تربیت فرزندان خود بر پایه نهج البلاغه

خیلی از والدین  همراه دغدغه این را دارند که چگونه فرزند خود را تربیت کنند
تربیت درست کودک می تواند یک عمر او را در بیشترین مسائل پشتیبانی کند
ما این بار در این مطلب از پرشین وی قصد داریم شما را با روش تربیت کودک بر
پایه سخنان امام علی و نهج البلاغه آشنا کنیم.

روش تربیت کودک

یکی از مهم ترین دغدغه های خانواده ها برای فرزندآوری، بحث تربیت است.کم نشنیده ایم که زن و مردهایی می
گویند: «در دنیای کنونی چطور می توان کودک را از گزند این همه انحراف و آسیب دور نگه داشت»؟

والدین
زیادی هستند که در مسیر تربیتی شان دچار شک و ندانستن ها شده و در بهترین حالت دست به دامن
روانشناسی می شوند؛ روانشناسی ای که همه مان می دانیم خاستگاهش تمدن غرب است و هنوز به آن شکل که
باید بومی نشده که با پیچیدگی های متفاوت و عرف و شرع ما مردمان مسلمان جور در بیاید.درعین حال غافلیم
از منابع پرباری که در دسترس مان هست و بی اعتنا از کنارشان می گذریم.اگر توصیه های روانشناسی و تربیتی
معاصر غربی را یک پیشنهاد برای تربیت بدانیم، باید قبول کنیم که بسیاری از این پیشنهادها و راهکارها هنوز
نتیجه شان روشن نیست اما ما توصیه نامه ها و فرامینی دینی برای تربیت خود و فرزندانمان در دسترس داریم
که نتیجه اش مشخص است.

نهج البلاغه حضرت علی(ع) سرشار از نکات تربیتی است؛ یعنی بیش از هرچیز دیگر، راهکارهای تربیتی ارائه می کند و
برای کسی که می خواهد تربیت شود و تربیت کند بهترین و روشنگرترین منبع است.در میان نامه ها، خطبه ها
و حکمت ها، نامه ۳۱ نهج البلاغه که خطاب به امام حسن(ع) نوشته شده یکی از برترین اسناد تربیتی است.کافی
است بخوانیم و کمی دقت کنیم.بحث و تحلیل نکته به نکته آن در فرصت کم ما نمی گنجند اما در
ادامه چند نکته بیان خواهیم کرد که در تربیت کودک و نوجوان بسیار اصولی، مهم و راهگشاست.

روش تربیت کودک

تو پاره تن منی

حضرت در ابتدای نامه و پیش از شروع هر نوع توصیه و سفارشی به ایجاد رابطه عاطفی با فرزند خود
می پردازند؛ «و دیدم که تو پاره تن منی و بلکه بیشتر از آنی، تو برایم همه روح و جانی….» فرزندان ما در هر سن و سالی و در هر موقعیتی، قبل از هر چیز نیاز دارند که بدانند
و بشنوند که ما دوست شان داریم و چقدر بی هیچ قید و شرطی برایمان ارزشمندند.

کلید طلایی تربیت، محبت است.بسیاری از پدر و مادرها می گویند: «من از صبح تا شب برای آسایش و آرامش
کی دارم می دوم؟ خودش باید بدونه چقدر دوستش دارم و برام مهمه».بسیاری از نوجوانان هم هستند که در جلسات
مشاوره عنوان می کنند: «منو دوست ندارن».علاوه بر محبت عملی، فرزندان نیاز به محبت کلامی هم دارند؛ بگویید و سیرابشان
کنید.قبل از آنکه نصیحت، توصیه یا حتی تنبیه را شروع کنید، او باید بداند و بشنود که دوستش دارید.

و قلب جوان همچون زمین خالی است

خیلی قبل از آنکه روانشناسان بخواهند به اهمیت دوره جوانی و خصوصیات این دوره پی ببرند، حضرت در این نامه
به این نکات اشاره کرده اند: «و قلب جوان همچون زمین خالی، سرشار از قابلیت و پذیرش است…
و من پیش از آنکه دلت سفت و سخت شود و بذر دیگری را بپذیرد، به کشت ادب در وجودت
همت گماشتم».روشن است که حضرت معتقدند تربیت را نباید به تعویق انداخت.

اگر ما به تربیت فرزندمان در کودکی و نوجوانی همت نکنیم و بذر ادب را در دلش نکاریم

خدا را فراموش نکن

حضرت در نخستین فرازهای وصیت شان، امام حسن(ع) را به تقوی و یاد خدا فرامی خوانند؛ درست بعد از اینکه
به او می گویند تو پاره تن منی! ایشان این توصیه را تنها به عنوان امام یا حاکم اسلامی، بیان
نمی کنند؛ این یک درخواست و وصیت، پدرانه هم هست.در واقع می خواهند بگویند که چون این همه دوستت دارم
و برایم ارزشمندی به تو می گویم که «از خدا پروا داشته باش و به دستورات او پایبند باش».

ما به
عنوان والدین، چقدر نگران کم و کیف ارتباط فرزندمان با خدا هستیم؟ چقدر برنامه داریم که دستورات الهی را یاد
بگیرد و به آنها پایبند باشد؟ آنقدر که نگرانیم کدام مدرسه برود؟ از چه سنی کلاس زبان را شروع کند؟
چه بپوشد؟ چه تولدی برایش بگیریم؟ و…
نگران این هستیم که یک تکیه گاه محکم و دائمی به نام خداوند متعال را به فرزندمان معرفی کنیم؟ برای
معرفی درست و کامل این تکیه گاه اخلاقی، چقدر هزینه می کنیم؟ چقدر زمان می گذاریم؟

آماده کردن نوجوان برای عبور از گردنه های دیرگذر

در جای جای نامه،
شاهد بررسی و تأکید بر سختی ها و قوانین حتمی دنیا هستیم؛ مسائلی همچون مرگ، گذر زمان، بیماری، نرسیدن به
آرزوها و…
؛ «و بدان که در برابر تو راهی است بس دراز و با مشقت بسیار».«و بدان که در این سفر،
مسیرت همه هموار نیست بلکه پشته های سخت و گردنه های دیرگذر در انتظار تو است».نوجوان باید بداند که قرار
نیست در دنیا به تمامی خواسته هایش برسد.

روش تربیت کودک

کسی که می داند گردنه های دیرگذر در انتظارش است، خواه ناخواه صبر را فرا گرفته و درگشایش کارهایش از
صبر کمک می گیرد.همچنین لازم است فرزند ما بداند که مرگ، ملازم زندگی است.چرا همیشه او را از مفهوم مرگ
و مردن دور نگه می داریم؟ کودک و نوجوان باید با اینگونه مفاهیم آشنا شوند.شما مسئولید که او را با
تمامی حقایق آشنا کنید اما به روشی که کمترین آسیب را داشته و برخاسته از محبت درونی شما باشد.

مسئولیت خودت را داشته باش

از همان ابتدای نامه، حضرت به فرزندشان توصیه می کنند که حواس خود را کاملا معطوف به خود کند و
فراموش نکند که در قبال خودش مسئولیت بزرگی دارد و آنقدر این مسئولیت، بزرگ و وقت گیر است که زمانی
برای توجه به عیب و نقص دیگران پیش نمی آید؛ «فهمیدم که من پیش و بیش از آنکه مسئول مردمان
باشم، وظیفه دار خودم هستم و بر این دریافت و دغدغه ام عقل نیز صحه گذاشت و تکلیفم را بی
هیچ پرده و پیرایه روشن ساخت»، «در آنچه نمی دانی دخالت نکن»، «سخنی را که وظیفه نداری نگو»، «و نگو
آنچه نمی دانی، هرچند کم باشد آنچه می دانی»؛ در این نکات، آنقدر حرف نهفته است که می توان کل
این صفحه و این مطلب را به آن اختصاص داد.این سخن می تواند هم سرلوحه تربیت خود ما و هم
تربیت فرزندمان باشد.

بیشتر بدانید از تربیت کودک از دیدگاه اسلام

۱- فطرت کودکان : از جمله مهمترین نکاتی که درخصوص آموزش دینی کودکان در روایات آمده
است ، مساله فطری بودن توجه به دین و خداست.رسول اکرم (ص) فرمود: «هر نوزادی
با فطرت خدایی به دنیا می آید و پرورش می یابد ، مگر این که پدر و مادر او را به سوی
یهودی گری یا مسیحی گری بکشانند.» (بحارالانوار ج ۳ ص ۲۸۱) و نیز آمده است
که موسی به خدا عرض کرد: «پروردگارا! کدامیک از اعمال نزد تو برتر است؟

خطاب رسید: محبت به کودکان ؛ چرا که من فطرت آنها را بر پایه اعتماد به
یگانگی خود قرار دادم.» (آیین تربیت ص ۳۸۱) تمام این احادیث نشان می دهد
که باید پدر و مادر محیطی مناسب برای کودک فراهم آورند تا حقایقی یا عقایدی
که ریشه های آن در نهاد و فطرت کودک نهفته است ، به منصه ظهور برسد.

۲- کنجکاوی و چراجویی : کودک از دنیای بسته پا به دنیای وسیع می گذارد،
بنابراین می خواهد از اسرار آنها سر در آورد. بدین سان غریزه اوست که از
منشا پدیده ها بپرسد. از روابط علت و معلولی آن سوال کند. این زمینه
مناسبی برای کودک است که والدین ؛ فرصت را غنیمت شمارند و واقعیت ها را برای او توضیح دهند.

روش تربیت کودک

۳- رغبتها : انسان به طور کلی موجودی است اجتماعی و خواهان زیستن در اجتماع است ؛
از این رو اگر بخواهد با آنها بجوشد و در پس آنها عرض وجود کند، باید تقلید کند. این زمینه ای مناسب برای آموزش جنبه های مذهبی است.

کودک می خواهد رفتار افراد بزرگتر را تقلید کند؛ پس در حضور او نمازتان را بخوانید و یا او
را همراه خود به مسجد ببرید. کودک رغبت دارد خود را در جای بزرگترها قالب بزند،
پس زمینه ارتباط او را با بزرگتران فراهم کنید. تا آداب زندگی ؛ معاشرتی ، اخلاقی و در کل آداب و رسوم مذهبی را از این طریق بیاموزد.

۴- ارائه الگوهای مثبت: در این روش از داستان انبیا و ائمه بخصوص دوران طفولیت امام حسن (ع) و امام حسین (ع) استفاده می شود.

۵- حس غرور و خودپسندی: امری است که بدون شک در بین تمام انسانها وجود دارد
می توان از حس غرور مثبت کودک استفاده کرد مثلا به او گفت که من مطمئنم که تو می توانی نماز بخوانی.

۶- مراحل پرورش مذهبی کودک: رسول خدا (ص) فرموده اند: «فرزندان خود را به سه خصلت
تربیت کنید: محبت پیامبرتان و محبت خاندان او و قرائت قرآن». شک نیست که هر سنی
مقتضایی برای خودش دارد و باید طبق آن برنامه ریزی کرد. در کتب روایتی دوره ۲۱ساله
تعیین شده است که به ۳دوره ۷ساله تقسیم می شود و هر کدام به دوره جزیی تری قابل تقسیم است.

همشهری دو / بیتوته