ناباروری چرا و چگونه ؟؟ (قسمت اول)

حدود ۱۵ درصد از زوجین نابارور هستن اما در وهله اول باید بررسی شود که کدام زوج مشکل
باروری دارد  خوشبختانه تا حد زیادی مشکلات ناباروری زوجین قابل درمان است و مشکلات جدی وجود ندارد
و می توانید بعد از پروسه درمان باردار شوید ما در این مطلب قصد داریم بگوییم دلایل مختلف ناباروری چیست و
این که ناباروری در زنان چه مواردی را شامل می شود را بررسی خواهیم کرد

ناباروری چیست

فرزندآوری یکی از اهداف تشکیل خانواده و مایه تداوم و بقای این نهاد مقدس اجتماعی است.
متاسفانه دستیابی به این هدف برای تمامی زوج‌ها به یک میزان ساده نبوده وگاهی نیز ممکن نیست.
در این راستا و برای آشنایی با علل پدیده ناباروری با دکتر «آزیتا محمودان» متخصص زنان و زایمان- فوق تخصص
نازایی گفتگویی انجام داده‌ایم که توجه خوانندگان عزیز را به آن جلب می‌کنیم.

«زوج نابارور» به چه افرادی اطلاق می‌شود؟

ناباروری چیست ؟ ناباروری اصطلاحی در مقابل باروری است و باروری به صورت دستیابی به بارداری
و یا بهتر بگوییم تولد نوزاد زنده تعریف می‌شود و براساس همین تعریف اگر زوجی نتواند در مدت یک سال
رابطه مداوم زناشویی و بدون استفاده از روش‌های پیشگیری از بارداری به این هدف دست پیدا کنند، می‌توان آن‌ها را
نابارور محسوب کرد که مشکل نسبتا رایجی است.

به طوری که با این تعریف ۱۵درصد از زوج‌ها مشکل ناباروری دارند.
در ضمن عده‌ای ممکن است در اولین تلاش برای باروری با این مشکل مواجه شوند که به آن «ناباروری اولیه»
می‌گویند و یا پس از یک یا چند بار باروری طبیعی دچار این مشکل می‌شوند که به آن «ناباروری ثانویه»
اطلاق می‌شود.

علت نابارور بودن زوج‌ها چیست؟

پاسخ این سوال به نحوه باروری طبیعی و شرایط آن برمی‌گردد.
برای آنکه باروری رخ دهد باید دستگاه تناسلی زن هر دو سالم باشند؛ همچنین که مرد اسپرم‌های سالمی تولید کند
وزن تخمک سالمی آزاد کند و امکان لقاح این دو سلول فراهم شود.
لقاح تخمک با اسپرم در لوله‌های رحمی صورت می‌گیرد، بنابراین باید لوله‌های رحمی باز و سالم باشند تا اسپرم از
آن‌ها عبور کند و بعد از لقاح با تخمک نیز تخم تشکیل شده بتواند دوباره از راه لوله رحم حرکت
کرده و به داخل رحم برسد.

رحم محل جایگزین شدن و رشد تخم و سپس جنین و جفت حاصل از رشدتخم است که باید حفره سالم
و کاملی برای پذیرایی از محصول لقاح باشد.
بنابراین اگر هر یک از بخش‌های مربوط به دستگاه تناسلی زن و مرد که در این روند طبیعی دخالت دارند
سالم نباشند، باروری با اشکال مواجه خواهد شد.

ناباروری چیست علل ناباروری را به چند دسته اصلی تقسیم می‌کنند که عبارت‌اند از:

۱- اختلالات تخمک‌گذاری: این اختلال بیشتر در خانم‌هایی
دیده می‌شود که قاعدگی‌های منظمی ندارند.
همان طور که می‌دانیم خانم‌ها به طور طبیعی هر ماه قاعده می‌شوند و آزاد شدن تخمک هم تقریبا در وسط
فاصله بین دو قاعدگی (به طور دقیق‌تر دو هفته قبل از قاعدگی بعدی) رخ می‌دهد.
بروز منظم تخمک‌گذاری به وضعیت هورمونی بدن بستگی دارد.

ناباروری چیست

به طور مثال در خانم‌های چاق یا مبتلا به اختلالات عصبی (مثل بی‌اشتهایی عصبی یا پرخوری عصبی) یا افرادی که
اختلالات تیروئید یا هورمون پرولاکتین (هورمون مولد شیر) دارند، ممکن است تخمک‌گذاری به طور مرتب صورت نگیرد.
در گروه کوچکی از بیماران هم تخمدان‌ها به طور مادرزادی کوچک و بدون فعالیت یا دارای فعالیت ضعیف هستند که
این افراد به طور معمول یا از ابتدا قاعدگی پیدا نمی‌کنند و یا قاعدگی آن‌ها پس از مدت کوتاهی قطع
می‌شود که در این گروه بیماران متاسفانه احتمال باروری بسیار کم است.

۲- اختلالات مربوط به اسپرم: این اختلالات شامل تعداد ناکافی اسپرم‌ها، تحرک ناکافی و نیز غیرطبیعی بودن شکل اسپرم‌هاست، که
هر کدام می‌تواند باعث بروز اختلال در باروری شوند.

در برخی موارد در مایع منی مرد، هیچ اسپرمی دیده نمی‌شود (آزو اسپرمی) یعنی در این موارد هیچ اسپرمی در
بیضه تولید نمی‌شود یا مسیر ورود اسپرم‌ها به داخل مجرای مایع منی مسدود شده است که در صورت عدم وجود
اسپرم در بیضه، امکان باروری برای فرد وجود ندارد ولی در سایر مواردی که مسیر خروج اسپرم مسدود باشد یا
در اثر مشکلاتی نظیر واریکوسل بیضه یا آسیب دیدگی آن و یا اگر تعداد یا تحرک آن‌ها کم باشد می‌توان
با درمان‌های طبی یا جراحی مشکل را تا حدی برطرف نمود.

۳- انسداد لوله‌های رحمی: همان طور که در توضیح روند باروری گفته شد، اسپرم باید از لوله‌های رحمی عبورکرده و
به تخمک برسد تا لقاح رخ دهد و پس از لقاح نیز باید تخم از مسیر لوله رحمی عبور کرده
و به رحم برسد و در آن جایگزین شود.
اگر لوله‌های رحمی در اثر التهاب یا عفونت مسدود شده باشند، این مسیر مسدود شده و احتمال باروری طبیعی وجود
ندارد.

علت ناباروری چیست؟

در اینجا لازم است به اهمیت تشخیص و درمان عفونت‌های دستگاه تناسلی در زنان اشاره‌ای داشته باشیم چون این عفونت‌ها
(به خصوص عفونت‌های پیشرفته‌تر که معمولا به عنوان عفونت لگنی شناخته می‌شوند) در صورتی که به موقع تشخیص داده نشده
یا به طور کامل و صحیح درمان نشوند می‌توانند باعث تخریب ساختمان لوله (و حتی گاهی رحم) شده و ناباروری
را به دنبال داشته باشند.

۴- سایر علت‌ها: این گروه از مشکلات، به طور عمده مربوط به دستگاه تناسلی خانم‌ها می‌شود و اهمیت‌ آن‌ها تا
حدی از علل قبلی و میزان بروز آن‌ها نیز کمتر است.

این گروه از افراد دچار تنگی دهانه رحم هستند که می‌تواند مادرزادی بوده و یا در اثر آسیب‌دیدگی و درمان‌های
قلبی مثل کورتاژ یا فریز کردن دهانه رحم به وجود آمده باشد.
علت دیگر می‌تواند چسبندگی یا غیرطبیعی بودن حفره رحمی باشد که در اثر آسیب دیدگی ناشی از عفونت شدید، کورتاژ
قبلی، اختلالات مادرزادی رحمی مثل کوچکی غیرطبیعی، وجود دیواره رحمی، دوشاخه بودن رحم، وجود ضایعاتی مثل فیبروم یا پولیپ در
داخل رحم باشد.

یک علت دیگر، وجود ضایعات لگنی است.
«آندومتریوز» اصطلاحی است که به وجود بافت لایه داخلی رحم (آندومتر) در محلی غیر از محل طبیعی خود یعنی در
داخل رحم اطلاق می‌شود.

ناباروری چیست و چگونه درمان می شود

حضور غیرطبیعی این بافت در داخل لگن (مثل تخمدان، کف لگن و اطراف رحم و لوله‌های رحمی) احتمالا به علت
پس زدن خون قاعدگی از لوله‌های رحمی به داخل لگن و چسبیدن و رشد سلول‌های آندومتر در این نقاط است.
بافت آندومتر بیرون از رحم نیز مانند بافت داخل رحم به طور دوره‌ای در پاسخ به هورمون‌ها رشد کرده و
در زمان قاعدگی ریزش می‌کند و این ریزش و خونریزی می‌تواند باعث چسبندگی یا ایجاد کیست در لگن شود که
این ضایعات به صورت‌های مختلف مانع از لقاح و رشد طبیعی تخم می‌شوند و ناباروری رخ می‌دهد.

چسبندگی داخل لگن که معمولا در اثر اعمال جراحی قلبی، آندومتریوز و یا عفونت قبلی رخ می‌دهد می‌تواند علاوه بر
مسدود کردن لوله‌ها، باعث اختلال در حرکت آن‌ها و نیز رابطه لوله و تخمدان شود که در این صورت ممکن
است تخمک آزاد شده از تخمدان یا به لوله‌ها (محل لقاح) وارد نشود یا در صورت وارد شدن و لقاح،
امکان حرکت به سوی رحم را از دست بدهد که در هر دو صورت باروری طبیعی دچار آسیب خواهد شد.

بیشتر بدانید از دلایل ناباروری زنان

زنان با تعداد مشخصی تخمک متولد می‌شوند. تعداد و کیفیت تخمک‌ها با افزایش سن کاهش می‌یابد
. پس از ۳۰ سالگی شانس بچه‌دار شدن، هر سال ۳ تا ۵ درصد کاهش می‌یابد و پس از ۴۰ سالگی،
کاهش باروری با شدت بیشتری ادامه پیدا می‌کند. علاوه بر سن، ناباروری در زنان ممکن است به دلایل زیر باشد:

آسیب دیدن لوله‌های رحم: لوله‌های رحم یا فالوپ وظیفۀ حمل تخمک از تخمدان به رحم را بر عهده دارند
و وجود هر مشکلی در این لوله‌ها می‌تواند مانع از رسیدن تخمک و اسپرم به هم شود. عفونت لگن،
آندومتریوز و جراحی می‌تواند منجر به تشکیل بافت یا جای زخم در لوله‌های رحم و بسته شدن آنها یا آسیب دیدنشان شود.

تغییرات هورمونی: اختلال در ترشح هورمون‌های تولیدمثل در زنان می‌تواند منجر به مشکلات تخمک‌گذاری
شود. این هورمون‌ها در آزاد شدن تخمک و تخمک‌گذاری و ضخیم شدن پوشش داخلی رحم یا آندومتر
جهت آماده کردن رحم برای لانه‌گزینی تخمک بارور نقش دارند. در صورت وجود اختلال هورمونی در زنان،
فرایند تخمک‌گذاری، لقاح و لانه‌گزینی ممکن است با مشکل مواجه شود. اختلال هورمونی معمولاً منجر به تغییر در عادت ماهانۀ زنان خواهد شد.

ناباروری زنان

مشکلات دهانۀ رحم: مشکلات دهانۀ رحم می‌تواند مانع از رسیدن اسپرم به تخمک شود. غیرطبیعی
بودن ترشحات دهانۀ رحم یا سابقۀ جراحی دهانۀ رحم ممکن است باعث بروز این مشکل شود.
اگرچه این مشکل شایعی در زنان نابارور نیست، اما با روش تلقیح داخل رحمی اسپرم یا iui می‌توان این مشکل را درمان کرد.

مشکلات رحم: غیرطبیعی بودن آناتومی رحم مثل زمانی که پولیپ یا فیبروئید در رحم وجود داشته باشد.

ناباروری چیست با علت نامشخص: علت ناباروری در درصد زیادی از زوج‌ها با روش‌های فعلی قابل تشخیص نیست که به آن ناباروری با علت نامشخص می‌گویند.

دکتر «آزیتا محمودان» جراح
و متخصص زنان – نازایی مجله تخصصی دنیای تغذیه و سلامت / madarsho