ارزن گیاهی پرخاصیت در طب سنتی
دانه ها تنوع بسیار زیادی دارند و خاصیت هر کدام با بقیه بسیار متفاوت است. برخی دانه ها و عصاره آنها بسیار مفید است و برای سلامتی بدن انسان سفارش شده است. با پرشین یو همراه باشید تا درباره خواص ارزن آشنا شوید.
بررسی خواص ارزن
ارزن که به نام های :گال –کنجورس- باجرا- فیجارس- ارزن اتنی- کلا- شوشر-جاروس- دخن- الم –گاروسو دری نیز معروف می
باشد،دارای طبع سرد وخشک است.ودارای انواع مختلفی است که دو نوع معروف آن که در ایران نیز می رویند شرح
Gramineae این گیاه از خانوادۀ داده می شود.۱٫
((ارزن دانه درشت)) با ((ارزن سفید)) که در کتب طب سنتی ((دخن)) نوشته شده است ۲٫((ارزن دانه ریز)) و یا
((ارزن رسمی)) که ((دخن ریز)) نیز گفته می شود و در کتب طب سنتی با نام ((دخن ریز)) یا ((جاورس))
آمده است که همان معرب ((گاورس)) فارسی است.
مشخصات و خواص ارزن
۱٫ارزن رسمی گیاهی است یکساله دارای ساقه ای افراشته که ارتفاع آن
۱۰۰ – ۵۰ سانتی متر می شود.برگهای آن سبز ،دراز، بدون دمبرگ ساقه را در بغل گرفته و نوک تیز
و میوه های آن در اطراف انتهای محور گل دهند به صورت خوشه مرکب و متراکم ودان های آن ریز
کمی مسطح وبه رنگهای مختلف است.ارزنرسمی گیاهی است متحمل و سازگار و ضمنا دیررس .
۲٫ارزن دانه درشت گیاهی است یکساله ساقۀ آن قوی افراشته در قسمت پایین منشعب و شاخه دار برگهای آن ساده
سبز، خطی ،دراز و نوک تیز.گلهای آن خوشه ای باز و خمیده و دانه های آن برحسب واریته های مختلف
سیاه یا اکستری و زرد ودر آخر قرمز هم می باشد.دانه های آن گرد است و ارتفاع ساقۀ آن ۳۰/۱
– ۱ متر می باشد ارزن رسمی در آذربایجان و جنوب شرقی بلو چستان می رویدودر مازندران ودر یزد با
نام ((ارزن))و ((گاورس)) کاشته می شود.ارزن دانه درشت یا دخن در آذربایجان در کشتزارهای یام با نام ((داری))و در اشتران
کوه لرستان و همچنین در نواحی مرزی شرق در بادقیس و جنوب شرقی بلوچستان می روید.
خواص ارزن و کاربرد آن در هند
از گیاه ازرن درشت برای معالجه سوزاک استفاده می شود ودر بلو چستان در لورالایی نوعی نان از آن در
ست می کنند ودر شوران برای معالجۀ سوزاک از آن استفاده می نمایند.در هندوستان در مورد ارزن رسمی معتقدند که
دانه های آن مدر و قابض است ودر استعمال خارجی ضماد آن در موارد روماتیسم مصرف می شود و همچنین
به عنوان یک داروی محلی برای کاهش درد زایمان تجویز می گردد.حکمای طب سنتی ایرانی جاروس را از نظر طبیعت
سردوخشک می دانند و معتقدند که قابض است و غذایی چندانی ندارد.خوردن نان پخته آن اسهال را بند می آورد
و مدر است و سقط جنین می نماید.
اسراف در خوردن آن خون را کثیف و سودایی و مجاری عروق را
مسدود می نماید واز این نظر باید با روغن و شکر و حلواهای چرب خورده شود.اگر با شیر تازه پخته
و خورده شود برای اشخاصی که خون زاید دارند مفید است و اگر دانه های آن را ساییده وبا نمک
مخلوط کرده ودر کیسه ای بریزند وروی آن بنشیند برای بیرون آمدن معقد و پیچش در رودها مفید است .
در مورد دخن نیز معتقدند که از نظر طبیعت سرو خشک است و خواص آن شبیه جاورس، جز این که
خشکی آن کمتر است.
شکم را بند می آورد و مدر و قابض است و اگر دانۀ پوست گرفتۀ آن را
در شیر تازه پخته و بخورند برای نرم کردن سینه و تولید اسپرم مفید است ولی ایجاد گرفتگی مجاری عروق
و سنگ مثانه می کند از این جهت باید با شکر و عسل خورده شود.در چین از دانه های ارزن
درشت، در درجۀ اول به عنوان غذا در خوراک استفاده می شود و از نظر دارویی معتقدند که خنک کننده
و نرم کننده است.
معرفی خواص ارزن
پخته آن را عنوان ضماد برای فروکش کردن جوش و کورک و آبسه ها استعمال می نمایند.جویدۀ
آن را در دهان روی زخم بچه ها می گذارند که التیام دهد.خاکستر آن را با روغن مخلوط کرده برای
التیام زخم به کار می برند زخم خوب می شود بدون اینکه اثری در جای آن باقی بماند.جوشاندۀ ریشه و
شا خه های آن را برای رفع وجود خون در ادرار در زنها تجویز می کنند به علاوه برای شستن
تاولها ی پوست به کار می برند {استوارت}.در هندو چین برای معالجه استسقا که علامت آن جمع شدن غیر طبیعی
آب در فضای بین سلولی با فتهای بدن است استفاده می شود وبه جای جوشانده در برخی موارد خاکستر ارزن
را با الکل مخلوط کرده و برای معالجه وجود خون در ادرار زنها تجویز می نمایند.{فوکود –کروست و پتلو }.ارزن
دانۀ ریز در اغلب کشورهای دنیا در سطح وسیعی کاشته می شود.
خواص ارزن و کاربرد آن در چین
{روا}.خنک کننده {هاو} و نرم کننده و قابض ودر موارد وبا و اسهال و ناراحتی های وبائی و خون روی
ازبینی و برای التیام زخمهای پنجه های خرس و ببر کاربرد دارد{استوارت}.در هند و چین آرد ارزن دانه ریز را
با ملاس مخلوط کرده روی جوشها و کورکهای بچه ها می اندازند {کروست و پتلو }.در اندونزی جوشانده ای که
از له شدۀ تخم ارزن دانۀ ریز درست می شود برای کاهش تب داده می شود{وردرمان}.موارد استفاده : ارزن دارای
خاصیت ضد نفخ- قابض- زیادکننده ی ادرار – تصفیه کننده ی خون – ضد فشارخون و نرم کننده اخلاط سینه
می باشدهمچنین از ان در مواردی مانند: تب – وجود خون در ادرار – زایمان سخت – چربی خون –
دل پیچه – دیابت – اسهال – دل درد – استسقا –افسردگی – تنظیم حرارت بدن – زیاد کننده اسپرم
و بواسیر استفاده می کنند.
مضرات ارزن
۱- زیاده روی ومصرف بی رویه ارزن موجب ناراحتی معده واختلال درنیروی جنسی می شود.
۲- زنان باردارمجاز به مصرف ارزن نمی باشند ،زیرا موجب باز شدن عادت ماهانه ودرنتیجه سقط جنین می گردد.۳- اشخاصی
که مبتلا به نقرس –اسیداوریک –اترومی –تصلب شرایین –سنگ مثانه –ناراحتی معده ومثانه می باشند، باید درمصرف ارزن احتیاط نمایند.
ارزش غذایی ارزن
مواد مغذی ارزن شامل ۱۵ درصد پروتئین، مقادیر بالای فیبر، ویتامینهای B کمپلکس
(نیاسین، فولاسین و ریبوفلاوین)، مواد معدنی آهن، منیزیم، فسفر، منگنز، پتاسیم،
کلسیم و روی، آمینواسیدهای ضروری متیونین، لسیتین و ویتامین A و غنی از فیتوکمیکالهایی مثل اسید فیتیک میباشد.
ارزن از نظر کلسیم غنی بوده و به تحکیم استخوانها کمک کرده و ریسک استئوپروزیس
را کاهش میدهد. همچنین به خاطر آهن موجود در ارزن در افراد
دچار آنمی میتواند مفید واقع شود
در طب سنتی بیان شده که ارزن از نظر طبیعت، حرارتی خنککننده دارد و دارای ویژگیهای
ضد افسردگی و بیخوابی، آرامشبخشی، ضد قارچ، دافع بلغم، چربی خون و اخلاط سینه میباشد، قابض بوده و آرد آن درمان کننده اسهال صفراوی است و همچنین موجب تنظیم حرارت بدن میگردد.
سوپ ارزن در استفراغ و سوءهاضمه مفید است و همچنین استفاده منظم از سوپ آن برای ویار و تهوع بامدادی میتواند موثر باشد.
ساعت ۲۴ ـ تبیان