جمعه, ۱۰ فروردین , ۱۴۰۳
درخواست تبلیغات

جشن سده در ۱۰ بهمن ماه

اشتراک:
فرهنگ و هنر و شعر
فردوسی جشن سده را به زمان پادشاهی هوشنگ نسبت می دهد و ابوریحان بیرونی به فریدون. اما رسمی شدن جشن سده به زمان اردشیر بابکان مقرر می شود، اما بطور کلی در هیچیک از اسناد تاریخی به چگونگی شیوه ی جشن اشاره ای نشده است

جشن سده

جشن سده چیست؟

جشن سده  ، یکی از جشن‌های ایرانی، است که در آغاز شامگاه دهم بهمن‌ماه یعنی آبان روز
از بهمن ماه برگزار می‌شود.

آیین‌های جشن سده

در دهمین روز یا آبان روز از بهمن ماه با افروختن هیزمی که مردمان، از پگاه بر بام خانه خود
یا بر بلندی کوهستان گرد آورده‌اند، جشن سَده آغاز می‌شود. در اشارات تاریخی این جشن همیشه
به شکل دست جمعی و با گردهمایی همه مردمان شهر و محله و روستا در یکجا و با برپایی یک آتش بزرگ برگزار میشده است.

مردمان در گردآوردن هیزم با یکدیگر مشارکت میکنند و بدین ترتیب جشن سده، جشن همکاری
و همبستگی مردمان است. زرتشتیان تهران، کرج، استان یزد و روستاهای اطراف میبد و اردکان، کرمان و روستاها، اهواز، شیراز، اصفهان، اروپا (سوئد) و آمریکا (کالیفرنیا) و استرالیا با گردآمدن در یک نقطه از شهر یا روستا در کنار هم آتشی بسیار بزرگ می‌افروزند و به نیایش خوانی و سرودخوانی و پایکوبی می‌پردازند.

معنای واژه سده

بعضی دانشمندان نام سده را گرفته شده از صد می‌دانند. ابوریحان بیرونی می‌نویسد:
«سده گویند یعنی صد و آن یادگار اردشیر بابکان است و در علت و سبب این جشن گفته‌اند
که هرگاه روزها و شب‌ها را جداگانه بشمارند، میان آن و آخر سال عدد صد بدست
می‌آید و برخی گویند علت این است که در این روز زادگان کیومرث – پدر نخستین
– درست صدتن شدند و یکی از خود را بر همه پادشاه گردانیدند و برخی برآنند
که در این روز فرزندان مشی و مشیانه به صد رسیدند و نیز آمده: “شمار فرزندان آدم ابوالبشر در این روز به صد رسید. ”»

نظر دیگر اینکه سده معروف، صدمین روز زمستان است. از ابتدای زمستان (اول آبان ماه)
تا ۱۰ بهمن که جشن سده‌ است صد روز، و از ۱۰ بهمن تا نوروز و اول بهار ۵۰ روز و ۵۰ شب بوده‌است.
و به علت اینکه از این روز به بعد انسان به آتش دست پیدا کرده‌است شب
هم مانند روز روشن و گرم و زنده‌است شب‌ها هم شمرده می‌شوند.

جشن سده در ۱۰ بهمن ماه

یکی دیگر از دلایل گرامی‌داشت این شب این است که ایرانیان دو ماه میانی زمستان را،
همان دی و بهمن را، بسیار سخت و هنگام نیرومند گشتن اهریمن می‌دانستند و برای پایان
یافتن این دوماه نیایش‌های ویژه‌ای برگزار می‌کردند. از شب چله که چله بزرگ نیز نامیده می‌شد
و در آن مهر برای مبارزه با اهریمن دوباره زاده شده بود
تا شب دهم بهمن ماه که جشن سده و چله کوچک نامیده می‌شد برابر ۴۰ روز است.

و به سبب اینکه آتش (مظهر گرما و نور و زندگی) در روز سده کشف شده بود و وسیله دیگری
برای مبارزه با اهریمن و بنا بر آیین باعث روشنایی شب مانند روز شد از شب چله کوچک
تا اول اسفند ۲۰ روز و ۲۰ شب (جمعاً چهل شب و روز) است.
و برخی گفته‌اند که این تسمیه به مناسبت صد روز پیش از به دست آمدن محصول و ارتفاع غلات است.

مهرداد بهار در کتاب «پژوهشی در فرهنگ ایران» و رضا مرادی غیاث‌آبادی در کتاب «نوروزنامه»،
بر این باورند که سَدَه در زبان اوستایی به معنای برآمدن و طلوع کردن است
و ارتباطی با عدد ۱۰۰ ندارد. عدد «سد» به شکل «صد» معرب شده‌است
در حالیکه واژه «سده» به شکل «سذق» معرب شده‌است.

جشن سده

امروزه جشن سده به صورت پراکنده در بعضی شهر های ایران برگزار می شود

برگزاری جشن سده

برگزاری جشن سده را می توان به سه دوره ی تاریخی تقسیم کرد :

۱ – دوره ی پیش از اسلام ۲ – دوره ی بعد از اسلام ۳ – دوره ی کنونی

۱- جشن سده در دوره ی پیش از اسلام :

فردوسی جشن سده را به زمان پادشاهی هوشنگ نسبت می دهد و ابوریحان بیرونی به فریدون.
اما رسمی شدن جشن سده به زمان اردشیر بابکان مقرر می شود، اما بطور کلی
در هیچیک از اسناد تاریخی به چگونگی شیوه ی جشن سده اشاره ای نشده است.

۲- جشن سده بعد از اسلام :

در این دوره مورخانی چون بیرونی، بیهقی، گردیزی، مسکویه و … و … از شیوه ی جشن
در دوران پادشاهی غزنویان و سلجوقیان و خوارزمشاهیان و آل زیار و تا دوران مغول بسیار نوشته اند،
حتی داستان مرگ مرد آویج را نیز نقل کرده اند (که جشن سده ی باشکوهی ترتیب داد
بود و در پایان جشن به دست مخالفان خود به قتل رسید)،
اما اخباری که در زمینه ی برگزاری جشن سده داده اند، مانند هر آگاهی دیگر مربوط به دربار پادشاهان و امیران است و از آیین های عامه ی مردم و شیوه ی برگزاری سده در میان آنان گزارشی باز نمانده است.

اخبار موجود از این دوره نشانگر آن است که جشن سده در آن زمان با شکوه تمام برگزار می شده و حتی شاعرانی چون عنصری، فرخی، منوچهری، عسجدی در توصیف چگونگی و چون و چندی آتش آن داد سخن داده و نیز از پرندگان و جانورانی که به آتش می انداختند، یاد کرده اند. در اینجا به دو گزارش در این زمینه اشاره می شود:

گزارش نخست آثار الباقیه ؛ صفحه ی ۳۵۱ :

آتش افروزند تا شر آن “جهنم” بر طرف گردد و گیاه خوشبو تبخیر میکنند تا مضرات آن را برطرف کنند. در خانه ی ملوک رسم شده که آتش بیافروزند و چون شعله ور گردد، جانوران وحشی را به آتش می اندازند و مرغ ها در شعله ی آن می پرانند و در کنار این آتش می نشینند و به لهو و لعب مشغول می شوند.

گزارش دوم ؛ تاریخ بیهقی ؛ صفحه ی ۵۷۱ و ۵۷۲ :

امیر (سلطان مسعود غزنوی) فرمود تا سراپرده بر راه مرو بزدند بر سه فرسنگی لشگرگاه و سده نزدیک بود. اشتران سلطانی را، و از آن همه لشکر به صحرا بردند و گز (۲)کشیدن گرفتند تا سده کرده آید و پس از آن حرکت کرده آید و گز می آوردند و در صحرایی که جوی آب بزرگ بود، پر از برف می افکندند تا به بالای فلعتی برآمد و چارطاق ها بساختند از چوب، سخت بلند و آن را به گز بیاکندند و گز دیگر جمع کردند که سخت بسیار بود و بالای کوهی بر آمده و اَله =( عقاب ) بسیار و کبوتر . و سده فراز آمد.

نخست شب امیر بر لب آن جوی آب که شراعی زده بودند، بنشست و ندیمان و مطربان بیامدند و آتش به هیزم زدند و پس از آن شنودم که قریب ده فرسنگ فروغ آن آتش بدیده بودند، و کبوتران نفط= (نفت) اندود بگذاشتند و ددان برف اندود آتش زده دویدن گرفتند و چنان سده ای بود که دیگر آنچنان ندیده بودم و آن به خرّ می به پایان آمد.

البته باید اشاره کرد رسم هایی از چون سوزاندن کبوتران و پرندگان و جانوران که در حضور شاهان انجام می گرفته، به هیچ روی بر اساس آیین زردشتی نیست، چرا که آتش نزد آنان بسیار گرامی است و در همه ی کتاب های آیینی زردشتیان در مورد پاکیزه نگاهداشتن و نیالودن آتش به آنان سفارش بسیار شده و هم در اوستا، بخش گاتها آمده است: ” … ای مزدا نفرین تو به کسانی باد که با آموزش خود مردم را از کردار نیک رویگردان می سازند و به کسانی که جانوران را با فریاد شادمانه قربانی می نمایند”.

جشن سده

سده سوزی در کرمان غروب روز دهم بهمن ماه برگزار می شود

۳- جشن سده در دوران کنونی :

امروزه نیز جشن سده یا سده سوزی به صورت پراکنده در بعضی شهر ها و روستاها ی ایران در دهم بهمن ماه برگزار می شود. در مازندران، لرستان، سیستان و بلوچستان، کشاورزان و روستاییان و چوپان ها نزدیک غروب ِ یکی از روز های زمستان روی پشت بام، دامنه ی کوه یا کنار کشتزار و چراگاه آتش می افروزند و بنا بر سنتی دیرین پیرامون آن گرد می آیند، بی آنکه نام جشن سده بر آن نهند.

اما در کرمان و بیشتر شهرهای آن استان جشن سده یا سده سوزی با شکوه تمام برگزار می شود. در میان چادر نشینان بافت سیرجان سده سوزی چوپانی برگزار می شود. در یکی از روستاهای جیرفت (آبادی بلوک از دهستان اسماعیلی) شب دهم بهمن آتش بزرگی به نام آتش سده، با چهل شاخه از درختان هرس شده ی باغ به نشانه ی چهل روز (چله ی بزرگ) در میدان ده بر می افروزند و از روی آن می پرند و می خوانند :

سده سده ی دهقانی / چهل کنده ی سوزانی / هنوز گویی زمستانی

سده سوزی در کرمان غروب روز دهم بهمن ماه برگزار می شود اما کرمانی ها از چند روز قبل در تدارک آن هستند. از اول بهمن عموم باغداران و مالکان – هر یک به قدر همت و به نسبت ثروت خود – چند بار هیزم را که از بیابان ها و کوهپایه های اطراف فراهم شده، به محل جشن سده می آورند. دست فروشان نیز تا روز نهم بهمن محل گستردن بساط خود را معین می کنند.

پیش تر ها که سده سوزی در فضای باز انجام می شد، مردم از بعد از ظهر بلند در اطراف محل افروختن آتش به صورت گروهی فرش می انداختند و تا فرارسیدن ساعت موعود خود را با گفتگو و دیدار یکدیگر و نوشیدن چای و خوردن آجیل سرگرم می کردند، اما این روز ها فقط چند ساعت پیش از سده سوزی ، در خیابان سده اجتماع می کنند.

روز دهم بهمن ماه چهره ی شهر عوض می شود. مغازه ها زودتر بسته می شود. چند ساعت قبل از افروختن آتش زنان زردشتی در آشپز خانه ی بزرگ باغ ” بداق آباد ” آش و سیرو می پزند. گرد همایی خانواده ها در ایوان باغ و خوردن آش و سیرو و آجیل بخشی از مراسم جشن سده است. فروشندگان دوره گرد در کنار میوه و آشامیدنی در بساط خود، حتما ً باید آجیل ( تخمه ، پسته ، مغز بادام و فندق) را هم داشته باشند.

جشن سده در ۱۰ بهمن ماه

افزون بر مردم شهر ، مردم دیگر هم از حومه و شهر های نزدیک برای شرکت در سده سوزی می آیند. برزگران هنگام شرکت در مراسم حتی اگری ک شاخه هیزم هم شده برای خرمن سده می آورند تا با رضای خاطر مشتی از خاکستر سده را به همراه ببرند و برای شگون و برکت در کشتزار خود بپاشند.

نزدیک غروب دو موبد لاله به دست با لباس سفید، که پوشاک رسمی روحانیان زردشتی به هنگام اجرای آیین های دینی است – ظاهر می شوند. زمزمه کنان به خرمن سده نزدیک می گردند و از سمت راست سه بار گرد آن می گردند سپس این خرمن هیزم را با شعله ی لاله ها – که روشنی آنها از آتشی است که از آتشکده آورده شده – از چهار سو آتش می زنند. شعله های آتش ، فروزان و سر کش به آسمان کشیده می شود و همراه آن هلهله و شادمانی مردم در فضا می پیچد و همه جا سر شار از شور و هیجان می گردد.

جشن سده در ۱۰ بهمن ماه

پس از ساعت ها که شعله ها فرو کش می کند، مردم بویژه جوان تر ها از روی بوته های آتش می پرند. در قدیم اسب سواران زودتر از مردم خود را به آب و آتش می زدند و هنر نمایی می کردند. در آخرین ساعت پایانی جشن سده که آتش به خاکستر می نشیند، مردم پس از گذراندن یک بعد از ظهر شور انگیز و درخشان به خانه های خود باز می گردند. رسم است که کشاورزان مقداری از خاکستر سده را به نشانه ی پایان گرفتن سرمای زمستان به کشتزارهای خود می برند و می گویند که در این شب ستاره ی گرما به زمین درود می فرستد.

ویکی پدیا ,مهر میهن

گردآوری:
برچسب ها:
اخبار مرتبط:
فیلم پرشین وی
آرون گروپ
آرون گروپس