هنر در دنیای کودکان که ناآگاهانه از محیط خویش الهام می گیرند

کودکان ذهن بسیار خلاقی دارند و این وظیفه والدین است که کودک
را به سوی الهامات درونی و رشد و خلاقیت یاری برسانند هنر در دنیای کودکان یک
دنیای مفرح و شادی است ما در این مطلب از پرشین وی قصد داریم برای شما
عزیزان نکاتی پیرامون هنر در دنیای کودکان را به اشتراک گذاریم.

هنر در دنیای کودکان

کودکان در زندگی و در بسیاری از مسائل مربوط به خود ناآگاهانه از محیط طبیعی خویش الهام می گیرند یا
درصدد تقلید از آن برمی آیند، البته آنها با دید و دریافتی دیگر به تمام موجودات چه جاندار و چه
بی جان می نگرند و می اندیشند.

این موضوع چیزی نیست مگر سادگی توام با صداقتی که در وجود آنهاست، حتی این صداقت با احساسات بی آلایش
آنها درهم آمیخته می شود و پدیده ای به بار می آورد که تاثیر آن در چهره و رفتار و
حرکات و حتی در خطوط و نقوشی که پدید می آورند، کاملاً محسوس است.
نقش طبیعت در زندگی هنری کودکان چیزی انکار ناشدنی است.
برای مثال کودکان گیلانی از جنگل و طبیعت، تصاویر زیبایی خلق می کنند.

علاوه بر این می توان گفت اختلالاتی که در فعالیت ترسیمی آنها مشاهده می شود، بیان کننده اختلالات مختلف عاطفی
آنها است و خصوصیات قسمتهای مختلف اشیاء یا اشخاص رسم شده نیز نشان دهنده عقده های مختلف روانی آنها است.
مثلاً اگر چشمهایش از حد معمول بزرگتر کشیده شود، علامت اضطراب و نگرانی کودک است و اگر قسمتی از بدن
بزرگتر از حد معمول باشد، علامت توجه خاص او به این قسمت است.
کودکان استثنایی به طور ناخودآگاه موضوعهایی را انتخاب می کنند که با شرایط جسمی آنها مطابقت دارد.
به عنوان مثال کودکی که از دوپا فلج است در نقاشی هایش اسبهایی را به تصویر می کشد که در
حال دویدن هستند.

هنر در دنیای کودکان

در نقاشی کودکان تکنیک دارای یک قاعده خاص مشخص تئوری نیست و قوانینی از قبیل ترکیب بندی (کمپوزسیون)، تناسب نوع
رنگ آمیزی یا درست و نادرست بودن پرسپکتیو (دوری و نزدیکی) وجود ندارد؛ زیرا این مسائل در نقاشی آنها مطرح
نیست و باید آنها را در آنچه نقاشی می کنند از این نظر کاملاً آزاد گذاشت.
زیرا تکنیک ترکیب بندی، پرسپکتیوو…

در نقاشی کودکان ناخودآگاه ظهور می کند و اگر یکی از این کیفیات بصری در نقاشی کودکان پیدا شد، نمی
توان او را همیشه در چارچوب این قوانین قرار داد؛ زیرا در نقاشی کودکان، شکل ها بسیار ساده و در
عین حال مشخص است و کودکان درصدد مشکل کردن کار خود برنمی آیند.
اما از طرف دیگر باید کودکان را با حواسی مختلف (لامسه، بویایی، چشایی، بینایی و شنوایی) آشنا و آنها را
به راهی هدایت کرد که در نقاشی های خود علاوه بر اینکه تفکرات و تخیلات و عواطف خود را بیان
می کنند از طبیعت و زیباییهای ناشناخته آن هم الهام بگیرند.
در هر مرحله سنی، نقاشی طفل معنای خاصی دارد.

مراحل سنی به شرح زیر است:

۱) دوران قبل سه سالگی ۲) دوران سه تا پنج سالگی ۳) دوران پنج
تا قبل از هشت سالگی ۴) دوران هشت سالگی به بعد در مرحله اول، طفل قصد نشان دادن چیزی را
به وسیله آنچه که می کشد، دارد و فقط نقاشی برای او یک نوع بازی است؛ ولی با وجود این
کودک یک روز متوجه می شود آنچه کشیده است می تواند نشان دهنده یک شئی حقیقی و دارای معنا باشد،
اما معنایی که برای نقاشی خود قائل می شود باز هم جنبه بازی دارد و آنچه را که رسم کرده
است آزادانه تغییر می دهد، به تدریج خطوطی را که می کشد مشکل می شوند.

هنر در دنیای کودکان و خردسالان

مثلاً یک دایره را گربه می نامد و ناگهان خطی به عنوان دم اضافه می کند و در اینجاست که
اولین روابط بین تصاویر ذهنی و تصویر حقیقی آن به وجود می آید در حدود سن سه سالگی کودک قبل
از کشیدن شکل، قصد خود را اظهار می دارد.

در مرحله دوم، کودک هنوز نمی تواند خطوطی را که می کشد کنترل کند و اشکالات ترسیم یک شئی به
قدری زیاد است که شئی رسم شده با مدل اصلی تفاوت فوق العاده دارد.
به علاوه در این سن کودک نمی تواند مدت مدیدی وقتش را برای نشان دادن یک شئی متمرکز کند، همچنین
امکان ترکیب عناصر مختلف شکل در این مرحله وجود ندارد یعنی کودک نمی تواند بین عناصر مختلف رابطه برقرار کند
و نسبت و جهت قسمتهای شئی را رعایت کند.

در مرحله سوم (دوران ۵ تا ۸ سالگی)، کودک عناصر مختلف را ترکیب می کند ولی شئی با تمام مشخصاتی
که کودک از آن برداشت کرده است کشیده می شود نه مشخصات واقعی اش.
یکی دیگر از مشخصات ترسیم کودکان در این مرحله این است که شئی با مشخصه های خود کودک کشیده می
شود و به این ترتیب امکان ندارد آن را با شئی دیگری اشتباه کند.
شفافیت نیز یکی دیگر از مشخصات این مرحله است.
مثلاً اتاق و وسایل آن را از ماوراء دیوار می کشد و این طریقه ترسیم، نتیجه احتیاج کودک به نگاهداری
تمامی مشخصات شئی است.

هنر در دنیای کودکان

مرحله چهارم در حدود هشت تا نه سالگی ظاهر و با کشف دورنما آغاز می شود.
دو علامت مشخص در این مرحله وجود دارد: ۱) از بین رفتن شفافیت ۲) ظهور حرکت در اثر تجربه و
بالا رفتن سن کودکان هرچه به دوران بلوغ نزدیکتر می شوند، احساسات کودکانه آنها کاهش می یابد و منطق جای
احساس را می گیرد.
از این رو نباید معیارها، ارزشها و خواستهای خود را که حاصل شناخت و نگرش ما به جهان است به
کودکان تحمیل کنیم.

توجه به رشد کودک به عنوان پایه ای زیستی ـ روانی برای انجام فعالیتهای هنری اهمیت اساسی دارد.
رشد هنری کودک در ارتباط تنگاتنگ با رشد جسمی، ذهنی، روانی و عاطفی اوست.
در هر مرحله از رشد باید کار هنری مناسب با آن مرحله را انتظار داشت.
این مراحل در هریک از زمینه های هنری متفاوت است.
توجه به رشد کودک به این معنا نیست که با حالت انفعالی در انتظار رشد او بنشینیم.
باید محیطی مناسب برای او ایجاد کنیم تا آزادانه به تجربه و عمل بپردازد و توانایی های او را هرچه
بارورتر بسازد.

شیوه های اجرای آموزش و ارزشیابی هنر در آموزش به شرح زیر است: الف) شیوه بیان آزاد: در این شیوه،
آزاد گذاشتن کودکان در انتخاب موضوع (در ابتدای کار) مورد نظر است.

از موضوع های تحمیلی که باعث آشفتگی و انهدام عنصر الهام در کودک می شود، خودداری کنید.
ب) شیوه نمایش اسلاید یا فیلم: در این شیوه پس از نمایش، از کودک خواسته می شود که برداشتهای خود
را از فیلم یا اسلاید به وسیله نقاشی بیان کند.

هنر در دنیای کودکان

ج) شیوه دادن موضوع: در این شیوه یک موضوع واحد به کودکان داده می شود و هر کودک در نقاشی
اش، تخیلات خود را از زندگی محیطش مطرح می کند.

مثل: درخت د) شیوه خواندن قصه و داستان: در این شیوه از کودکان خواسته می شود که داستان گفته شده
را به تصویر بکشند.
ه) شیوه انتخاب موضوع با توجه به شرایط پیش بینی نشده، مثلاً بارش برف.
و) شیوه نقاشی گروهی: در فعالیت های گروهی، عوامل محرک تخیلات متقابل که تشکیل و تولید افکار جدید را می
سازد، وجود دارد، افکار جدید در میان کودکان راحت تر مبادله می شود و کودکان از این کار بسیار لذت
می برند.

● ارزشیابی

هدف از ارزشیابی، کمک به همه مراحل تعلیم و تربیت در خلال آموزش فعالیتهای هنری است.
معیارهای کلی ارزشیابی به شرح زیر است: ۱) ارزشیابی باید استمرار داشته باشد.
۲) معیار ارزشیابی بر اساس نیازهای کودک باشد.
۳) معیار ارزشیابی براساس خصوصیات فردی و اجتماعی کودک بنا نهاده شده باشد.
در ارزشیابی نباید برای نمره دادن زیبایی تصویر را در نظر گرفت، بلکه باید با پیشنهادات مفید کودکان را امیدوار
و تشویق کرد.

همچنین نباید در نقاشی کودکان واقعیت را معیار سنجش و ارزشیابی قرار داد.
ارزشیابی باید بعد از یک دوره انجام شود تا بتوان حرکت و پیشرفت را به طور روشن مشاهده کرد.
برای این کار بهتر است که هر ثلث یک بار ارزشیابی شود نه هر روز، زیرا اگر در پایان جلسه
نمره داده شود، توجه کودکان از خود نقاشی به نمره معطوف خواهد شد و کودکان سعی می کنند مانند کسانی
که نمره خوبی گرفته اند نقاشی کنند و موضوعات یا رنگهایی را به کار می برند که احساس می کنند
تا با به کار بردن آن، مورد تایید و تشویق مربی قرار خواهند گرفت.

هنر در دنیای کودکان

● تشویق

برای این که امر تشویق با اصول تربیتی همگام باشد، رعایت نکات زیر درخور اهمیت است: ۱ )
باید آثار خوب کودکان را تحسین کرد تا باعث پیشرفت هنری آنها شود.

۲) تشویق به گونه ای باشد که از تایید درونی کودک نیز برخوردار شود، به طوری که او خود را
واقعاً مستحق آن بداند، نه وسیله ای برای دلخوش کردن لحظه ای.
زیرا در غیر این صورت نه تنها لذتی از آن نخواهد برد، بلکه از یک سو دچار نگرانی و از
سوی دیگر نسبت به داوری مربیان بدبین خواهد شد.
۳) علت تشویق باید روشن باشد.
۴) در هنگام تشویق و تحسین کودکان را نباید با یکدیگر مقایسه کرد؛ زیرا با این کار کودک احساس حقارت
می کند.

۵) تشویق و تحسین باید گاه به گاه و در برابر آثار ممتاز باشد نه به صورت دائم و برای
هر اثر، زیرا در این صورت تشویق اثر خود را از دست می دهد.
۶) تشویق و تحسین در حضور جمع اثر بیشتری دارد.
۷)برای اینکه کودک از عهده کارهای دشوار برآیند لازم است آنها را به کارهای ساده ای که قادر به انجام
آن است موظف سازیم و پس از موفقیت او را تشویق کنیم تا بدین وسیله در او شوقی نسبت به
کارهای سخت تر به وجود آید.
۸) تشویق و تحسین نباید از حد تجاوز کند.

زیرا ممکن است کودک را به غرور و خودبینی مبتلا سازد تشویق باید متناسب با میزان فعالیت کودک باشد تا
همیشه جای خالی برای تقدیر از فعالیتهای مهم تر او وجود داشته باشد.

بیشتر بدانید از روش علاقه مند کردن کودک به یادگیری

۱ . همیشه خودتان الگوی یادگیری باشید. به کلاس های مختلف بروید و مطالب جدید بیاموزید.
۲ . یادگیری را تجربه ای مفرح ، لذت بخش و بدون استرس بدانید. آن را با مشق
و تست و امتحان توأم نکنید. حس کنجکاوی و پژوهش و اکتشاف را در کودکتان بدون توقع و اعمال فشار تقویت کنید.
۳ . وقتی به کلمه ای ناآشنا برمی خورید ، همراه با فرزندتان دنبال معنی آن بگردید.

۴ . هنگامی که کودکتان از شما سوالی می پرسد ، به جای این که پاسخ را حاضر
و آماده به او تحویل دهید ، برای پیدا کردن پاسخ ، با هم به مطالعه و بررسی بپردازید.
۵ . علاقه به کتاب را در فرزندتان نهادینه کنید. در حضورش مطالعه کنید ، برایش کتاب بخوانید و اجازه دهید برایتان کتاب بخواند.
۶ . برای چیزهایی که در موردشان کنجکاو هستید ، وقت بگذارید. فرزندتان را هم به این امر تشویق کنید.
۷ . هیچ موقع فرزندتان را از رسیدن به آرزوهایش مأیوس نکنید.
پیام هایی از این دست (( تو نمیتوانی شبیه او شوی )) یا
(( فکر نمی کنم بتوانی در آن زمینه موفق شوی.)) حتی اگر با نیت خیر ابراز شوند باز هم مسموم و ناتوان کننده هستند.

روش علاقه مند کردن کودک به یادگیری و آموزش

۸ . فرزندتان را به تجربه های تازه تشویق کنید. حتی اگر آن تجربه جدید
برایش سخت باشد یا لذت زیادی نداشته باشد این مزیت را دارد که باعث شناخت بیشتر خودش و توانایی هایش میشود.
( خیلی خوب است که فرزندان ما ادامه دادن یک مسیر خاص را یاد بگیرند ولی
در کنارش لازم است تشخیص دهند چه زمانی برای گرفتن نتیجه بهتر باید سراغ راه دیگری بروند).

۱ . همیشه خودتان الگوی یادگیری باشید. به کلاس های مختلف بروید و مطالب جدید بیاموزید.
۲ . یادگیری را تجربه ای مفرح ، لذت بخش و بدون استرس بدانید. آن را با مشق
و تست و امتحان توأم نکنید. حس کنجکاوی و پژوهش و اکتشاف را در کودکتان بدون توقع و اعمال فشار تقویت کنید.
۳ . وقتی به کلمه ای ناآشنا برمی خورید ، همراه با فرزندتان دنبال معنی آن بگردید.
۴ . هنگامی که کودکتان از شما سوالی می پرسد ، به جای این که پاسخ
را حاضر و آماده به او تحویل دهید ، برای پیدا کردن پاسخ ، با هم به مطالعه و بررسی بپردازید.
۵ . علاقه به کتاب را در فرزندتان نهادینه کنید. در حضورش مطالعه کنید ، برایش کتاب بخوانید و اجازه دهید برایتان کتاب بخواند.

محمد کریمی لویه ـ کارشناس علوم تربیتی روزنامه اطلاعات / koodakonline