ارتباط دستگاه گوارش با سلامت روان

در دهه‌ های اخیر، مطالعات علمی متعددی نشان داده‌ اند که سلامت روان و دستگاه گوارش ارتباطی تنگاتنگ با یکدیگر دارند. اصطلاح «محور روده مغز» (Gut-Brain Axis) به مسیر دوطرفه‌ ای اشاره دارد که از طریق شبکه‌ های عصبی، هورمونی و ایمنی بین مغز و روده‌ ها برقرار است. این ارتباط به‌ گونه‌ ای است که استرس، اضطراب یا افسردگی می‌ تواند عملکرد گوارشی را مختل کرده و بالعکس، مشکلات گوارشی مزمن نیز می‌ توانند سلامت روان فرد را تضعیف نمایند.

چگونه مغز با روده ارتباط برقرار می‌ کند؟

محور روده مغز یک شبکه بیوشیمیایی و عصبی است که از طریق سه مسیر اصلی فعالیت می‌ کند:

• عصب واگ (Vagus Nerve): اصلی‌ ترین مسیر ارتباطی مغز با روده
• هورمون‌ ها: مانند کورتیزول (هورمون استرس) و سروتونین
• میکروبیوم روده: کلونی‌ ای از تریلیون‌ ها باکتری مفید

روده و سروتونین:

حدود ۹۰ درصد سروتونین بدن، که یک نوروترانسمیتر موثر در خلق‌ و خو است، در دستگاه گوارش تولید می‌ شود. هرگونه اختلال در تعادل آن می‌ تواند منجر به مشکلات روانی و گوارشی شود.

استرس چگونه باعث بروز بیماری‌ های گوارشی می‌ شود؟

استرس با دربرداشتن مکانیسم‌ های زیر سلامت دستگاه گوارش را تهدید می‌ کند:

• افزایش ترشح اسید معده
• تغییر در حرکات روده
• کاهش جریان خون به معده و روده
• کاهش ترشح آنزیم‌ های گوارشی
• بیماری‌ های گوارشی با منشاء روانی: از سوء‌ هاضمه تا سندرم روده تحریک‌ پذیر

در ادامه به بررسی انواع بیماریهای گوارشی ناشی از استرس مزمن می پردازیم.

۱. سندرم روده تحریک‌ پذیر (IBS):

یک اختلال عملکردی مزمن است که شیوع بالایی در میان افراد مضطرب دارد.

علائم اصلی سندروم روده تحریک پذیر عبارتند از:

• درد یا کرامپ شکمی
• اسهال یا یبوست مزمن
• نفخ و گاز بیش از حد

نکته کلیدی: CBT (رفتار درمانی شناختی) در درمان سندروم روده تحریک پذیر مؤثرتر از برخی داروها عمل کرده است.

۲. ریفلاکس معده به مری (GERD):

استرس با کاهش قدرت اسفنکتر تحتانی مری، زمینه‌ ساز بازگشت اسید به مری می‌ شود.

علائم:

• سوزش سر دل (Heartburn)
• ترش کردن
• گلو درد مداوم

توصیه: ترکیب داروهای ضد اسید با روش‌های کاهش استرس (مدیتیشن، تنفس عمیق) اثربخشی درمان را بالا می‌برد.

۳. سوء‌ هاضمه عصبی (Functional Dyspepsia):

این عارضه به معنی احساس ناراحتی معده بدون دلیل فیزیکی مشخص بوده که اغلب با اضطراب هم‌ زمان است.

اختلالات مقعدی ناشی از فشار روانی

استرس می‌ تواند به شکل‌ های مختلفی بر حرکات روده تاثیر بگذارد. یکی از این اثرات، افزایش تنش عضلانی در کف لگن است که باعث می‌ شود فرد هنگام دفع نتواند عضلات را به‌ خوبی شل کند. این وضعیت معمولاً منجر به زور زدن هنگام دفع می‌ شود. زور زدن مکرر نیز می‌تواند زمینه‌ ساز مشکلاتی مانند هموروئید یا شقاق مقعدی شود. در ادامه به بررسی کامل تر این بیماری ها می پردازیم.

۱. یبوست مزمن

یبوست می‌ تواند ریشه در وسواس فکری یا ترس از استفاده از سرویس بهداشتی عمومی داشته باشد. پیامد های آن عبارتند از:

• سفت شدن مدفوع
• افزایش فشار به مقعد
• زخم، خونریزی یا شقاق

۲. هموروئید (بواسیر) ناشی از یبوست استرسی

استرس می‌ تواند باعث اختلال در عملکرد دستگاه گوارش شده و یبوست ایجاد کند. یبوست فرد را وادار به فشار زیاد هنگام دفع می‌ کند. این فشار به مرور زمان موجب گشاد شدن وریدهای ناحیه مقعد می‌ شود. در نتیجه، احتمال ابتلا به هموروئید افزایش می‌ یابد.

علائم بواسیر عبارتند از:

• خونریزی روشن هنگام دفع
• درد یا تورم اطراف مقعد
• احساس ناراحتی طولانی‌ مدت در نشستن

بسیاری از بیماران برای رهایی از عوارض جراحی بواسیر یا هموروئید به دنبال روشهای درمان بدون عمل جراحی هستند. با این وجود که لیزر بهترین راه درمان بواسیر خارجی و داخلی می باشد

۳. شقاق مقعدی عصبی

شقاق مقعدی عصبی به حالتی گفته می‌ شود که زخم یا ترک در ناحیه مقعد، ناشی از عوامل روانی مانند استرس و اضطراب مزمن ایجاد یا تشدید می‌ شود. در این حالت، تنش عصبی باعث افزایش انقباض عضلات مقعدی (خصوصاً اسفنکتر داخلی) شده و این اسپاسم مداوم مانع جریان خون طبیعی به بافت‌ ها میشود که در نتیجه روند ترمیم زخم را کند می‌ کند. به همین دلیل، شقاق در این شرایط اغلب به حالت مزمن در آمده و به درمان‌ های ساده پاسخ نمی‌ دهد.

نکته! دکتر علیرضا زارعی متخصص جراحی کولورکتال می گویند: شقاق مقعدی نشانه های بارز و مشخصی دارد و به راحتی می توان به وجود آن پی برد. فقط ذکر یک نکته ی اساسی در این میان مهم و ضروری به نظر می رسد و آن این است که برخی از علائم شقاق مقعدی و نشانه هایی مانند خونریزی با علائم و نشانه های برخی بیماری های گوارشی خطرناک از جمله سرطان روده مشابه است.

وب سایت دکتر علیرضا زارعی:‌ https://cliniczarei.com

چگونه باکتری‌ های مفید حال روحی ما را بهتر می‌ کنند؟

تحقیقات نشان داده‌ اند که برخی سویه‌ های پروبیوتیک (مثل Lactobacillus و Bifidobacterium) می‌ توانند سطح اضطراب را کاهش داده و خلق‌ و خو هر شخص را تثبیت کنند.

مکانیزم‌ های اثر گذاری شامل موارد زیر هستند:

• تنظیم تعادل سروتونین
• کاهش التهاب نورولوژیک
• بهبود پاسخ سیستم ایمنی

تکنیک‌ های اثبات‌ شده برای مدیریت استرس و بهبود سلامت گوارشی

عوامل اصلی تغییر در سلامت روده شامل تغییرات در اسید معده، سیستم ایمنی روده و فلور میکروبی دستگاه گوارش است؛ همان اکوسیستم پیچیده‌ ای از باکتری‌ ها که در دستگاه گوارش فعالیت می‌ کنند.

Reducing stress is fundamental to reducing heartburn, Mullin says. “There’s no magic diet that works.” Try relaxation therapies along with other distraction techniques.

مولین می‌ گوید کاهش استرس نقش اساسی در کاهش سوزش معده دارد. «هیچ رژیم غذایی جادویی وجود ندارد که برای همه مؤثر باشد.» بهتر است در کنار روش‌ های دیگر، از تکنی ک‌های آرام‌ سازی و سرگرم‌ کننده هم استفاده کنید.

استناد از:‌ Gerry Mullin, MD : https://profiles.hopkinsmedicine.org/provider/gerry-mullin/2705208

رژیم ضد التهابی و تقویت‌ کننده میکروبیوم:

• ماست پروبیوتیک
• کلم ترش، کیمچی
• سبزیجات پرفیبر مثل بروکلی، اسفناج
• فعالیت بدنی منظم مثل پیاده‌ روی روزانه، یوگا، تمرینات تنفسی
• رفتاردرمانی شناختی (CBT): ویژه بیماران مبتلا به سندروم روده تحریک پذیر، شقاق مزمن یا ریفلاکس‌ های عصبی
• خواب کافی و کاهش مصرف کافئین: تنظیم سیکل خواب باعث بهبود حرکات روده و تعادل کورتیزول می‌ شود.