سمت است پشتش کدام سمت؟

قال علی(ع): “این وجه هذه النار؟” قال النصرانی: “هیوجه من جمیع حدودها”؛ همه طرفش وجه است، یعنی هر کس در کنار این آتش قرار گرفت می‌گوید: من رو
به آتش‌ام.آنهایی که از شرق‌اند می‌گویند: ما رو به آتش‌ایم، آنهایی که از غرب‌اند، می‌گویند: ما رو به آتش‌ایم، آنهاییکه از شمال و جنوب‌اند می‌گویند: ما رو به آتشیم.از هر طرف وجه است، آن‌گاه حضرت فرمود: “هذه النار مدبرهمصنوعه لایعرف وجهها و خالقها لایشبهها” ؛ این آتش یک موجود مخلوق است، همه طرفش وجه هست، شما نتوانستید وجهاو را تشخیص بدهید آن وقت می‌خواهید وجه خدا را تشخیص بدهید؟ ﴿و لله المشرق و المغرب فأینما تولّوا فثمّوجه الله﴾ حضرت به این آیه اشاره کردند، دنباله سخن حضرت این آیه را تلاوت فرمودند: ﴿ولله المشرق و المغربفاینما تولّوا فثم وجه الله﴾.

کامل‌ترین مصداق وجه الله

آیت الله جوادی آملی در ادامه با اشاره به حدیثی از امام رضا(ع) که از ایشان سؤال شد که ﴿فأینماتولّوا فثّم وجه الله﴾ چیست؟ فرمود:علی(ع).خب خود علیّ بن ابی‌طالب(ع) که به وجه الله رو می‌کند این بیان مصداقی ازمصادیق کامل است.خب اگر علیّ ابن ابی طالب(ع) وجه الله شد، سایر ائمّه(علیهم السّلام) هم وجه الله‌اند؛ چون یک نوراند.اینهاکه بیش از یک نور نیستند.منتها در قالبهای مختلف هستند.پس امام هشتم(ع) هم وجه الله است، وجیه عندالله است.اینکه درآستان حضرت عرض می‌کنیم: «و أنت عنده وجیه».

چون به وجه الله رسیدی وجیه هستی.مصداق وجه الله شدی.یعنی امام معصوم(ع) به نوبه خود، وجه خداست.اینکه امام هشتم(ع) درجواب سائل فرمود: علی (ع).یعنی امام معصوم وجه الله است.خب خود امام معصوم هم که می‌گوید: ﴿إنّما نطعمکم لوجه الله﴾ امام معصوم(ع) وقتی که بخواهد مسکین و یتیم واسیر را اطعام کند می‌فرماید: ﴿إنّما نطعمکم لوجه الله﴾ این وجه الله چیست که امام معصوم لوجه الله کار می‌کند؟

اینکه حضرت فرمود: ﴿لانرید منکم جزاءً و لاشکوراً﴾ بعد فرمود: ﴿إنّما نطعمکم لوجه الله﴾ این وجه الله یعنی بهشت؟ حضرتفرمود: من طمع بهشت ندارم.این وجه الله یعنی پرهیز از جهنّم؟ فرمود: من خوف من النّار ندارم و فرمود: برفرض که مرا به جهنّم ببری آن قابل تحمّل است «هبنی صبرت علیٰ حرّ نارک فکیف أصبر عن النظر إلی
کرامتک» ، خب آن وجه الله چیست که حضرت همان را می‌طلبد؟ و چون به مطلوب خود رسیده است شدهوجه الله، خود حضرت شد وجه الله؛ چون کارش لوجه الله است.اگر حضرت کارش لوجه الله است و به مقصدرسیده است آن وقت خودش می‌شود وجه الله و می‌شود هو وجیهٌ عندالله.

در این دعای توسّل هم که به معصومین(علیهم السّلام) عرض می‌کنیم: «یا وجیهاً عندالله» همین است.این وجیه عندالله است، یعنیموجَّه عندالله است.یعنی خدا به او رو می‌کند، اگر خدا به او رو کرد یعنی همه عالم به او رومی‌کند، این موجّه عندالله است یعنی چه؟ وجیه عندالله است یعنی چه؟ یعنی یتوجّه إلیه الله.خدا مگر در یک جهتخاصّ است که به یک انسان کامل رو کند؟ اگر خدا به انسان کامل رو کرد یعنی کلّ جهان بهاو رو می‌کند.لذا هر جا شما باشید می‌توانید به اینها متوسّل بشوید.اینکه به این خاندان عرض می‌کنیم: «یا وجیهاً عندالله»یعنی موجَّه عند الله‌اید یعنی خدا به تو رو کرد.

منشأ برکت بودن وجیه عند اللهآیت الله جوادی آملی در ادامه تصریح می کند:…اگر خدا به یک انسان رو کند آیا کل عالم به او رو می‌کند یا نمی‌کند؟ اگر خدا به یک
انسان رو کرد نظیر عیسای مسیح، می‌بینید حرفش چیست.حرف عیسای مسیح(ع) که خدای سبحان در قرآن نقل می‌کند، می‌فرماید: ﴿وجعلنی مبارکاً أین ما کنت﴾ ؛ من هر جا باشم پر برکت‌ام.منشأ برکت‌ام.آسمان باشم مبارکم، زمین باشم مبارکم: ﴿و جعلنیمبارکاً أینما کنت﴾.چون درباره عیسای مسیح قرآن کریم فرمود به اینکه این من المقرّبین است.خب اگر موجودی مقرّب شد و موجّه شدیعنی خدا به او رو می‌کند.

مهر